طرح ملی "حبله رود" الگوی مناسب برای مدیریت جامع حوزه آبخیز/ تصرفات اراضی ملی در سطح بالا دست حبله‌رود

به گزارش خبرنگار مهر، طرح ملی مدیریت پایدار منابع آب و خاک حبله رود علاوه بر مواجهه رودررو با پديده بيابان زايي و حفظ و احياي منابع طبيعي و مراتع، توسعه کشاورزي، افزايش توليد و اشتغالزايي را نيز در پي داشته است.

اجراي اين طرح که با کمک سازمان ملل در حال اجرا است نشان داد که در صورت داشتن طرحي جامع و يک آمايش مناسب مي توان بيش از اينها از آنچه در اختيار ما است بهره گرفت. مي توان با همت جمعي بر زمين خشک نيز فائق آمد و از بيابان، نیز بهره ها گرفت.

آنچه در پي مي آيد کند و کاوي در اين طرح و نتايج آن است که در گفتگوی خبرنگار مهر با معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان و مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان صورت گرفته است.

استارت پروژه حبله رود از سال 1376 زده شد

معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان و مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان در خصوص زمینه‌ها و ضرورت‌های شکل‌گیری طرح توسعه پایدار از منابع آب و خاک در حوزه حبله‌رود گفت: تا قبل از اجراي اصلاحات ارضي در سال 1342 و دگرگون شدن ساختار جامعه روستایي، مدیریت منابع آب و خاک توسط عوامل محلی صورت می‌گرفت.

محمدهادی نوچه با اشاره به اینکه اصلاحات ارضي، عناصري جديد وارد حيات اجتماعي و اقتصادي روستاها شدند كه مهمترين آن حضور دولت و نهادهاي دولتي بود، اظهار داشت: تضعيف تدريجي نظام‌های سنتی در سطح روستاها، باعث بروز مشکلات زیادی شد.

وی تصریح کرد: حدود سه دهه قبل، همزمان با تحولات بنیادی در رویکرد‌ برنامه‌های توسعه در سطح جهان، آرمان‌هاي انقلاب در ایران ميدان‌دار حرکت‌هاي توليدي قرار گرفت و سياست‌هاي خودکفايي و خود‌اتکايي، جايگزين اتکا به دولت شد و گام‌هاي مثبتي در اين جهت برداشته شد.

رفع فقر و ایجاد سياست‌هاي نوين در توسعه روستايي محور فعالیت های طرح حبله‌رود

معاون آبخيزداري اداره كل منابع طبيعي استان سمنان با بیان اینکه فقدان ظرفیت‌های سازمانی محلی، توانایی‌های ناکافی برای پذیرش مسئولیت‌های بزرگ مدیریت و برنامه‌ریزی منابع آب و خاک در عرصه منابع طبیعی، از سوی جوامع محلی، ضرورت تغییرات بنیانی در رویکرد‌ها و روش‌شناسی‌ برنامه توسعه را در آن زمان، به شدت ایجاب کرده بود اظهار داشت: همزمانی این اتفاقات در کشور با سياست‌هاي جديد جهاني در رابطه با مسائل زيست‌ محيطي با محور رفع مسائل اجتماعي و فقرزدايي، زمینه‌ساز سياست‌هاي نوين در توسعه روستايي در کشور شد.

نوچه تصریح کرد: این موارد، زمینه‌ها و ضرورت‌های طرح توسعه پایدار از منابع آب و خاک در حوزه حبله‌رود بود در این چنین فضایی، سرانجام این پروژه باید به الگو‌های مناسب توسعه پایدار منابع آب و خاک منتهی می‌شد.

وی حوزه هاي گسترده طرح بزرگ حبله رود را زيرمجموعه حوزه استحفاظي استانهاي همجوار بيان كرد و گفت: دو استانداري با پنج فرمانداري در اين طرح مشاركت دارند كه شامل شهرستانهاي دماوند، فيروزكوه، گرمسار، آرادان و سرخه است.

انتخاب 17 روستا پیشاهنگ برای پروژه حبله رود  

وی با اشاره به اینکه هشت روستا در استان تهران در دو زيرحوزه دليچایي و نمرود در شهرستانهای دماوند و فیروزکوه شامل روستاهاي حصاربن، آرو، هوير، دهنار، لزور، نجفدر، وزنا و زرمان به عنوان روستاهاي پيشاهنگ انتخاب شدند، اظهار داشت: 9 روستا و سه مرتع در استان سمنان در دو زيرحوزه رامه و ايچ شامل روستاهاي چهار طاق، رامه، قاليباف، ايچ، عبدل آباد، ده نمک، امامزاده عبداله، جوين، لاسجرد و مراتع سوته‌زار، لزوره، خنار و روستای بهورد به عنوان روستاهاي پيشاهنگ انتخاب شدند.

نوچه تصریح کرد: این طرح شامل چهار پروژه بیابانزدایی ، پروژه آبیاری و کشاورزی، پروژه چتر و پروژه آبخیزداری بود.

طرح حبله رود در وسعت 1.2 میلیون هکتار اجرا می شود

معاون منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان و مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان با بیان اینکه این طرح وسعتی بالغ بر 1.2 میلیون هکتار را در بر می‌گیرد، خاطر‌نشان کرد: طرح حبله‌رود در دو استان تهران و سمنان انجام می شود.

نوچه با بیان اینکه وسعت شمالی حوزه آبخیز حبله رود شامل 14 دهستان و177 پارچه آبادی با جمعیتی معادل 57 هزار نفر و منطقه جنوبی این حوزه دارای 200 پارچه آبادی با جمعیتی معادل 132 هزار نفر است، افزود: مناطق بخش شمالی دارای اقلیم نیمه مرطوب و نیمه خشک ومناطق بخش جنوبی این حوزه دارای اقلیم خشک سرد تا نیمه خشک ارتفاعی متغییر است.

وی با بیان اینکه طرح حبله رود تمرینی برای کار و فعالیت مشارکتی است، خاطرنشان کرد: حفاظت از محیط زیست و جلوگیری از تخریب زمین و مدیریت پایدار منابع آب و خاک و بهبود معیشت مردم از زمینه‌ها و ضرورت‌های طرح مدیریت پایدار و یکپارچه منابع آب و خاک در حوزه حبله رود است.

 ضرورت بهره گیری دانش بومی و سیستم اطلاعات محلی برای اجرای طرح و برنامه‌ها

معاون منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان و مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان با بیان اینکه طرح و برنامه‌هایی که بدون توجه به دانش بومی و سیستم اطلاعات محلی تهیه و اجرا می‌شوند، به اهداف مورد نظر نمی‌رسند، خاطر نشان کرد: بر این اساس در اجرای فاز اول این طرح از روستاییان خواسته شد تا نیازها و پروژه‌های مورد نیاز خود را اعلام کنند.

نوچه افزود: اگر مردم نیازهای خود را بگویند در اجرای پروژه نیز احساس مالکیت کرده و از آن نگهداری خواهند کرد و قطعأ طرح نیز با موفقیت اجرا خواهند شد.

وی گفت: تمرکززدایی و اعتلای همکاری و هماهنگی بین سازمانهای دولتی و مردم، توسعه اجتماعی با محوریت ایجاد و تقویت تشکل‌های مالی و اداری و افزایش اشتغال در روستاها، توسعه اقتصادی با محوریت منابع آب و خاک و افزایش تولید و درآمد زیر حوزه‌ها و روش شناسی شناخت مشارکت مدار برای آماده سازی برنامه یکپارچه مدیریت منابع آب و خاک از دیگر اهداف این طرح است.

حبله رود جزو پروژه‌های راهنمای جوامع محلی و برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ایران است

مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان با اشاره به اینکه این پروژه جزء پروژه‌های راهنمای جوامع محلی و برنامه توسعه سازمان ملل متحد در ایران است که با همکاری و مشاوره سازمان فائو آغاز شده است، خاطر‌نشان کرد: به طور کلی هدف نهایی پروژه و همه فعالیت‌های آن می‌بایست در راستای مشارکت مردم و توسعه پایدار منطقه صورت گیرد.

نوچه گفت: بهبود وضعیت نهادهای تصمیم گیری و برنامه ریزی مردمی و محلی، تشکیل یک گروه فعال در روستا، تشکیل تعاونی تولید روستایی، تشکیل شرکت تعاونی بهره برداری محصولات فرعی مراتع (باریجه) اجرای پروژه حفاظت و مدیریت مراتع و عرصه‌های منابع طبیعی توسط مردم محلی، ایجاد صندوق مالی با به کارگیری الگوی صندوق‌های اعتبارات خرد، مدیریت مرتع در قالب مدیریت چرا، توسعه پروژه‌های بیولوژی از قبیل بذرپاشی و کپه کاری توسط تشکل‌ها، گوشه‌ای از نتایج و دستاوردهای این طرح است.

وی گفت: یکی از اهداف این طرح، استقلال و توانمند کردن زنان جامعه هدف است که در این راستا تشکل‌های بسیار خوبی شکل گرفت که تشکل بانوان زنبوردار حوزه رامه و طرح مدیریت مرتع از آن جمله است.

کانونهای بحران در طرح حبله رود شناسایی شدند

معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان همچنین در خصوص تاثیر طرح حبله رود در بیابانزدایی نیز گفت: در فاز اول طرح، کانون های بحران شناسایی و در این راستا بادشکن‌ها و طاق‌زارهایی در این مناطق ایجاد شد.

نوچه هدف از اجرای طرح حبله رود را دستیابی به الگوهای مناسب برنامه ریزی‌، اجرا، بهره‌برداری و پایش و ارزشیابی منابع آب و خاک در حوضه آبخیز حبله رود و تعمیم و توسعه نتایج حاصله از پروژه به برنامه ملی حفاظت منابع طبیعی از طریق مشارکت روستاییان در مدیریت حوزه‌های آخیز کشور عنوان کرد.

وی با اشاره به طرح مدیریت پایدار منابع آب و خاک حبله رود گفت: این طرح با مدیریت مناسب آب و خاک و بدون بهره برداری غیر اصولی از منابع، معیشت مردم را بهبود می دهد.

دستیابی به الگوی مناسب مدیریت یکپارچه حوزه‌های آبخیز در مناطق خشک و نیمه خشک در فاز دوم طرح

مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان با اشاره به اینکه کار آمایش در طرح مدیریت پایدار منابع آب و خاک این طرح انجام شده است، اظهار داشت: این طرح در فاز دوم درصدد دستیابی به الگوی مناسب مدیریت یکپارچه حوزه‌های آبخیز در مناطق خشک و نیمه خشک است و بر آن است تا این مهم را از طریق تقویت هماهنگی بین بخشی در سطح دست‌اندرکاران مختلف و نیز اجرای فرآیندهای مشارکت مدارانه محلی محقق سازد.

نوچه تصریح کرد: خروجی‌های اصلی این طرح در مسیر دستیابی به هدف، طراحی برنامه برای تمرین و اجرای فعالیت‌های مرتبط با مدیریت حوزه‌های آبخیز و نیز کنترل تخریب اراضی از طریق ارتقاء وضعیت زندگی ساکنان آن به خصوص در پایین دست است تا از پیشروی بیابان به سمت مناطق جنوبی رودخانه و حوزه جغرافیایی استان سمنان جلوگیری شود.

وی تأکید کرد: این پروژه به دنبال دستیابی به خروجی‌هایی از جمله شناسایی مشکلات و حفاظت از منابع پایه آب و خاک در کشور است.

نوچه عنوان کرد: برای پوشش دهی این موارد و نیز دستیابی به اهداف پروژه از طریق تقویت هماهنگی بین بخشی، تمرکز اصلی طرح در سال 2012 بر پایه ایجاد ساختارهای بین بخشی در سطح مردم محلی، کارشناسی و نیز مدیریتی قرار گرفت و نتیجه این امر به وجود آمدن کمیته محلی در سطح 120 روستای حوزه، کمیته فنی حوزه در سطح دو استان، کمیته‌های برنامه ریزی و مدیریت شهرستان‌ها در سطح استان و نیز کمیته پایش و برنامه ریزی استانی در بالاترین سطح بود.

حبله رود مهمترين منبع تأمين آب دشت گرمسار

معاون منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان و مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان همچنین تصریح کرد: جهت ایجاد دیدگاه یکپارچه به حوزه حبله رود و پرهیز از پراکنده کاری، برنامه آمایش سرزمین حوزه آبخیز در سال 2012 تهیه شد که به عنوان سند بالادستی، راهنمای پروژه در جانمایی و معرفی پروژه‌های جدید در سطح این حوزه محسوب می‌شود.

وی با بیان این‌که برای تحکیم و تثبیت کمیته‌های تشکیل شده در سطح استان و شهرستان، در سال 2013، اجرای مجموعه‌ای از نوچه برنامه‌های ظرفیت‌سازی در دستور کار پروژه قرار گرفت، افزود: علاوه بر معرفی مفاهیم نوینی چون برنامه‌ریزی اکوسیستمی و برنامه‌ریزی چند منظوره، لزوم توجه به برنامه آمایش سرزمین در دستور کار کمیته‌های مدیریتی، کارشناسی و محلی تشکیل شده قرار گرفته است.

نوچه با يادآوري اينكه حبله ‌رود رودي است كه در استانهاي تهران و سمنان جريان دارد و از شمال كوه‌هاي البرز سرچشمه مي‌گيرد افزود: اين رود مهمترين منبع تأمين آب دشت گرمسار و تنها رودخانه دائمي استان سمنان به شمار مي‌آيد.

معاون منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان و مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان با تاكيد بر لزوم مشاركت فعال مردم در پروژه هاي آبخيزداري خاطرنشان كرد: برنامه ريزي، سياستگذاري و اجراي طرح ها و سياست هاي مصوب در پروژه هاي عمراني مرتبط با بحث آب و خاك مورد بحث و بررسي قرار مي گيرد.

تصرفات اراضی ملی در سطح بالا دست حبله‌رود

معاون منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان و مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان با بیان اینکه متاسفانه تصرفات اراضی ملی در سطح بالا دست رودخانه حبله‌رود زیاد است افزود: این امر می‌طلبد تا مدیرکل دادگستری استان به عنوان رئیس شورای حفظ بیت المال در استان ضمن هماهنگی با مسئولان ذیربط در این حوزه و استان تهران از تصرفات غیرقانونی اراضی در این منطقه جلوگیری کنند.

نوچه از ابلاغ رئیس سازمان جنگلها و مراتع کشور برای جلوگیری از واگذاری اراضی جدید در حوزه بالا دست رودخانه حبله رود خبر داد و از شورای حفظ بیت المال استان خواست تا از تصرفات غیرقانونی در حوزه حبله رود جلوگیری کند.

وی با یادآوری این‌که حوزه حبله رود به عنوان پایلوت طرح پایدار مدیریت آب و خاک یکی از حوزه‌های مهم در استان سمنان در مسیر این رودخانه است، افزود: این امر می‌طلبد تا مدیریت جامع آبخیزداری در این منطقه انجام شود.

 طرح حبله‌رود، پروژه‌ای ملی و بین المللی است

معاون منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان با اشاره به این‌که طرح مدیریت منابع آب و خاک در امتداد رودخانه حبله‌رود، پروژه‌ای ملی و بین المللی است که به عنوان الگویی برای سایر مناطق کشور محسوب می‌شود، خاطرنشان کرد: خطرات زیادی منابع آب این حوزه را تهدید می‌کند. باید از سوء مدیریت‌ها و اثرات ناصحیح بهره برداری در این منطقه جلوگیری کنیم تا عاقبتی که دریاچه ارومیه گرفتار آن شد در این منطقه تکرار نشود.

نوچه اظهار داشت: فاز نخست اجرای این طرح، تمرین بسیار خوبی برای کار و حرکت با مردم بود که دستاوردهای خوبی نیز به همراه داشت.

وی گفت: متاسفانه در این مرحله ارتباط بین دستگاهی ضعیف بود و کمتر فرمانداران، بخشداران و دیگر مسئولان ذیربط مناطق و شهرستان ها در اجرای آن درگیر بوده و دخالت داشتند.

نوچه افزود: علاوه بر آن هیچ گونه ارتباطی بین بالادست و پایین دست حوزه وجود نداشت و اثرات آنها نیز به خوبی ارزیابی نمی شد.

اجرای فاز دوم طرح حبله رود با هدف تولید پایدار در راستای نیل به خودکفایی در محصولات اساسی

معاون منابع طبیعی و آبخیزداری استان سمنان ادامه داد: پس از اتمام فاز اول طرح، جلسه‌ای با حضور نمایندگان وزارت جهاد کشاورزی، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، وزارت امور خارجه و برنامه عمران سازمان ملل متحد تشکیل شد و با توجه به اهمیت و ضرورت طرح حبله رود قرار شد که این طرح بدلیل اولویت داشتن در برنامه‌های ملی وارد فاز دوم خود شود.

وی تاکید کرد: سند فاز دوم با هدف تکیه بر فقرزدایی و تولید پایدار در راستای نیل به خودکفایی در محصولات اساسی و تأمین امنیت غذایی کشور ضمن حفظ پایداری و ارتقای بهره وری از منابع پایه (جنگل، مرتع، آب، خاک) تدوین و به امضاء طرفین رسید.

نوچه مستند سازی دستاوردها، عدم موفقیت و یافته های فاز اول، تدوین برنامه راهبردی حوزه آبخیزحبله رود، ارائه سیستم پایش وارزشیابی جامع،زمینه سازی جهت نیل به تولید مستمر و پایدار در راستای خود کفائی ، ظرفیت سازی برنامه ریزان وتسهیلگران را از دیگر کلیات سند فاز دوم طرح حوزه حبله رود عنوان کرد.

توجه ویژه طرح حبله رود به اکوتوریسم و صنعت گردشگری

مدیر اجرایی طرح حبله رود در استان سمنان با اشاره به اینکه راهبرد مدیریت یکپارچه حوزه آبخیز حبله رود در فاز دوم در دستور کار قرار گرفته گفت: ارائه چنین راهبردی همراه با مستندسازی تجارب گذشته، توسعه مدلی را برای تعمیم و تکرار در سایر نقاط میسر می کند، همچنین چنین مدلی می تواند پروژه را قادر سازد تا جزییات مفاهیم، اصول و شیوه های بکار رفته در پیگیری رهیافت مردم محوری و در راستای مدیریت پایدار منابع آب و خاک درون حوزه آبخیز و پروژه های توسعه ای را بکار بندد.

وی افزود: در فاز جدید از کارهای خرد به سمت ظرفیت سازی سازمانی و سایر دستگاه ها بایستی حرکت کنیم تا این طرح به عنوان الگویی برای مدیریت جامع حوزه آبخیز در نظر گرفته شود.

نوچه ادامه داد: در فاز جدید درصدد هستیم همزمان با اجرای این طرح به اکوتوریسم و صنعت گردشگری توجه ویژه ای شود که هم خواسته های مردم در نظر گرفته شود و هم از تخریب عرصه های منابع طبیعی و حوزه های آبخیز جلوگیری به عمل آید.
معاون منابع طبیعی و آبخیز داری استان سمنان در خصوص اعتبارات این طرح نیز، گفت: اعتبارات فاز اول 17 میلیارد ریال و اعتبارات پیش بینی شده برای فاز دوم به دو بخش اعتبارات خاص تخصیص داده شده بر اساس سند و اعتباراتی که دولت از طریق مکانیزم‌های خاص برای طرح در نظر گرفته شده، تقسیم شد.

نوچه ادامه داد: اعتبارات پیش بینی شده برای فاز دوم شامل 6.1 میلیون دلار سهم دولت جمهوری اسلامی ایران و 1.01 میلیون دلار سهم سازمان ملل متحد است که در مجموع بالغ بر 7.11 میلیون دلار است.

....................................
گفتگو از عصمت سالار