نشست جده عرصه رویارویی سعودی-قطری/ریشه اختلافات دو رقیب سرسخت

 ریشه اختلافات میان قطر و عربستان به اوایل قرن بیستم هنگامی که سعودی ها قطر را بخشی از خاک خود دانستند و اعلام کردند که اصرار انگلیسی ها عامل به رسمیت شناختن مرزهای قطر از سوی آنها شده است، بر می گردد،در سال1965 قطر و عربستان توافق نامه ای امضا و مرزهای بین خود را مشخص کردند.

در سال 1992 قطر اعضای قبیله آل مره را متهم به حمایت از نظامیان سعودی علیه خود کرد این بحران از سوی سعودی ها از طریق راضی کردن برخی اعضای قبیله آل مره مهار شد.مدتی پس از آن قطری ها اعضای قبیله آل مره را متهم به اقدام علیه حکومت قطر کردند و طی آنها تعداد زیادی از افراد قبیله به عربستان کوچ داده شدند.موضوع قبیله آل مره به اختلافات دیگری میان دو کشور انجامید.

در دسامبر سال 1996 هنگامی که در نشست شورای همکاری خلیج فارس در مسقط عمان، شیخ جمیل الحجیلان به عنوان دبیرکل شورای همکاری به جای نامزد قطر یعنی عبدالرحمن العطیه انتخاب شد امیر وقت قطر جلسه اختتامیه را ترک کرد.در سال 1995 در جریان کودتا علیه امیر وقت قطر، مسئولان قطری از ردپای سعودی ها در این ماجرا پرده برداشتند.

در سال 2002 شبکه الجزیره قطر برنامه ای درباره ملک عبدالعزیز موسس رژیم آل سعود پخش کرد که این برنامه سبب شد که سعودی ها صالح الطعیمی سفیر خود را از دوحه بدون اعلام قبلی فرا بخوانند.

رقابت این دو کشور در عرصه منطقه ای نیز وجود دارد.زمانی که سعودی ها نتوانستند میان گروههای فلسطینی حماس و فتح آشتی برقرار کنند این قطری ها بودند که در دوحه میان آنها این آشتی را برقرار کردند.

در سوریه نیز رقابت میان طرفین وجود داشت و در حالی که قطری ها از طیف های وابسته به اخوان المسلمین همانند کشور لیبی حمایت می کردند در مقابل سعودی ها از گروههای مسلح دیگری حمایت کردند.

پس از واگذاری قدرت از سوی شیخ حمد بن خلیفه به امیر کنونی، تمیم، درگیری اصلی میان عربستان و قطر بر سر موضوع مصر بود بحرانی که جدی ترین تنش در روابط میان قطر و سعودی ها در مارس 2014 به دنبال داشت و طی آن سعودی ها سفیر خود را از قطر فرا خواندند.امارات و بحرین که از کشورهای قلمرو و گوش به فرمان سعودی ها محسوب می شوند نیز در این اقدام با ریاض همسویی کردند.

هر چند که در این بیانیه علت فراخوانی سفیران، پایبند نبودن به تعهدات بیان شد اما گویا ماجرا به گونه ای دیگر بود.

شبکه سی ان ان به نقل از یک دیپلمات سعودی آورده است: علت اصلی فراخوانی سفیران عربستان، قطر و بحرین از دوحه به دستیابی سعودی به مدارکی که نشان می دهد قطر حامی مالی گروههایی است که در راستای براندازی حکومت در عربستان و نیز حمایت از حوثی ها در جنوب عربستان که با ارتش عربستان در جنگ و گریزند مربوط می شود.

سی ان ان در ادامه می نویسد: فراخوانی سفیران از دوحه به مثابه پیامد خطرناک برای روابط میان کشورهای حوزه خلیج فارس است و این شورا را در معرض فروپاشی قرار می دهد به ویژه که منطقه در شرایط حساسی به سر می برد.

 تاریخ بحران میان قطر و سه کشور امارات، بحرین و عربستان زاییده الان نیست بلکه تاریخی طولانی دارد و برخی از آنها به قبل باز می گردد و برخی به مشکلات سیاسی و اقتصادی و برخی به حسد مربوط می شود.

اگر اختلافات قبیله ای و تاریخی را به کناری بگذاریم باید بر روند اوضاع مربوط به فراخوانی سفیران سه کشور مذکور از دوحه متمرکز شویم که علت آن خدشه دار شدن امنیت و وحدت ملی کشورهای حوزه خلیج فارس معرفی شد.

وزیران خارجه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس در طی ماههای گذشته نشست هایی برای بررسی اتهامات ضد قطر برگزار کردند اتهاماتی که شامل اعطای تابعیت و حمایت از معارضان کشورهای حوزه خلیج فارس به ویژه معارضان امارات و بحرین، حمایت مالی از اخوان المسلمین و در اختیار قرار دادن شبکه الجزیره برای این گروه، میزبانی از مراکز پژوهشی خارجی با هدف جاسوسی از دیگر کشورهای خلیج فارس، دامن زدن به درگیری داخلی این کشورها، و حمایت از اخوان المسلمین مصر علیه عبدالفتاح السیسی است.

قطر همه این اتهامات را رد و اعلام کرده است که در امور داخلی کشورهای حوزه خلیج فارس دخالتی نمی کند. خالد العطیه وزیر خارجه قطر علت اختلافات را به موضوعات خارجی به ویژه مصر مربوط می داند. سخنان این مقام قطری حاوی نکات بسیاری است زیرا اختلافات اساسی محصور به موضوعات خلیج فارس نیست بلکه در راستای حمایت بی حد وحصر از اخوان المسلمین مصر و بی ثبات کردن نظام السیسی است که مورد حمایت گسترده بیشتر کشورهای حوزه خلیج فارس است.

در نشستی که چند ماه قبل وزیران خارجه کشورهای حوزه خلیج فارس برگزار کردند خواسته ها از قطر مشخص شد و این خواسته شامل مواردی بود که در بالا به آن اشاره شد شامل اعطای تابعیت به گروهها و شخصیت های مخالف کشورهای حوزه خلیج فارس، توقف دخالت خارجی در امور دیگر کشورهای عضو شورای همکاری، عدم میزبانی از مخالفان و عدم اتخاذ سیاست های معاند و مضر برای کشورهای حوزه خلیج فارس.

اما کمیته فنی مامور بررسی این موضوع از عدم توجه قطر به این موضوع خبر داد. در نشست چند روز قبل به قطری ها یک هفته مهلت داده شد که خواسته های شورای همکاری خلیج فارس را اجرایی کند، در غیر این صورت، عواقب سختی برای قطر به دنبال دارد.

 سئوالی که در این باره مطرح می شود مجازت های احتمالی علیه قطر و در جریان نشست عربستان است. گمانه زنی ها نشان می دهد که مهمترین مجازات ها بستن مرزهای زمینی عربستان سعودی با قطر، تعلیق عضویت قطر به شکل موقت در شورای همکاری خلیج فارس تا زمان اجرای خواسته ها،تحریم نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در دوحه در دسامبر آینده و کاهش روابط دیپلماتیک با قطر است.

قطر در آستانه محاصره سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس قرار گرفته است که بسیار خطرناک است.

 روزنامه الحیات به نقل از سلمان شیخ مدیر مرکز بروکینگز دوحه درباره اقدامات احتمالی عربستان، امارات و بحرین ضد قطر در صورتی که قطر به خواسته های این سه کشور رسیدگی نکند آورده است: بستن مرزها با قطر می تواند تاثیرگذار باشد.سعودی ها و اماراتی ها می توانند صادرات به قطر را محدود کنند که در این میان محصولات غذایی موثر است. امارات و عربستان دومین و سومین منبع واردات قطر پس از آمریکا محسوب می شوند و این مطابق آمار سال 2012 است. قطری ها سال گذشته برای چاره اندیشی درباره طرحهای ویژه برای واردات مواد غذایی در صورت قطع راههای تجاری منطقه ای به ویژه بسته شدن مرزهای عربستان به روی قطر مشاورانی را به کمک طلبیدند.

عبدالخالق عبدالله استاد علوم سیاسی اماراتی معتقد است: بحران کنونی مستلزم دست برداشتن قطر از سیاست 15 ساله و دست برداشتن از همپیمانی با اخوان المسلمین است که قطر بعید است از آن دست بردارد.

چند روز قبل هیئتی عالی رتبه از عربستان شامل سعود الفیصل وزیر خارجه، محمد بن نایف وزیر کشور و خالد بن بندر بن عبدالعزیز رئیس اطلاعات به دوحه رفتند.

عبدالباری عطوان تحلیلگر معروف عربی در این باره معتقد است: در نشست جده بحث توافق ریاض بررسی می شود. که موضوعاتی مانند تابعیت مخالفان کشورهای حوزه خلیج فارس از سوی قطر و ایجاد پناهگاه امن برای آنها بررسی می شود. 10 روز قبل خالد العطیه وزیر خارجه قطر زیر بار امضای این توافق نرفت.

وی می نویسد: شاه سعودی افرادی را به دوحه اعزام کرد که روابط محکمی با حاکمان قطر داشتند اما این سفر خیلی کوتاه و یک و نیم ساعته بود و بیشتر شبیه هشدار یا پیام مشخصی بود زیرا بر عکس عرف ضیافت شام رسمی برگزار نشد. به محتویات این دیدار اشاره نشد اما آنگونه که برخی محافل در لندن فاش کردند گویا این هیئت توفیقی در جلب رضایت قطری ها به دست نیاورده است. روزنامه های قطری در دوحه اهتمام زیاد به این سفر نشان ندادند.

عطوان می نویسد: بعید است که قطری ها خواسته سعودی ها را عملی کنند، زیرا ائتلاف آنها با اخوان المسلمین استراتژیک و در راستای ائتلاف قوی با قدرتهای منطقه ای مانند ترکیه است و هر گونه خدشه وارد شدن به این ائتلاف به مثابه از بین رفتن نفوذ قطر در سیاست خارجی آن است. اختلاف قطر با دیگر کشورهای حوزه خلیج فارس در درجه اول به موضوعاتی مانند اعطای تابعیت و پناه دادن مخالفان مربوط نمی شود بلکه به خط مشی شبکه الجزیره علیه حکومت السیسی مربوط می شود.

به هر حال نشست امروز وزیران خارجه شورای همکاری خلیج فارس در جده متفاوت خواهد بود زیرا سعودی ها و همپیمانانش در کشورهای حوزه خلیج فارس به دنبال مهار قطر هستند و در غیر این صورت سیاست رویارویی را در پیش خواهند گرفت.