حجيت عقل مطلق نيست/ عقل در ادراک برخي از حقايق کارآمد است

به گزارش خبرگزاری مهر، سی و ششمین جلسه گروه علمی فلسفه دین مجمع عالی حکمت اسلامی با موضوع تأملی در نظریه آیت الله جوادی آملی در مورد نسبت عقل و دین، برگزار شد.

در این جلسه حجت الاسلام والمسلمين جعفري به این موضوع پرداخت که مؤلفه هاي نظريه جوادي آملي در مورد نسبت عقل و دين در کتابهاي شريعت در آئينه معرفت، دين شناسي و منزلت عقل در هندسه معرفت ديني تبيين و تنوير شده است.

وی سپس در چهار بخش مبادي نظريه، تبيين نظريه، ايضاح لوازم و نقد و ارزيابي به بررسي اين نظريه پرداخت که خلاصه آن اکنون از نظر شما می گذرد.

در بخش مبادي، استاد به مبادي تصوري و تصديقي بحث اشاره نمود. در ايضاح کليد واژه ها ايشان دين را مجموعه اي از عقايد، اخلاق و قوانين فقهي و حقوقي مي‌دانند که از ناحيه خداوند براي هدايت و رستگاري بشر تعيين شده است. دين به لحاظ جنبه هستي شناختي فقط و فقط تابع اراده و جعل الهي است و لا غير. اما مراد از عقل در اين بحث عقل به معناي عام آن است که شامل همه يافته هاي بشري يقيني و يا اطمينان آور بشري مي‌شود، اما نقل عبارت است از فهم بشر از وحي که البته بر خلاف وحي خطاپذير است.

عقل في الجمله توانايي کشف حقايق را دارد و حجيت عقل مطلق نيست و لذا عقل در ادراک برخي از حقايق کارآمد است (نفي عقل گرايي حداکثري). آنچه را عقل مي شناسد يا فعل و تکوين خداست و يا قول و تشريع خدا و عقل يا قانون تکوين را کشف مي کند و يا قانون تدوين را. البته عقل اولا مراتبي دارد و ميزان عقول افراد در فهم دين يکسان نيست و در ثاني عقل در فهم دين هم محدويت دارد و همه حقايق دين با عقل قابل شناخت نيست.

خدا جاعل و خالق دين و عقل و نقل کاشف شناختي آن قلمداد مي شود و از اين دو راه مي‌توان تشخيص داد که چه چيزي دين است (هر دو منبع معرفت شناختي دين‌اند). با اين توصيف، آنچه در سطح عقل است، نقل مي‌باشد نه وحي. عقل همتاي نقل است و معرفتهاي عقلي هم سطح علوم نقلي اند و نه هم سطح وحي. لازمه اين نظريه آن است که براي فهم دين به هر دو امر احتياج است و با تکيه صرف بر نقل نمي‌توان به معارف و احکام ديني دست يافت. پس وقتي مي‌توانيم بگوييم اسلام چنين مي گويد که هر دو منبع دين يعني عقل و نقل را به طور کامل بررسي کرده باشيم.

از سوي ديگر هيچ تعارضي ميان عقل و وحي و يا علم و وحي به وجود نمي آيد زيرا عقل و علم داخل دين قرار دارند. لازمه ديگر آنکه ميان عقل و نقل توازي هم وجود ندارد، يعني قلمرو موضوعي آنها از هم منفک نيست. لازمه ديگر اين نظريه، اسلامي شدن همه علوم است. اگر عقل حجت ديني باشد، محصولات آن در علوم مختلف به منزلة معارفي ديني خواهد بود.

در پايان دکتر جعفري تأملاتي را هم از بعد مفهومي و هم از بعد محتوايي متوجه نظريه نمود که حاضران برخي را پاسخ داده و برخي را پذيرفتند.