به گزارش خبرنگار مهر، اگرچه هم در جنگ جهانی اول و هم در جنگ جهانی دوم، ایران به عرصه رقابت و رویارویی قدرت‌های بزرگ تبدیل شد و بی‌طرفی اعلام شده‌اش پایمال لشکرکشی قوای خارجی شد ولی پیشامد چنین تحولات و رخدادهایی به هیچ وجه در برنامه‌ریزی‌ها و محاسبات اولیه قدرت‌های متحارب پیش‌بینی نشده بود. هر دوی این جنگ‌ها قرار بود در عرض چند هفته یا حداکثر چند ماه به پایان برسد و از محدوده اروپایی خود نیز تجاوز نکند.
بحث حضور و فعالیت‌های عوامل آلمان در ایران در طول دو جنگ جهانی، ابعادی گزاف و غیرواقعی پیدا کرد. این موضوع به ویژه در مورد جنگ جهانی دوم صدق می‌کند که بنا به مجموعه‌ای از دلایل استراتژیک، اصولا بر ضرورت اشغال نظامی ایران تصمیم گرفته شده بود و سپس در توجیه آن، بحث حضور و فعالیت‌های اتباع آلمان در کشور به صورت یک بهانه‌جویی آشکار موضوع اتمام حجتی قرار گرفت که بالاخره در شهریور 1320 به حمله نظامی متفقین و اشغال ایران منجر شد.
بحث مزبور چه در مراحل پیش از شهریور1320 که به صورت موضوع حضور اتباع آلمان در ایران مطرح شد و چه در یکی دو سال بعد که به شکل موضوع فعالیت‌های پاره‌ای از عوامل به جا مانده از آن‌ها، تشکیلات موسوم به «ستون پنجم آلمان» در ایران، ادامه یافت به مضمونی تبدیل شد که اغراق و گزافه یکی از ویژگی‌های اصلی آن را تشکیل می‌داد.
حضور و فعالیت عوامل و هواداران ایرانی آلمان در ایام جنگ دوم، هنوز هم یکی از مضامین مبهم تاریخ معاصر ایران است. در این زمینه به جز خاطراتی از شولتسه هولتوس (یکی از عوامل اصلی آلمان در ایران) و خاطراتی چند از ایرانیان همراه با این تحرکات، نوشته‌های درخور توجه دیگری در دست نیست. یکی از مهمترین گزارش‌هایی که می‌تواند به روشن‌تر شدن این بحث کمک کند، اسناد دوایر اطلاعاتی و امنیتی ارتش بریتانیا است که در آن سال‌ها در ایران تحت اشغال، وظیفه شناسایی و دستگیری این شبکه را به عهده داشتند. آن‌چه در کتاب «ستون پنجم» ارائه می‌شود، بخش‌هایی از این اسناد و گزارش‌هاست که اخیرا در دسترس پژوهشگران قرار گرفته است.
این کتاب در 3 بخش تنظیم شده است: گزارش‌های کلی، پرونده‌های اصلی و اسناد و گزارش‌های پراکنده. در بخش اول، گزارش‌هایی درباره «توطئه ستون پنجم آلمان در ایران»، «برنامه متلاشی کردن ستون پنجم» و «سرانجام ستون پنجم» درج شده است. بخش دوم شامل پرونده‌های سران و دست‌اندرکاران «ستون پنجم»، افراد مرتبط با آن‌ها و نیز مطلعین از موضوع است. پرونده‌های اصلی متعلق به حبیب‌الله نوبخت، برادران قشقایی، برادران فرزاد، پرویز وهاب‌زاده و محمدحسین حسام‌وزیری است. رویدادهای مختلف مربوط به ماجرای «ستون پنجم» مانند فرود چتربازان آلمانی در ایران و مخفی شدن‌شان و سپس دستگیری و بازجویی از آن‌ها توسط اطلاعات ارتش بریتانیا، دستگیری و بازجویی از آیت‌الله کاشانی، تشریح شبکه‌های موازی عوامل آلمان در ایران و نقش افسران آلمانی چون فرانتس مایر و برتولد شولتس در هدایت کار در این بخش به تفصیل شرح داده شده است.
در قسمتی از این کتاب می‌خوانیم:
به گفته آن‌ها یحیی کیا در اس. اس خدمت می‌کند و احتمالا با گشتاپو در ارتباط است. او فرد حقه‌بازی است و در کار معامله ویزاست. یعنی ایرانی‌ها می‌توانند با پرداخت مبلغی پول ویزای خروج از آلمان را توسط او تهیه کنند. در آغاز دستمزد او 1000 مارک بود ولی به تدریج به 5000 مارک افزایش یافت. محمدحسین قشقایی از یک مورد اطلاع که در خلال آن یک ایرانی یک جفت قالی به کیا داد و او نیز طی یک مکالمه تلفنی در عرض یک ساعت گذرنامه متقاضی را ویزا کرد. برادران (قشقایی) با او وارد معامله نشده و ویزای خود را از طریق پوتس می‌گرفتند که فردی محترم بود.
یحیی کیا برادر سرگرد علی کیا است ولی بین اعضای مختلف این خانواده هیچ‌گاه ارتباط زیادی وجود نداشته است. برادران قشقایی احساس می‌کردند که علی کیا از لحاظ سیاسی فعالیت‌هایی دارد.
کمال تقدیسی را برادران قشقایی نمی‌شناسند ولی احتمال می‌دهند که وی از دانش آموزان دویزبرگ باشد که همگی از عوامل شاه بهرام شاهرخ بودند و باید بدان‌ها کاملا مشکوک بود.
این کتاب با 388 صفحه مصور، شمارگان 700 نسخه و قیمت 14 هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما