نویسندگان به تاریخ و خرده فرهنگ ها بیشتر توجه کنند

به گزارش خبرنگار مهر، رمان "مردگان باغ سبز" جدیدترین نوشته محمدرضا بایرامی که در نمایشگاه کتاب امسال عرضه شده بود صبح امروز دوشنبه 24 خرداد ماه در محل حوزه هنری  به طور رسمی رونمایی شد.

در این مراسم که سعید بیابانکی اجرای آن را برعهده داشت ابتدا کاوه بیات تاریخ پژوه در سخنانی به نقد این کتاب پرداخت و گفت: شاید صحبتهای من چندان مناسب یک مراسم رونمایی کتاب نباشد. بخشی از این کتاب که به ادبیات و چفت و بستهای داستانی مربوط است فرصت مستقلی برای نقد می طلبد ولی در آن بخش که با تاریخ پیوند می خورد کتاب بیشتر به ستایش مبارزات فرقه دموکرات آذربایجان در پاییز سال 1324 تا پاییز 1325 می پردازد و سعی دارد سیاهکاریهای دولت پهلوی و مقابله ارتش با این فرقه را به تصویر بکشد که با مستندات تاریخی تطبیق ندارد.

وی ادامه داد: در این کتاب که بر اساس تمجید از فرقه دموکرات شکل گرفته فضای بسیار کمرنگی برای روایت طرف مقابل گذاشته می شود و در نقل قولهای دوپهلو و مبهم در نهایت قضاوت درستی نمی کند. در بخشی از داستان فضای انتقادی در برخورد با مطبوعات آن روزهای ایران می پردازد در حالی که در همان ایام در تبریز به ظاهر دموکرات نشریات معدودی به طور مجاز منتشر می شد و جز چند نشریه توده ای نشریه دیگری حق ورود به تبریز نداشت.

این تاریخ پژوه تاکید کرد: در این کتاب از خون و خونریزیهایی که بر فرقه دموکرات از سوی ارتش تحمیل شده سخن گفته می شود ولی درباره خون و خونریزی که از زمان چیره شدن این فرقه تا متلاشی شدنش در آذربایجان سکوت می کند. در فصل پایانی باز هم به تکرار سخنهای  بی محابا می پردازد.

وی با اشاره به چندین کتاب از نویسندگان مختلف که به تحریف تاریخ ذیل موضوع فرقه دموکرات آذربایجان پرداخته اند بیان کرد: در آن دوران حزب توده با فرقه همراهی و همدلی می کرد و حتی مبلغ آن بود. در این کتاب درباره قوام نوشته شده است که او لعن و رحمت را با هم و در یکزمان برای خود خرید ولی با مروری بر داده ها و اسناد و مدارک می شود تکلیف خود را با مردی مانند قوام و دیگر چهره ها مشخص کرد.

این پژوهشگر در پایان عنوان کرد: از گذشته هم اینگونه بوده که وقتی تاریخ جواب نمی دهد و نمی توانیم در حوزه تاریخ مستند حرف بزنیم به دامن داستان می رویم.

در ادامه این مراسم رضا امیرخانی در سخنانی به دفاع از این کتاب برآمد و گفت: رمان همه کارش روایت تاریخ و یا جامعه شناسی نیست گر چه تا اندازه ای هم بدانها وارد می شود. در نقد یک رمان نباید فقط از یک زاویه دید بدان نگریست گرچه باید اشتباهات رمان نویس را به او گوشزد کرد.

وی ادامه داد: رمان نویس چاره ای ندارد که شرایط خودش را در رمان بازتولید کند. رمان "مردگان باغ سبز" هم نقد یک وافعه اجتماعی مهم در کشورمان است که در آن تلاقی امر آرمانگرا با غیرآرمانگرا دیده می شود. این کتاب نشان می دهد اگر هنرمند آرمانگرا ابزار دست سیاستمدار غیرآرمانگرا شود چه بر سر او می آید. این امر امروز هم در جامعه ما رایج است.

امیرخانی تاکید کرد: در این رمان "بالاش" شخصیتی است که صدای خوبی دارد ولی هنر خود را که ذاتی آرمانگرا دارد در اختیار فرقه قرار می دهد و در نهایت همین امر باعث تباهی و مرگ او می شود. در جامعه سیاست زده اول اهل فرهنگ قربانی می شوند و این کتاب قصد دارد این پیام را به ما در نسل امروز منتقل کند که هدف بزرگی است.

نویسنده "ارمیا" با اشاره به اینکه نقدها نباید سیاست زده باشد توضیح داد: اگر نقدها سیاست زده باشند و مثلا به دنبال این باشیم که بگوییم چه کسی بایرامی را تحریک کرده که این رمان را بنویسد آنگاه به سمتی می رویم که دیگر کتابها موضع و نظر نخواهند داشت. این رمان کتابی است که نویسنده در آن موضع دارد و اگر این فرصت از نویسندگان گرفته شود دیگر همه کتابهایمان می شود خاطرات.

در ادامه بایرامی در سخنان کوتاهی توضیح داد: این کتاب روایت سرنوشت همه آرمانگرایانی است که آرمانشان از صداقت و صراحت به اندازه کافی برخوردار نباشد. به اعتقاد من تاریخ را هم دروغگویان نوشته اند هم راستگویان و اینکه یک اثر چقدر در روایت تاریخ درست باشد بستگی دارد استنادش به کدامیک از این دو نوع تاریخ باشد. من در این کتاب سعی کردم با خواندن منابع مختلف روایت درستی از تاریخ داشته باشم و در آن مقداری از تاریخ که به دست من رسید سعی کردم صادق باشم و به تاریخ وفادار بمانم. به طور نمونه درباره همراهی حزب توده با فرقه دموکرات اینگونه نبود و توده همیشه خود را موازی با آنها و به نوعی هووی خود می دید.

بین تاریخ و ادبیات همسایگی صمیمانه وجود دارد

محسن مومنی رئیس حوزه هنری که در دقایق پایانی این مراسم به جمع پیوست به عنوان سخنران پایانی گفت: بین تاریخ و ادبیات همسایگی صمیمانه وجود دارد. ادبای مورخ در معرفی تاریخ به عامه مردم نقش مهمی داشته اند و در مواردی از تاریخ نگاران هم موثرتر بوده اند. امروز در تاریخ نگاری و تحلیل تاریخ از داستان و شعر استفاده می شود و دیگر چون گذشته نیست که اگر از داستان در تحلیل تاریخ استفاده شود مورد ذم باشد.

وی ادامه داد: توجه به تاریخ در قالب داستانی حرکتی است که به تازگی در حوزه آغاز شده و قطعا در گام نخست دچار ایرادهایی هست ولی حرکتی است که باید تقویت شود. در بین نویسندگان ما لازم است تاریخ، خرده فرهنگها و مطالبی که کمتر بدانها توجه شده دغدغه باشد.

رئیس حوزه هنری درباره رمان "مردگان باغ سبز" بیان کرد: حکومت دموکراتها در آذربایجان، حزب دموکرات در کردستان و قاضی محمد در مهاباد خیلی عبرت آموز است که کمتر بدانها پرداخته شده است. آیت الله مجتهدی که سالها در تبریز زندگی می کرد و با ادبیات قرن 19 آشنا بود در زمان سقوط تبریز تا سقوط دولت پیشه وری خاطرات و یادداشتهایی داشته که به تازگی با مقدمه رسول جعفریان منتشر شده و می تواند منبع نویسندگان باشد.

مومنی اضافه کرد: البته بایرامی در کتابش بیشتر به دوره سقوط فرقه دموکرات می پردازد و یکسال حکومت این فرقه محور داستان نیست. در این کتاب دیده می شود که مردم در برابر از دست رفتن یکپارچگی کشورشان کوتاه نمی‌آیند و همچنین روایت می شود که کسانی که با اتکای بیگانه سر کار می آیند و به مردم خیانت می کنند عاقبت به خیر نمی شوند.

وی در پایان گفت: در این کتاب تمام ویژگیهای نگارشی بایرامی شامل نثر صمیمی، حضور شور زندگی، توصیفات به جا و پردازش به آداب و رسوم دیده می شود.