به گزارش خبرنگار مهر نشست «مناسک و احساسات» با حضور دکتر فرح ترکمان شامگاه دیروز یکشنبه 27 مهرماه در انجمن جامعه شناسی ایران برگزار شد. در این نشست فیلمی با تدوین و تهیه محمد مهدی عرب‌نژاد در مورد مناسک و احساسات به نمایش گذاشته شد.
در ابتدای این نشست دکتر فرح ترکمان استاد جامعه شناسی دانشگاه آزاد اسلامی گفت: این فیلم برای مناسک و احساسات ساخته نشده ولی از آن‌جایی که خیلی گویایی دارد این فیلم برای این برنامه انتخاب شده است. جامعه شناسی احساسات بحث های خیلی جدیدی دارد و سابقه و محور طولانی در دنیا ندارد. چیزی حدود 40 سال است که در دنیا مطرح شده و دو سه سالی است که در ایران بابش باز شده و به آن پرداخته می شود. یکی از تبیین هایی که نسبت به احساسات می شود تبیین های جامعه شناختی است. احساسات در فضای جامعه شناسی احساسات، امری فیزیولوژیک و نورولوژیک، در نظرگرفته نمی شود بلکه تکیه‌اش بر احساسات اجتماعی است.
وی افزود: سابقه این بحث به خود کلاسیک ها بر می گردد. جامعه شناسان احساسات امروزی در بحث از مناسک و احساسات اولین منبعی که به آن ارجاع می دهند، کتاب «صور بنیانی حیات دینی» دورکیم است. دورکیم با توجه به اقوام مرکز استرالیا و آداب و رسومی که آنها داشته به جایگاه مناسک در به وجود آمدن همبستگی ها تمرکز می کند. اما مناسک چیست و آن تعریفی که دورکیم در رابطه با برخی مناسک دارد چیست و جایگاه به وجود آمدن آن شور و هیجان که با خودش و یک نوع وجدان جمعی را شکل می دهد چگونه است؟
این استاد جامعه شناسی ادامه داد: از نظر دورکیم مناسک، کنش متقابل متمرکز شده ای است که حول یک نماد شکل گرفته است اما این نماد هم یک امر بیرونی نیست بلکه آن چیزی است که گروه به آن توجه دارد و بیشترین توجه خودش را به آن معطوف می کند. مسلما آن چیزی که دورکیم تعریف می کند مناسک مذهبی است و می بینیم که تکیه بر مناسک مذهبی دارد اما وقتی می آییم به بحث گافمن و کالین می بینیم آنها هم از مناسک صحبت می کنند ولی لزوماً بحث‌شان مناسک دینی نیست بلکه فضا و کنش متقابل متمرکز شده ای است که حول یک نماد شکل خواهد گرفت. در این فضای کنش متقابل متمرکز با انجام دادن این حرکات موزون تعریف شده که در آنجا نه تعریف قانونی بلکه مرتب اجرا شده چیزی که به وجود می آید به وجود آمدن یک شور و شوق و هیجان است.
ترکمان تصریح کرد: از نظر دورکیم شور و شوق چیزی است که در فضای مناسک به عنوان احساساتی که در فضای یک کنش متقابل تکرار شونده رخ می دهد به وجود می آید. دورکیم می گوید پایه های به وجود آمدن آن تعهد نسبت به هم و وجدان جمعی برآمده از همین فضای شور و احساسات است. این احساس مقوم فضای احساس جمعی است و وجدان جمعی برآمده و برگرفته از این فضای احساسی است. وجدان جمعی یک امر بیرونی نیست میزانی از یک امر درونی برآمده از کنش های متقابل متمرکز شده است.این نمادی که حول و حوش آن مناسک انجام می شود، این قدرت را دارد که بایدها و نبایدهایی حول و حوش آن شکل گیرد.
وی افزود: در بحث تئوری مناسک و احساسات تئوری دیگر این است که مناسک، فقط مناسک مذهبی نیست بلکه همین زندگی روزمره نیز مناسک است. مردم وقتی به هم می رسند با هم سلام و احوال پرسی می کنند و این کار دائم در بین افراد جامعه تکرار می شود. بین افرادی که در یک محیط در یک فضای دیالوگی خاص با یک فضای کنش متقابل تکرار شونده دارند با هم زندگی می کنند زیرا شما مرتبا این کنش متقابل را در فضای جامعه ای که دارید زندگی می کنید تکرار می کنید و برای اجرای آن از دستورات خاصی پیروی می کنید.
اگر که این کنش های روزمره، ایجاد احساس امنیت و همبستگی نکند نمی تواند آنقدر دوام پیدا کند. اگر این کنش متقابل متمرکز شده و تکرار شونده، دائم دارد تکرار می شود علتش آن احساسی است که در پس این کنش های دائم تکرار شونده در زندگی انسانها ایجاد می کند. در این این ادبیات باز هم می بینیم که بحث مناسک و احساسات فقط محدود به فضای مذهبی نیست بلکه در فضای زندگی روزمره و فضای زندگی غیررسمی ما کاملا جاری است. کالین می گوید هر فضای مذهبی جای خاص خودش را دارد فضای غیرمذهبی هم جای خاص خودش را دارد ولی در بسیاری از فضاها ما در فضای رسمی ولی غیر مذهبی زندگی می کنیم.
این استاد جامعه شناسی یادآورشد: دورکیم می گوید اگر این ارتباطات و کنش های متقابل باقی مانده و ادامه پیدا کرده به خاطر احساس دوام و احساس همبستگی است که در این کنش های متقابل شکل گرفته یعنی فقط بحث کنش و کنش متقابل نیست که تداوم آن کنش متقابل را ایجاد می کند بلکه احساس برآمده از این کنش متقابل است که اجازه داده آن کنش مرتبا دوام پیدا کند و تکرار و تکرار شود و این احساس است که خودش را حفظ کرده است. آن چیزی که در ادبیات جامعه شناسی احساسات عملاً در بین فضای کنش و شرایط، مغفول واقع شده بحث احساسات، احساسات برآمده از شرایط است. این شرایط ممکن است برای بسیاری از انسانها وجود داشته باشد اما آن چیزی که کنشی را شکل می دهد برآمده از فضای احساسی است که از این کنش متقابل شکل گرفته است.
ترکمان بیان داشت: زمانی در بحث هویت جنسی تکیه فقط بر رفتار و آگاهی نسبت به جنسیت بود اما مولفه دیگری که امروز در دنیا به آن اهمیت می دهند ، احساسی است که فرد نسبت به جنسیت خودش دارد و آن احساس است که آن فضا و هویت را تداوم می بخشد. در بحث شهروندی نیز همین طور. آگاهی نسبت به شهروندی و کنش شهروندی تا به حال مورد بررسی قرار می گرفت اما حالا چیزی که در دنیا بر اساس ادبیات جامعه شناسی احساسات بسیار به آن توجه می شود بحث احساس شهروندی است که بسیار با احساس نسبت به همدیگر و نسبت به حقوق هم و نظر خوشایند داشتن، احساس امنیت و شادی و این احساساتی که کاملاً در همه فضاهای کنش های اجتماعی مورد توجه قرار گرفته است گره خورده است.
وی افزود: بنابراین طبق این تعریف همه فضاهای رسمی و غیر رسمی دینی و غیر دینی شامل فضاهای کنش های متقابل تکرار شونده هستند که این فضاهای کنش های تکرار شونده را شکل می دهند که آن احساسات باعث دوام و قوام و فضایی می شود که آن ارتباطات دوباره تکرار می شوند. این بحث، ادبیات بسیار مبسوطی دارد که فقط به خاطر اینکه وارد این فیلم شویم خلاصه ای گفتم. این فیلم حرف و سخن ندارد(ناطق نیست) این فیلم فقط نشان می دهد که چطور مناسک از اولین مناسک ابتدایی در جوامع ابتدایی در فضای مذهبی و دینی رخ می دهد و یا اجرای مناسک مذهبی، تا زندگی های بسیار بسیار روزمره با دیدن آن کنش ها ، شما آن احساسات را در بین افرادی که وارد آن فضای کنش متقابل هستند دریافت می کنید. این فیلم از جمله فیلم هایی است که دیدم خیلی به درد این بحث و مناسک و احساسات می خورد.
نظر شما