صدای کمان لحاف دوزها به گوش نمی رسد

 به گزارش خبرنگار مهر در کرج، تا همین چند وقت پیش کوچه ها و برخی خیابانهای شهر پر بود از مغازه های لحاف دوزی و ندافانی که با عشق و علاقه زیاد کمان حلاجی را در دست می گرفتند و ساعتها زیر آفتاب سوزان پنبه ها را با حوصله حلاجی می کردند.

هنوز هم با دیدن کمان حلاجی آهنگ روح نواز استادان این کار در گوش طنین انداز می شود، صنعتگر حلاج با وسیله ای به نام کمان توده پنبه های سخت شده را حلاجی می کند تا کاملا نرم و یکنواخت شوند سپس لحاف دوز این پنبه را درون بالش ها، تشک ها و لحاف ها می ریزد و رویه آن را با نخ و سوزن لحاف دوزی می دوزد.

تا چندی پیش لحاف کرسی جزء جدایی ناپذیر خانه های قدیمی بود و کار لحاف دوزان نیز رونقی صد چندان داشت اما دیگر خبری از کرسی های زغالی قدیمی به همراه لحاف کرسی های آراسته شده به طرح های زیبای متفاوت نیست.

آن روزها خبری از انواع وسایل گازسوز و پکیج و ... نبود و اگر می خواستی گرم بمانی باید شب هنگام تا بالای گوش لحاف سر می کشیدی و این گونه سرمای زمستان سپری می شد.

تازه کار لحاف دوزها تنها به لحاف دوزی ختم نمی شد و انواع تشکهای دوخته شده ا از کرک، پشم و پنبه و سایر الیاف و مصنوعات طبیعی را نیز شامل می شد.

سالها پیش با شروع خانه تکانیهای شب عید، سر و صدای زنگ دوچرخه لحاف دوزها از چند کوچه آن طرف تر شنیده می شد "لحاف دوزیه، لحاف می دوزیم، تشک، بالشت، پنبه می زنیم".

آنها با دوچرخه های قدیمی کوچه و خیابانهای شهر را رکاب می زدند و صدایشان که خبر از آمدن فصل سرما می داد به گوش می رسید اما این حرفه هم می رود تا به سرنوشت مشاغل دیگری همچون مسگری، سفیدگری و ... بپیوندد.

لحاف دوزهای دوره گرد ندافی هم می کردند، یعنی پشم و پنبه های تشکهای کهنه را حلاجی می کردند و دوباره آن را داخل پارچه های تشک می ریختند و می دوختند.

آن روزها شستن رختخواب و زدن پنبه و شستن آن از امور خانه تکانی به شمار می رفت و انواع بیماریها و حساسیتهای پوستی نیز در مقایسه با زمان کنونی کمتر بود و شاید یکی از دلایل آن در همین شستشوهای خانگی بود.

امروزه اغلب شستشوی پتو و لحاف و بالشت به خشکشویی ها سپرده می شود و اگرچه در بیشتر مراکز خشکشویی از مواد ضدعفونی کننده استفاده می شود اما با بروز کمترین تخلف و سهل انگاری برخی افراد دچار حساسیتهای پوستی می شوند. 

در این میان به گفته پزشکان استفاده از الیاف طبیعی به دلیل نفوذناپذیری در برابر رطوبت و نیز نرمی و فرورفتگی مناسب برای پیشگیری از کمردرد همواره توصیه شده است.

شاید به همین دلیل است که در گذشته میزان دردهای مفصلی به ویژه در ناحیه کمر و ستون فقرات بسیار کمتر از حال حاضر بوده است.

همچنین متاسفانه در سالهای اخیر و به دلیل عدم تعریف استانداردهای مشخص به ویژه برای تشکهای فنری و طبی خوشخواب و تخلفات عده ای سودجو افراد زیادی به ناراحتی های پوستی و نیز کمردردهای مضمن دچار شده اند.

در برخی موارد دیده شده تشکهایی که با رویه های شیک و زیبا آراسته شده اند در لایه داخلی آنها از موکتهای کهنه و فیبرهای نامناسب استفاده شده است.

شکستن فیبر داخل تشکهای خوشخواب پس از مدتی استفاده نیز موجب بروز درد در ناحیه کمر و ستوان فقرات می شود.

در این میان تشکهای دست دوز که با حوصله لحاف دوزان باتجربه دوخته شده اند و در آنها خبری از فیبر و موکت کهنه نیست همچنان توسط پزشکان توصیه می شود.

هنر لحاف دوزی هنری ایرانی است که باید در گنجینه هنرهای بومی ایرانی حفظ و پاسداری شود و با حمایت از استادکاران و ندافانی که موهای خود را در این کار سپید کرده اند به حیات این هنر ایرانی کمک کرده و از زوال زودهنگام آن پرهیز کرد.

لحاف دوزی هنری رو به فراموشی

متاسفانه در سالهای اخیر با توسعه ماشینهای نساجی تولید پتو، لحاف و تشکها و بالشتهای صنعتی رفته رفته از رونق لحاف دوزی دستی کاسته شده است و این هنر قدم در سراشیبی سقوط و فراموشی گذاشته است و امروز بسیاری از مغازه های لحاف دوزی بسته شده اند و یا تغییر شغل داده اند.

اگرچه توسعه ماشین آلات نساجی و رونق صنعت و افزایش تولید منسوجات گرم به خودی خود نشان دهنده پیشرفت این صنعت است اما باید در این میان دست اندرکاران میراث فرهنگی و هنرهای دستی برای پیشگیری از نابودی هنر دستی لحاف دوزی تدابیری بیاندیشند.

یک لحاف دوز قدیمی کرجی به خبرنگار مهر افزود: لحاف دوزی به عنوان یک هنر و صنعت دستی حامی ندارد و سازمان صنایع دستی از لحاف دوزان حمایت نمی کند و اگر دستگاه های ذیربط از این صنف حمایت کنند، لحاف دست دوز حتی جایگاهش را در تجارت خارجی باز خواهد کرد. 

این استادکار 50 ساله افزود: کشورهای حاشیه خلیج فارس، عربستان و آسیای میانه خواهان لحاف سنتی ایران هستند ولی چون لحاف دوز سرمایه مالی ندارد و با بازارهای خارجی هم آشنا نیست، نمی تواند تولیداتش را صادر کند. 
    
وی ادامه داد: یک لحاف دوز ماهر برای دوخت لحاف با طرح های زیبا ۳۰ تا ۴۰ هزار تومان دستمزد می گیرد. 

افزایش نرخ بی رویه پنبه باعث استفاده از الیاف مصنوعی شده است

این لحاف دوز گفت: همچنین در سالهای اخیر مسئله واردات پنبه و افزایش نرخ این محصول در بازار باعث شده که لحاف دوزان و خریداران از لحاف با مواد الیاف مصنوعی استفاده کنند. 

یک لحاف دوز دیگر به خبرنگار مهر گفت: گرچه تولیدات صنایع دستی معمولا رگه های هنری دارند اما حتی تولید انواع تشک های ابری، پشم شیشه ای و پتوهای مختلف، لحاف و تشک های قدیمی را روانه انبارها کرده و کاسبی دوزندگان آنها را نیز از رونق انداخته است.

وی که کار ندافی نیز می کند، در توضیح کار خود افزود: ابتدا کوک تشک ها را می شکافیم، بعد پنبه ها را کنار دیوار می ریزیم و با چوب می زنیم تا پنبه شاداب شود، آنگاه نوبت به کمانچه می رسد. اگر با یک بار کمانچه زدن پنبه باز و شاداب شد که کار تمام است وگر نه، دوباره کمانچه می زنیم تا پنبه ها یا پشم، خوب باز شود.

این استادکار ادامه داد: سپس پنبه حلاجی شده را توی پارچه می ریزیم و آنقدر با چوب می زنیم تا صاف شود. بعد بسته به نوع پنبه یا پشم آن را می دوزیم و بنا به سلیقه سفارش دهنده هم روی آن طراحی یا گلدوزی می کنیم .

وی چهاربته، عروس و داماد، طاووس، لوزی، دایره، پری دریایی، یک گل و ... را  انواع مختلف مهمترین طرح هایی برشمرد که زینت بخش لحاف ها می شود.

این لحاف دوز گفت: طراحی و تزئینات متفاوت پولک و منجوق دوزی، دستمزدی جدا از دستمزد اصلی دارد. پنبه، پشم، پشم شیشه، کرک و پر، مواد اولیه لحاف و تشک های دست دوز است و هرکدام قیمت متفاوتی دارد.

این روزها وضعیت لحاف دوزهای مغازه دار نیز تعریفی ندارد. آنها نیز از کار و کسب خود راضی نیستند. به هر مغازه ای که سر بزنید، استادکارانی را خواهید دید که دهه پنجم عمر خود را سپری کرده اند و تک و تنها و بدون کارگر مشغول به کارند. بعضی از آنها کار خود را از دوره گردی شروع کرده اند اما کار که نباشد، فرقی نمی کند دوره گرد باشی یا مغازه دار.

تشک های چیده شده در ته مغازه ها گاه چهار، پنج سال روی دست لحاف دوز می ماند. بعضی مغازه دارها دستگاه پنبه زنی هم خریده اند اما بسیاری از آنها مجبور می شوند مغازه ها را تعطیل یا شغل دیگری پیشه کنند. مشهدی عبدالخالق از اولین لحاف دوزهای تهران است که در گذر عزت الدوله مغازه زده است.

این روزها مردم برای روانداز از پتو استفاده می کنند و لحاف دیگر قدیمی شده است اما از طرفی می توان با نگاهی هنرمندانه به آثار استادکاران لحاف دوز که با هنر دست خود طرحها و نقشهای زیبا را سوزن می زنند نگریست و جایی در لابلای لوازم لوکس خانه های امروزی برای این لوازم از آن سو که هنری به شمار می رود پیدا کرد و از این طریق با فرهنگسازی از زوال این هنر ایرانی جلوگیری کرد.

از همین رو باید تلاش کرد این حرفه به عنوان یک صنعت دستی دارای ارزش و اعتبار شود، آنگاه همان طبقات متمول که از کالاهای خواب صنعتی استفاده می کنند، دوباره به لحاف های سنتی روی می آورند و قیمتی که بابت خرید آن می پردازند، قیمت یک کالای هنری ست نه قیمت یک لحاف ساده و معمولی که پیش از این هیچ رغبتی به استفاده از آن نداشتند.

.....................................................

گزارش از اعظم کریمی