تعزیه خوانی از اصول موسیقی دستگاهی فاصله گرفته است

ایرج نعیمایی پژوهشگر موسیقی ضمن بیان این مطلب هنر تعزیه را از مهمترین فاکتورهای حفظ میراث معنوی دانست و در گفتگو با خبرنگار مهر گفت : هنر تعزیه بر ردیف موسیقی دستگاهی استوار است و یکی از عوامل حفظ میراث موسیقی ردیف تعزیه بوده است. از همین رو، اگر نگاهی دقیق به هنر تعزیه و نوحه خوانی و مداحی در گذشته بیاندازیم به درستی متوجه می شویم که نوحه خوانها و مجریان تعزیه آشنایی کامل با موسیقی دستگاهی داشته اند به عنوان مثال اساتیدی چون طاهرزاده و تاج اصفهانی تسلط کامل به ردیفهای موسیقی داشتند و حتی در این زمینه تعلیماتی به علاقمندان به هنر تعزیه و یا مداحان و نوحه سرایان می دادند.

وی در ادامه  به کاربرد موسیقی دستگاهی در اجرای آیینهای عاشورایی اشاره کرد و گفت: هر یک از فواصل موسیقایی کاربرد و تاثیرات خاص خودش را دارد. این فواصل در جهت ایجاد هیجان، برانگیختن روح حماسی، رحمت و شجاعت در روح انسان موثر است اما متاسفانه آنچه به عنوان موسیقی عاشورایی در حال حاضر از آن یاد می شود آن نوع موسیقی نیست که کاربرد آیینی داشته باشد. این در حالی است که اجرای تعزیه غیر از رعایت اصول موسیقی دستگاهی امکانپذیر نیست البته در بخش مخالف خوانی که متعلق به اجرای نقشهای منفی چون شمر، یزید و یا عمرسعد است اجازه آوازخوانی وجود ندارد و مجریان این نقشها دیالوگهای خود را با صدای بلند و حفظ خشونت در لحن صدا به صورت دکلمه اجرا می کنند تا زشتی رفتار این پرسوناژها برای مخاطب بیش از پیش مطرح شود.     

این پژوهشگر موسیقی در ادامه صحبتهای خود ضمن انتقاد از تغییر شیوه اجرای تعزیه و نزدیک شدن آن به نمایشهای تئاتری گفت: هنر تعزیه از جمله مراسم خاصی است. در تعزیه گردانی و نوحه خوانی تماشاگر وجود خارجی ندارد و هر یک از مخاطبهای اجرا جزئی از صحنه تعزیه هستند از همین رو، هر گونه تغییر و دخل و تصرف در شیوه اجرای آن را نادرست می دانم.

نعیمایی در ادامه نقش کلام در شکل گیری موسیقی عاشورایی را مهم ارزیابی کرد و گفت : شعر به عنوان عاملی برای ارتباط بهتر مفاهیم با مردم همواره مورد توجه بوده است و مردم از طریق شعر با تاریخ و اعتقادات ارتباط پیدا می کنند اما در دهه اخیر شعر هم از گزند تخریب دور نمانده است و ادامه این روند همه دارایی گذشته ما را به زودی از بین می برد و در این بین رسانه ملی به اشاعه موسیقی نادرست عاشورایی با اشعاری سخیف و بسیار نازل دامن زده است و ردپای موسیقی مبتذل هم در آیین عاشورا دیده می شود و متاسفانه اشاعه این نادرستی تا اندازه ای بوده که ذائقه مردم را تغییر داده است.

وی در ادامه افزود : برای جلوگیری از این کجرویها در درجه اول باید محاوره از کلام موسیقی آیینی به خصوص حذف شود چون زبان محاوره زبان عام است اما در هنر در عین توجه به عام باید ادبیات مناسب به کار رود و هیچکس حق ندارد با هر عنوانی سطح را نازل کند به اعتقاد من وظیفه هنرمند و مسئولان و متولیان فرهنگی این است که عام را ارتقا دهد نه اینکه خاص را به انزال بکشانند به همین دلیل بیان محاوره در بحث موسیقی عاشورایی باید حذف شود چرا که کل جریان عاشورا را سخیف می کند و حتی در برخی موارد توهین به مقدسات تلقی می شود.

وی در ادامه به چگونگی احیای هنر تعزیه و موسیقی عاشورایی اشاره کرد و گفت : برای اجرای یک متن نمایشی در قالب تئاتر از مدتها قبل از اجرا تمرینهای متوالی انجام می شود تا نقش هریک از بازیگران تفهیم شود و برای اجرای یک تعزیه در گذشته هم چنین بوده که از مدتها پیش تمرینها آغاز می شده و به هر یک از افراد براساس نقشی که ایفا می کردند موسیقی ردیف دستگاهی را تعلیم می دادند و تحت آموزش کارگران و تعزیه گردان بودند و نقش افراد را هم از جهت حرکتی و هم از لحاظ لحن آوازی کنترل می کردند در حالی که در حال حاضر چنین آموزشی صورت نمی گیرد.

نعیمایی در پایان افزود : در50 سال گذشته موسیقی هایی بسیار فرهیخته داشته ایم که باید با یک بازنگری به موسیقی امروزی درآید و آن را به مخاطب ارائه کرد و در این ارتباط نیاز به الگو سازی مناسب داریم.