تنش آبی؛ چالش پیش روی محیط زیست ایران

به گزارش خبرنگار مهر، در سالهای اخیر چالش کم آبی به یکی از مهمترین دغدغه های عصر حاضر تبدیل شده است؛ افزایش جمعیت از یک سو و استفاده بی رویه از منابع آب از سوی دیگر جوامع بین المللی را از لحاظ تامین منابع آبی در فشاری مضاعف قرار داده است.

در حال حاضر، بسیاری از کشورهای جهان خشکسالی های کم سابقه ای را به واسطه تغییرات گسترده اقلیمی و همچنین از بین رفتن سفره های آب زیر زمینی به دلیل  استفاده شتاب زده تجربه می کنند.

این در حالی است که کمبود منابع آب شیرین آسیب های فراوانی را به بوم سازگان طبیعی زمین وارد ساخته و جهان حیات وحش را علاوه بر جوامع بشری با آسیب های جدی روبرو ساخته است؛ در حال حاضر بسیاری از زیستگاه های حساس کره زمین به دلیل استفاده فزاینده بشر از منابع آبی در شرایط بحران به سر برده که تداوم این شرایط چهره آینده زمین را بیش از پیش خاکستری می کند. 

در این میان  کشورهایی که حیات خود را با صنعت کشاورزی گره زده اند دچار بحران های عمیق تری در قرن حاضر شده اند به گونه ای که کمبود آب جهان طبیعت را با تمام زیستمندانش به سمت نا پایداری سوق داده است .

به دیگر سخن چالش کمبود آب پیامد هایی همچون از بین رفتن زیستگاه های حساس زمین، خشکسالی گسترده زمین های کشاورزی و مهاجرت های نا خواسته بشری را به همراه داشته است؛ این بحران پیامد هایی همچون تشدید بحران اقتصادی، بحران های اقلیمی و جنگ های داخلی را در پی خواهد داشت که امروز نمونه های بسیاری از این موارد وجود دارد.

از بین رفتن جنگلهای زنده جهان یکی از دلایلی است که موجب شده امروز شرایط آبی جهان به سمت بحران حرکت کند، وقتی روزانه بیش از 60 هزار هکتار از عرصه های طبیعی زمین بهره کشی شده و خاک فرسوده می شود، طبیعی است که شاهد از بین رفتن منابع آب زیر زمینی باشیم.

افزایش دمای هوا و تغییرات جوی است؛  عامل دیگری است که به یکی از پدیده های غیر قابل پیش بینی جهان امروز تبدیل شده و تنها راه کار مقابله با آن برنامه ریزی های طولانی مدت برای حفاظت از داشته های آبی است.

در حقیقت امروز نزدیک به 800 میلیون نفر در جهان از آب آشامیدنی سالم محروم اند و بسیاری از کشورهای در حال توسعه نیز از آب آشامیدنی مطمئن به دور بوده و به همین دلیل بیماری های مختلفی در بین مردمان این کشورها به وجود آمده که سلامتی نسلهای آتی را نیز به خطر انداخته است.

محیط زیست ایران نیز در سالیان اخیر با مشکلات آبی فراوانی دست به گریبان بوده که بر اساس شرایط خاص اقلیمی با متوسط بارندگی حدود 250 میلی متر در سال تقریبا کمتر از یک سوم بارندگی کره زمین را دارد  لذا باید با یک برنامه جامع از منابع موجود استفاده کرد.

یک فعال محیط زیست در این باره به خبرنگار مهر می گوید: در کشور ما هدر رفت آب نیز به نسبت بارش های جوی و نیاز های حقیقی بسیار زیاد بوده که برنامه ریزی غلط و محدودیت های طبیعی ایران را به سمت تنش آبی سوق داده است؛ استفاده از برنامه های کوتاه مدت بدون ارزیابی های رایج، استفاده نا صحیح از منابع آب زیرزمینی و هدر رفت بخش عمده ی این ماده ارزشمند در دو بخش صنعت و کشاورزی شرایط را سختتر  از گذشته کرده است.

به گفته محسن تیز هوش، یکی دیگر از مسائلی که موجبات از بین رفتن منابع آبی را در جهان امروز فراهم ساخته مدیریت غلط بر این منابع طبیعی است؛ این همان رویکردی است که در سالیان اخیر در کشور ما نیز تبعات منفی بسیاری بر جای گذاشته است.

وی اظهار داشت: عدم توجه به حفاظت از سفره های آب زیر زمینی آن هم در اقلیمی که بیش از 90 درصد آن را اقلیم خشک و نیمه خشک فرا گرفته است به یکی از رویکردهای غلط در برخورد با نگهداشت منابع آبی مبدل شده است.

در این بین و بر اساس پیش بینی های صورت گرفته ایران تا سال 2050 میلادی با کمبود جدی آب روبرو خواهد شد؛ این چالشی است که امروز نیز در بسیاری از استان های کشور قابل لمس است؛ بررسی نقشه های هواشناسی نشان می دهد  که در سالهای اخیر بارش های جوی حتی در استان های پر بارش نیز با کاهش جدی روبرو بوده و خشکسالی متوسط بر اکثر استانهای کشور قابل مشاهده است.

به اعتقاد تیز هوش، یکی از موارد بسیار مهمی که در دولت آتی باید برای آن برنامه ریزی جدی و خردمندانه شود حفاظت از داشته های آبی محیط زیست ایران و احیای تالاب ها و دریاچه هایی است که امروز در محاق خشکسالی فرو رفته اند؛ در این برنامه جامع باید رویکرد های بلند مدت جایگزین برنامه های آنی شده و در بخش استفاده از منابع آب زیر زمینی نیز نگاه شتاب زده باید از مدیریت منابع آبی کشور حذف شود.

این فعال محیط زیست تصریح کرد: از سوی دیگر عقب نشینی گسترده جنگلها و مراتع در شمال و به ویژه در منطقه راهبردی زاگرس که بیش از 40 درصد از منابع آبی کشور را تامین می کند به خطری جدی برای تامین منابع آبی کشور تبدیل شده است.

تیز هوش یادآور شد: در سال های اخیر شاخص های زیستی در محیط زیست ایران به دلایلی همچون رویکردهای بدون ارزیابی جامع بسیار شکننده و حساس شده و امروز بسیاری از زیستگاه های آبی کشور همچون دریاچه ارومیه در بحران های آبی به سر می برند که حاصل همان برنامه ریزی غلط و شتاب زده سالیان اخیر است.

وی افزود: آنچه که محیط زیست ایران از لحاظ تامین منابع آبی برای دور شدن از تنش آبی در سالهای آتی می طلبد مدیریت خردمندانه و اصولی بر روی منابع آبی است چرا که حفاظت از منابع زیر زمینی برای حفظ اندوخنه های آبی به شدت احساس می شود .

این فعال محیط زیست اظهار داشت: از سوی دیگر جلوگیری از هدر رفت آب در حوزه کشاورزی که همواره راندمان آبیاری در آن بسیار پایین است می تواند گامی موثر در حفظ آب کشور باشد؛ در این راستا حرکت به سمت روش های نوین می تواند کشاورزی پایدار را برای ما به ارمغان بیاورد.

به اعتقاد وی، همچنین نیازهای آبی صنایع را باید با  کمک فناوری بازیافت آب تامین کرده و با جلوگیری  از هدر رفت بخش عظیمی از این نعمت ارزشمند گامی بسیار موثر در جهت حفظ این سرمایه بر داریم. البته کنترل مصرف آب در بخش شرب نیز می تواند بخش قابل توجهی از کشور را از گرفتار شدن در بحران بی آبی نجات دهد؛ لذا تقویت فرهنگ حفاظت از منابع آبی می تواند راهگشای این مشکل باشد.

به هر حال به نظر می رسد با یک برنامه ریزی صحیح و جامع نه تنها می توان محیط زیست ایران را از لحاظ حفظ منابع آبی بیمه کرد بلکه مشکلات پیش روی صنعت، کشاورزی و آب شرب کشور را نیز به راحتی برطرف کرد.