آئین های بهاری کشاورزان که بوی همدلی می دهد/چرخش هفت بیل با نیت نزول رحمت الهی

به گزارش خبرنگار مهر، بهار فصل زندگی دوباره است، خاک و گیاهانی که ماه ها در زیر انبوه برف به خواب رفته بودند، حالا دوباره زنده شده اند، حیات دوباره زمین برای کشاورزان و زارعان همیشه سرشار از شادی بوده است، کشاورزان استان مرکزی نیز در فصل بهار با برگزاری آئین های قدیمی و آداب سنتی خود این زندگی و حیات را جشن می گیرند. مراسم پهلوانی بیل گردانی یک از این آداب است که از دو هزار سال پیش در منطقه نیمور محلات واقع در استان مرکزی رواج داشته است.

 شور و شوق و تلاش کشاورزانی که زندگی شان عجین با خاک و آب و خورشید است، تابلویی زیبا از غیرت و پشتکار در طلب روزی حلال آفریده است. بهار فصل زنده شدن دوباره خاک است، کشاورزان خاک مزرعه شان را زیرو رو و نهرها را برای جاری شدن دوباره آب لایروبی می کنند.

خورشید که طلوع می کند، مردان زحمتکش استان مرکزی بیل ها را بر دوش می گذارند و رهسپار باغ هاشان می شوند و وقتی که خورشید در سرخی افق کمرنگ تر می شود، بیل به دوش به خانه هاشان برمی گردند تا خستگی یک روز پشتکار را در کنار لذت با خانواده بودن از تن به در کنند.

زیرو رو کردن خاک باغ ها و لایروبی نهرهای آب از جمله کارهایی است که کشاورزان استان مرکزی از اواخر فروردین آغاز می کنند و تا اردیبهشت ادامه دارد. هرچند که انجام این امور بخشی از کشاورزی است ولی همراه شدن آن با برخی آداب باعث به وجود آمدن و پررنگ شدن فرهنگ ها و شکل گیری آئین های سنتی شده است.

نمایش همدلی و یکدلی کشاورزان در سنت باغ اسپار

زیرو رو کردن خاک زمین زراعتی مخصوصا تاکستان های انگور را اسپار باغ یا باغ اسپار می گویند، در گذشته این مراسم از شور و هیجان خاصی بود و فرصتی برای همدلی و یکدلی مردم یک روستا بود، به این ترتیب که کشاورزان و مردم یک روستا هر روز را برای اسپار باغ یکی از زمین های کشاورزان در نظر می گرفتند و همگی به کمک او می رفتند  و این روند ادامه داشت تا تمامی باغ ها اسپار شود.

در اين نوع همياری همه جوانان روستا در يک روز معين و از قبل پيش‌بيني شده، به بيل‌زدن باغ‌های آماده، باغ اسپار مشغول می شدند که در نهايت دارنده باغ به پاس تشکر، به پذیرایی صبحانه، ناهار و عصرانه از آن ها می پرداخت.شوخی ها و شعرهای باغ اسپار هنوز ورد زبان خیلی از کشاورزان است.

هر چند این همدلی و یکدلی امروز نیز در میان کشاورزان دیده می شود؛ ولی شاید بخاطر مهاجرت جوان های روستایی به شهرها و کم شدن کشاورزی سنتی رونق گذشته خود را نداشته باشد.

باغ اسپار باعث از بین بردن ریشه های زائد و آفت ها هم می شود. در این مرحله کشاورزی خاک تازه رو می آید و خاک آفتاب خورده قدیمی در سطح زیرین قرار می گیرد تا ریشه های درخت مو جان بگیرد.

 اجرای بیل زنی، مو بری و هرس علفه های هرز در آیین باغ اسپار

باغ اسپار سه بخش بیل زنی، مو بری و هرس علفه های هرز دارد که پشت سرهم انجام می شود. امسال 9 هزار هکتار از با غات انگور استان مرکزی برای اسپار ،هرس وآماده سازی می شوند. اگر این روزها گذرتان به روستا و مناطقی چون عنبرته، توره، هزاوه و مرزیجران در شهرستان اراک افتاد حتما کشاورزان را مشغول اسپار زمین های کشاورزی خود خواهید دید.

لایروبی نهرهای آب نیز یکی دیگر از اموری است که کشاورزان در این روزها مشغول به آن هستند. از نیمه دوم فروردین کشاورزان نخود را برای آبیاری زمین های کشاورزی آماده می کنند، لایروبی نهرها نیز از گذشته نمادی از همدلی و همکاری میان اهالی یک روستا بوده است.

علاوه بر باغ اسپار، کشاورزان روستاها به کمک یکدیگر نهرهای آب کشاورزی خود را لای روبی می کردند به این صورت که  عده ای از کشاورزان که زمینهای آبی شان از یک نهر آبیاری می شود در یک روز معین دور هم جمع می شوند و نهر را را تا سر باغ هایشان تمیز می کنند. با اجرای طرح لایروبی و مرمت نهرها ، آب زراعی بهتر از گذشته به مزارع می رسد و از هدر رفتن آب جلوگیری می شود 

شاید انجام اموری چون لایروبی نهرها و اسپار باغ ها در بیشتر مناطق کشور برگزار شود ولی برگزاری برخی آئین ویژه و زیبا در مناطقی از استان مرکزی تلاش بهاره کشاورزان را به جشن و آئینی ملی تبدیل کرده است.

آداب و آئین ایرانی نمادی از زیبایی و دوستی

مراسم پهلوانی بیل گردانی یک از این آداب است که از دو هزار سال پیش در منطقه نیمور محلات واقع در استان مرکزی رواج داشته است. آداب و آئین ایرانی همیشه در کنار فلسفه وجودی خود نمادی از زیبایی و دوستی هم بوده است.

فلسفه انجام آیین بیلگردانی که با بستن موی بز به یکدیگر و چرخاندن آن به دور سر انجام می شود با نیت اهمیت باران و طلب آن و همچنین شکرانه نعمات خداوند صورت می گیرد. کشاورزانی که با این سنت خود تمام هفت آسمان را برای نعمت آب شکر می گویند.

این آئین و مراسم با اجرای مسابقه بین جوان ها و پهلوانان روستا صورت می گیرد به این صورت که پهلوانان هفت بیل را که با موی بز به هم بسته شده است بالای سرشان می چرخانند و برحسب تعداد دور چرخاندنشان امتیاز می گیرند.

در این مرحله هفت بیل مخصوص اسپارباغ دردو دسته چهار و سه تایی به یکدیگر بسته می شوند و بیل گردانان این بیل ها را با مهارت و قدرت در دو جهت مخالف به صورت ضربدری بالای سرخود می چرخانند.

این دو دسته بیل در مجموع 32 کیلو گرم وزن دارند و هر کس که بتواند آن را بین 5 تا 30 بار بالای سر خود بچرخاند برنده اعلام می شود.

چرخش هفت بیل همراه با دعا و نیایش به نیت به حرکت در آمدن هفت آسمان

مردم نیمور چرخش هفت بیل همراه با دعا و نیایش را به نیت به حرکت در آمدن هفت آسمان و نزول رحمت الهی و همچنین نمایش قدرتمندی مردم این منطقه انجام می دهند.

این آئین با رژه کشاورزان، برگزاری جشن و سرور و بازی ها و رقص های محلی همراه است. این مراسم هرساله در آخرین جمعه فروردین در پایان لایروبی نهرها و آغاز آبیاری باغ ها برپا می شود.

با وجود اینکه جشن هایی که ایرانیان در طول فصل بهار برگزار می کردند امروز اغلب از بین رفته و یا به شکلی بسیار محدود در بعضی از نواحی دور افتاده کشور برگزار می شوند ولی برگزاری این آئین دو هزار ساله نشان از جاری بودن فرهنگ و سنن ایرانی در کنار زندگی امروزی در استان مرکزی است. مراسمی که حتی سیمانی شدن جوی ها و روش های نوین آبیاری نیز نمی تواند مانع برگزاری آن شود.

......

گزارش: سمیه انصاری فر