دلایل 30 روزه بودن رمضان امسال از دیدگاه نجومی/ اعزام گروه‌های مختلف رصدی از اصفهان

به گزارش خبرنگار مهر، از پیش از حلول ماه مبارک رمضان مبحث رویت هلال ماه شوال در میان منجمان و کارشناسان استهلال آغاز می‌شود و در روزهای پایانی ماه نیز گروه‌های رصدی سعی می‌کنند هلال ماه شوال را شکار کنند.

شرایط خاص هلال ماه مانند ارتفاع مناسب ماه از افق، فاز یا ضخامت ماه، جدایی زاویه‌ای یا فاصله ماه از خورشید از جمله عواملی است که برای مشاهده آسان ماه یا بحرانی دانستن هلال ماه لازم است و با توجه به اینکه هلال ماه شوال امسال نیز بحرانی خواهد بود بر اساس پیش‌بینی کارشناسان نجوم و همچنین ستاد استهلال دفتر رهبر معظم انقلاب ماه رمضان امسال 30 روزه خواهد بود.

با عمران مرادی کارشناس نجوم، مدرس و عضو هیئت‌امنای مرکز نجوم ادیب اصفهان در این ارتباط به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم.

 پیش‌بینی کارشناسان نجوم از زمان حلول ماه شوال در سال جاری قمری چگونه است؟

طبق‌ پیش‌بینی‌ها و محاسبات نرم‌افزارهای نجومی ماه رمضان امسال 30 روزه خواهد بود و در روز 5 مردادماه ماه نو تشکیل می‌شود.

ماه نو به ماه پیش از تشکیل هلال و پس از مقارنه ماه و خورشید گویند که در این زمان تنها قمر زمین در نزدیک‌ترین فاصله خود با خورشید قرار می‌گیرد و قابل مشاهده نیست.

به عبارت دیگر در زمان غروب 5 مردادماه مطابق با 29 رمضان، ماه و خورشید در یک راستا قرار دارند و هم‌زمان با هم غروب می‌کنند به گونه‌ای که ماه به اندازه یک نیم هلال از خورشید بالاتر قرار دارد.

در این حالت در زمان غروب خورشید 29 رمضان تنها به اندازه سه دقیقه برای رویت هلال ماه فرصت هست که کاری بسیار سخت و تقریباً غیرممکن است چراکه ارتفاع ماه از افق در این زمان تقریبا نزدیک صفر است.

البته این احتمال وجود دارد که رصدگران در طول روز بتوانند با ابزارهای اپتیکی قوی ماه را رویت کنند اما این مسئله از نظر نجومی و فقهی جای بحث دارد بدین معنا که از نظر نجومی احتمال رصد بسیار ضعیف است؛ البته پس از 24 ساعت ارتفاع ماه از افق به اندازه کافی افزایش می یابد و در روز دوشنبه 6 مردادماه ماه ارتفاع خوبی از افق پیدا می‌کند و شرایط نرمالی برای رویت هلال با چشم مسلح و غیر مسلح وجود دارد.

بنابراین ماه رمضان امسال 30 روزه خواهد بود؟

بله دقیقاً همین گونه است؛ در روز دوشنبه در ابتدای غروب خورشید فرصت کافی برای رصد ماه وجود دارد و پارامترهای رصدی نیز  مناسب خواهد بود.

بدین ترتیب مردم کشورمان می‌توانند در روز دوشنبه 6 مردادماه با چشم غیرمسلح نیز به راحتی هلال ماه شوال را مشاهده کنند و سه شنبه  7 مردادماه نیز عید فطر خواهد بود.

هلال بحرانی به چه معناست و بر چه اساسی هلال‌ها به این اسم نام‌گذاری می‌شوند؟

زمانی که یک هلال بحرانی است تشخیص آن با چشم غیرمسلح و در اغلب موارد چشم مسلح نیز غیرممکن و سخت است.

پارامترهای مختلفی بر بحرانی بودن هلال تأثیر دارند که از جمله آنها می‌توان به فاز ماه (ضخامت)، طول هلال، ارتفاع هلال، مکث هلال (مدت زمان غروب هلال پس از غروب خورشید)، میزان فاصله ماه تا خورشید از دید ناظر زمینی و اختلاف زاویه آن با خورشید اشاره کرد.

 بر اساس این پارامترها هر چه ارتفاع هلال، ضخامت و مدت مکث آن بیشتر باشد شرایط ایده‌آلی برای رویت هلال وجود دارد ضمن اینکه هرچه ماه به خورشید نزدیک‌تر باشد دیدن آن سخت‌تر و هر چه دور تر باشد نور خورشید برای رصد ماه مزاحمت کمتری ایجاد می‌کند. بنابراین اگر در اصطلاح معیارهای رویت خراب باشند دیدن هلال ماه بسیار سخت است و چنین هلالی را بحرانی گویند که احتمال دیدن آن بسیار سخت خواهد بود.

آیا پیش‌بینی‌های انجام شده درباره نوع هلال علمی است و میزان خطای آن چقدر است؟

اساس این پیش‌بینی‌ها را تجربه تشکیل می‌دهد بدین معنا که بر اساس رصدهایی که پیش از این انجام شده است تعداد زیادی گزارش رصدی جمع‌آوری و محاسبات لازم انجام می‌شود و سپس بر اساس نرم‌افزار رصدی طراحی شده حدس می‌زنند که هر هلال شبیه کدام یک از هلال‌های قبلی است.

بنابراین گاهی این نرم‌افزارها احتمال رویت هلال ماه را بیشتر نشان می‌دهند اما ممکن است رصدگران به دلیل غبارآلود بودن آسمان ‌نتوانند ماه را رویت کنند و اینجاست که نقش رصدگر به خوبی مشخص می‌شود به این معنا که اگر رصدگر باتجربه و ماهر باشد ممکن است در این شرایط نیز بتواند ماه را شکار کند اما رصدگران آماتور و نیمه‌حرفه‌ای ممکن است دچار توهم دیدن هلال ماه شوند.

آیا از اصفهان نیز گروه های رصدی برای رویت هلال ماه شوال حضور پیدا می‌کنند؟

گروه های رصدی مختلف  اصفهان وابسته به ستاد استهلال دفتر رهبر معظم انقلاب برای رصد ماه شوال در نقاط مناسب استان حضور پیدا می‌کنند و در کنار آنها نیز گروه های رصدی دیگر نیز از مرکز نجوم ادیب و گروه های آماتور (به معنای علاقه‌مندان نجوم و نه رصدگرغیرحرفه‌ای) نیز به این امر مهم می‌پردازند.

ذکر این نکته لازم است که ارتفاع  زیاد در انتخاب نقاطی که برای امر رصد انتخاب می‌شوند به دلیل امکان مشاهده مناسب افق بسیار مهم است  ضمن اینکه گروه های رویت هلال به طور معمول نقاطی را برمی گزینند که غبارآلود نباشد که این آسمان شفاف و ارتفاع بسیار بالا  را می‌توان در کوهستان جست و جو کرد.

بر این اساس رصدگران با بررسی وضعیت هواشناسی نقاط مختلف کوهستانی اصفهان به این نقاط می روند و مرکز نجوم ادیب نیز برای رصد هلال ماه شوال برنامه‌های خاصی دارد.

انتقاداتی در طول دو سال گذشته بر نحوه رصد برخی گروه های رصدی وارد بود و خود شما یکی از منتقدان این مسئله بودید. شما امکان رصد مناسب و حرفه ای ماه در سال جاری را چگونه ارزیابی می کنید؟

نکته‌ای که در سئوال قبلی درباره رصدگران حرفه‌ای و آماتور به آن اشاره کردم از اهمیت ویژه‌ای  برای پاسخ به این سئوال برخوردار است. دو سال گذشته رویت هلال ماه برخی گروه‌ها مورد تردید جامعه نجومی بود و مباحث جنجالی بر سر این قضیه تا ماه‌ها جریان داشت.

از دیدگاه جامعه نجوم دو سال گذشته از نظر علمی رصد به خوبی انجام نشد چرا که این موضوع اثبات شد که مشاهده هلال ماه توسط برخی گروه‌های آماتوری اشتباه و آسمان منطقه برخی گروه‌هایی که اعلام رصد ماه کردند غبارآلود بوده است.

برخی گروه‌ها نیز مهارت بالا و سال‌ها تجربه استهلال را داشتند و نمی‌توان به یقین گفت که ماه را مشاهده نکردند اما این افراد نتوانستند انتقادها و سئوالات فنی جامعه نجوم را نسبت به رصد ماه پاسخ دهند.

نکته مهمی که باید به آن اشاره کنیم این است که رصدگران باید گزارش‌نویسی از رصد هلال داشته باشند به این معنا که هر فردی که هلال ماه را چه با چشم مسلح یا غیرمسلح مشاهده کرده است گزارشی از شرایط رویت به ویژه وجود یا عدم وجود غبار در آسمان را ارائه دهد.

البته رویت هلال ماه دانشی همه جانبه است و تا دانشی در میان مردم جا بیفتد طول می‌کشد؛ انتقاد من در دو سال و سال گذشته به اعلام رویت هلال ماه نبود بلکه قصد جا انداختن این نکته را داشتیم که گروه‌های رصدی هلال ماه باید دارای انسجام بیشتری باشند و بر این مبنا لازم است قوانین و مقرراتی برای رصد ماه تدوین شود.

در واقع برای پذیرش دیدن رویت هلال ماه معتمد بودن گروه رصدی خوب است اما حرفه‌ای بودن گروه و ارائه مدارک مستدل  از اهمیت ویژه ای برخوردار است. بر این اساس برای رصد امسال قوانین سخت‌گیرانه خاصی به ویژه در اصفهان تدوین شده و با تشکیل شورای فنی افراد رصدکننده در صورت مشاهده ماه باید در این زمینه گزارش علمی ارائه کنند.

این در حالی است که در سال‌های گذشته برخی گزارش‌ها حالت سفرنامه‌ای داشت و گاه عکسی  از هلال ماه رؤیت شده گرفته نشده بود و دلیل این امر نیز مشخص نبود اما امسال گزارش فنی هر رصد نیز درخواست می‌شود.

درصد احتمال 30 روزه شدن ماه رمضان امسال نسبت به سال گذشته چقدر است؟

 وضعیت رصدی ماه شوال امسال نسبت به پارسال مشخص‌تر است و با یقین بیشتری می‌توان گفت که هلال ماه در غروب 29 رمضان دیده نمی‌شود و ماه رمضان 30 روزه خواهد بود.

لازم است به این نکته  نیز اشاره کنم که با توجه به اینکه برای تشخیص هلال بحرانی به حرف هر کسی نمی‌توان اعتماد کرد و مهارت رصد گر از اهمیت بیشتری برخوردار است درباره رصد ماه شوال نظر رصدگرانی مورد وثوق قرار می‌گیرد که سال‌ها در ستاد استهلال دفتر رهبر معظم انقلاب کار کرده‌اند و ماهانه گزارش رویت هلال‌های مختلف را به ستاد ارائه کرده‌اند.

گفتگو: فاطمه کازرونی