سفر به اعماق تاریخ تهران با مسجد جامعی / از زیرزمین مخفی جنگ جهانی تا پیکان مچاله شده

به گزارش خبرنگار مهر،احمد مسجد جامعی رئیس شورای شهر تهران چندین هفته است که جمعه ها از بناهای تاریخی شهر تهران دیدن می کند. هفته گذشته به بازدید از بناهای تاریخی منطقه 12 رفت و این هفته نیز به همراه خبرنگاران و عکاسان بناهای مهم و تاریخی ده ونک در محدوده منطقه 3 و از بناهای منسوب به میرزا حسن مستوفی‌الممالک بازدید کرد.

مسجد جامع ده ونک و حسینیه و حمامش یکی از مهمترین بناهای دارای هویت این منطقه از شهر تهران است که سهم اولین بازدید رئیس شورای شهر تهران شد. حاجی ونکی یکی از قدیمی های 70 ساله محل است که مسجد جامعی را همراهی می کرد و اطلاعاتی از گذشته این منطقه به او می داد. حاجی ونکی  از بازماندگان 12 طایفه اصیل ونک است می گفت: اینجا مسجدی مثل قرص ماه بود اما قدرش را ندانستیم و خراب شد. فقط از دوران قدیم یک علامت برای عزاداری امام حسین (ع) مانده است و یک حمام قدیمی که وقف مسجد بوده است.

حمام دوره صفویان را به پارکینگ تبدیل کنید

مسجدی که حاجی ونکی می گفت امروزه به مخروبه ای تبدیل شده و باید برای رفتن به آن از درب کنار حسینیه، ده پله پایین رفت و رسید به مخروبه ای محرابی شکل که انگار انباری شده برای نگهداری وسایل تهیه غذای هیات.

حمام ونک

حاجی ونکی می گفت که مردم این منطقه مشکل پارکینگ دارند و می گویند اینجا را خراب کنید و به جایش پارکینگ بسازید درحالی که این حمام از دوره صفویان باقی مانده است. در همین حین یکی از اهالی محل مسجد جامعی را دید و به او گفت: هر روز مشکل پارک ماشین در جلوی در خانه مان را داریم درحالی که این حمام متروک باقی مانده است. اما مسجد جامعی پاسخ داد که این اثر تاریخی است و باید حفظ شود و برای حل مشکل پارکینگ چاره دیگری اندیشید.

در این منطقه از تهران 7 قنات بوده که اکنون مبدا یکی از آنها قابل رویت است به همین علت رئیس شورای شهر تهران به مختاری مدیرعامل سازمان پارکها و فضای سبز شهرداری که همراهش بود پیشنهاد داد تا نمادی برای این قنات در نظر گرفته شود.

کنار همین قنات و حمام ونک، باغی وجود داشته که اکنون به بوستان و پارک تبدیل شده و نامش از باغ مستوفی الممالک به بوستان علی محمد مختاری، تغییر کرده است. باغی که زمانی بیشترین میوه ها را داشت و در آن هنوز درخت خرمالو وجود دارد، از قنات بالاتر آن آبیاری می شود و مانند جوی آب از وسط باغ می‌گذرد.

نزدیک به آن هم خانه باغ مستوفی الممالک قرار دارد که توسط نوادگانش نگهداری می شود. آنها با مشکل آبیاری درختان مواجه هستند که مسجد جامعی قول داد مشکل شان را بر طرف کند. قدیمی ترین کوچه ده ونک هم از همان کوچه های خشتی آشتی کنانی است که تنها یک نفر می تواند از آن عبور کند با این حال یه خانوار در آن کوچه زندگی می‌کنند.

امامزاده علی بن محمد القاضی الصابر جاذبه دیگر ده ونک است که اداره اوقاف آنجا را در دست مرمت دارد. در کنار این امامزاده پنج شهید نیز دفن شده اند و اطرافش درست در صحن امامزاده، افرادی به تازگی دفن شده اند. اینجا قیمت هر قبر حداقل 50 میلیون تومان است.

خانه علامه کرباسچیان

نزدیک همین امامزاده در کوچه ای، منزل مرحوم علامه کرباسچیان است که از معلمان مسجد جامعی بوده است. همه عکاسان و خبرنگاران پای صحبت پسرش نشستند و با اخلاق و روحیات این عالم فقید آشنا شدند. خانه او مانند سالهای گذشته همچنان ساده است با سقف چوبی و حیاطی که وسط آن حوض بزرگی وجود دارد. علامه کرباسچیان در سال 82 از دنیا رفت.

در ده ونک مجموعه ورزشی است که اگر از بیرون به آن نگاه شود هیچ وقت کسی متوجه نخواهد شد که در این مکان زورخانه ای قدیمی وجود دارد و رو به روی آن قبرهایی است که سنگ قبرهایش متعلق به صد سال پیش است. مستوفی الممالک در همه جای ده ونک نام و نشان دارد تا جایی که بخشی از دانشگاه الزهرا را نیز به مقبره خصوصی اش اختصاص داده اند. این مقبره یک ورودی نه چندان مشخص و مشهوری دارد کنار یک چنار 900 ساله که وقتی از در ورودی به داخل می روی یک حوضچه سنگی با شعری دورتا دورش وجود دارد و یک حیاط بزرگ و در نهایت سه اتاق تو در تو که در این اتاق ها و حیاط خاندان مستوفی الممالک دفن شده اند. علی مستوفی الممالکی که 1277 متولد و 1329فوت کرد زهرا عصمت الملوک همسر میرزا حسن مستوفی الممالک که در سال 1344 در این مکان دفن شد به همراه حسن مستوفی الممالک و بقیه خاندان او.

مقبره خانوادگی مستوفی الممالک

قرآن هایی با چاپ سنگی و نقاشیهای بسیار قدیمی هم در قفسه ها و دیوارهای این مقبره ایست که برخی از سنگ قبرهایش را با شیشه پوشانده اند. نگهبانان این دانشگاه چنار 900 ساله دانشگاه را به همراه کبکهایی که در قفس نگه داشته بودند به مسجد جامعی نشان دادند و گفتند که در اینجا روباه و سمور هم دیده شده است.

سفره خانه سنتی ونک در دانشگاه الزهرا

کافه قطار در دانشگاه الزهرا

در دانشگاه الزهرا که قبرخانوادگی مستوفی الممالک وجوددارد غیر از یک سفره خانه سنتی که برای دانشجویان این دانشگاه غذاهایی با قیمتهای نجومی دارد، یک واگن قطار روی ریلی جامانده که رئیس دانشگاه می گوید از زمانی که اینجا متعلق به راه آهن بود، جا مانده است و ما می خواهیم از آن به عنوان مرکز فرهنگی و یا انتشارات استفاده کنیم. مسجد جامعی هم پیسنهاد داد که اینجا بهتر است کافه شود چون این واگن فرسوده به تنهایی یک جاذبه است.

قطار متروک در دانشگاه الزهرا

از دانشگاه که بیرون بیایی در کوچه پس کوچه های ده ونک کلیسای میناس مقدس که در گذشته خارج از شهر بوده و با توسعه شهر جزیی از ده ونک به حساب می آید بازهم نشانی از مستوفی الممالک دارد چون در تاریخچه آن نوشته شده که زمین آن را او به ارامنه هدیه کرده است. البته ارامنه این کلیسا معتقدند که تاریخچه کلیسا بیشتر از 200 سال است و دلیلشان تاریخی است که روی صلیب وجود دارد.

کلیسای میناس مقدس

در این کلیسا ناقوسی هم وجود دارد که زیر آن چند سنگ قبر قدیمی است که یکی از آنها متعلق به دختر سفیر روسیه است. می گویند که زیر قبرهای حیاط کلیسا زیرزمینی وجود داشته که زمان جنگ جهانی دوم، در آن آذوقه ذخیره می کردند تا مردم قحطی زده از آن استفاده کنند حتی ارامنه از این محل به مسلمانان ده ونک نیز آذوقه می رساندند.

"ساهاک د ابراهیمان" از متولیان این کلیسا به بازدیدکنندگان سنگ قبر یکی از معروف ترین کشیک هایی ر انشان می دهد که در این کلیسا مدفون شده است. او از مسجد جامعی خواست تا راه حلی بیابد و آنها را از پارک خودروها جلوی درب کلیسا نجات دهد. به همین دلیل پیشنهاد داد که جلوی کوچه علامتی وجود داشته باشد و غیر از اهالی محل کسی خودروی خود را اینجا پارک نکند.

غیر از کلیسای میناس، داخل باشگاه ورزشی آرارات که مختص به ارامنه است، کلیسای صلیب مقدس وجود دارد که اگرچه دیدن آن برای همه مسیر نیست ولی جزو مهمترین کلیساهای شهر است چرا که آن که این کلیسا و باشگاه آرارات اولین سازه ساخته شده از بتون یکپارچه در ایران به شمار می آید.

کلیسای صلیب مقدس

این باشگاه گنجایش ده هزار نفر را دارد و در سال 54 تا 57 توسط رستم وسکانیان معمار معروف ساخته شده نیایشگاه صلیب مقدس (ماتور) هم در سالهای 64 تا 66 توسط وسکانیان مرمت گر کلیسای تادئوس مقدس در چالدران مرمت شد این باشگاه خانه دوم ارامنه به شمار می آید و به شکل مثلثی ساخته شده آن هم در 7 هزار و 500 متر مربع مساحت. این باشگاه به عنوان یکی از آثار ملی در سال 57 به ثبت رسید.

سنگ قبرهای محوطه باز کلیسا در باشگاه ورزشی آرارات

نگارخانه ای با نام "آن" هم اگرچه بنای تاریخی نبود اما مسجد جامعی به دیدن آنجا رفت چون در یک فضای کاملا خانگی یک نمایشگاه و نگارخانه ای مدرن ایجاد شده بود.

پیکان فشرده شده در حیاط نگارخانه آن

قرار است جمعه این هفته نیز برنامه بازدید رئیس شورای شهر تهران از منطقه دیگری برگزار شود آن هم با هدف آشنایی خبرنگاران با جاذبه های گردشگری و تاریخی تهران.

........

گزارش از فاطیما کریمی