بی‌توجهی به طراحی صدا در تئاتر ایران/ صدا تخیل‌تان را پررنگ می‌کند

آیدین الفت طراح صدا و کارگردان تئاتر که در این دوره از جشنواره تئاتر فجر با دو نمایش حضور دارد درباره مهندسی و طراح صدای یک نمایش به خبرنگار مهر گفت: در بحث صدا دو واژه طراحی صدا و مهندسی صدا وجود دارد که حدود 25 سال است در فضای تئاتری دنیا اجرا می شود و در جوایز معتبری مثل جایزه تونی نیز در کنار جایزه بهترین کارگردانی و بازیگری مورد توجه قرار می گیرد.

وی ادامه داد: از آنجا که تئاتر ایران در این زمینه عقب تر از کشورهای دیگر دنیا است این مساله در تئاتر ما ناشناخته بوده و کارگردان‌ها کمتر به آن توجه می کنند اما از زمانی که من در سال 88 از آمریکا به ایران بازگشتم تلاش کردم مبحث طراحی صوت و نوع انتشار اصوات در یک نمایش را باب کنم. طراحی صدای نمایش چیزی است که از گویش بازیگر تا افکت صوتی و کلا هر چیزی که ژرفای یک نمایش را شکل می هد، شامل می شود.

الفت متذکر شد: بنابراین طراحی صوتی یک نمایش تنها محدود به پخش یک افکت نیست و از گویش بازیگر تا ساوند افکت را شامل می شود. اما مهندسی صدا به نحوه انتشار صدا باز می گردد که با یک سیستم گزینشی با توجه به نوع کار انتشار می یابد. در تمام دنیا گونه انتشار صدا بنا به ساختار هر نمایش متفاوت خواهد بود. یکی از دلایلی که نمایش های خارجی مورد توجه قرار می گیرند استفاده از تکنیک انتشار صداست اما در ایران به دلیل مشکلات علمی که در این رابطه وجود دارداین تکنیک زیاد مورد توجه نیست چون مدیران سالن های تئاتر در ایران به دلیل کمبود اطلاعات در این زمینه از تغییر ساختاری صدای سالن نمایش هایشان می ترسند بنابراین ما برای اجرای این سیستم مجبور هستیم سیستم صدایی از بیرون وارد سالن کنیم.

این هنرمند که تحصیلاتی در این زمینه نیز دارد در این باره گفت: علم مهندسی صدا یکی از شاخه های رشته طراحی صدا است که من در مقطع فوق لیسانس این رشته در آمریکا تحصیل کرده ام و چند سالی است که در ایران نیز مقطع کاردانی این رشته را در دانشگاه علمی کاربردی تاسیس کرده ام.

وی درباره حضوری که یک طراح صدا باید در یک نمایش داشته باشد، توضیح داد: در واقع طراحی صدا ترکیب علم، هنر و تجربه است و همانطور که طراح لباس و نور از ابتدای یک نمایش باید کنار گروه باشد طراح صدا هم باید در جریان تمرین های یک نمایش قرار بگیرد و در شالوده ساختاربندی آن کار شرکت داشته باشد. همانطور که می دانید صدا دارای فضای سه بعدی نیست و به خیلی از اتفاقات درونی  روحی اثر اشاره دارد بنابراین بعد تخیل مخاطب را پررنگ می کند اما تصویر شما را محکوم می کند به آنچه که می بینید.

الفت درباره آثاری که با طراحی صدای وی در جشنواره تئاتر فجر حضور دارد، گفت: در این دوره از جشنواره تئاتر فجر طراحی صدای دو نمایش «بیرون پشت در» به کارگردانی ایمان اسکندری و «مکبث» به کارگردانی حسین نوشیر را بر عهده داشتم. نمایش«بیرون پشت در» نمایش مدرنی بود و به تبع نوع نگرشی که درباره صدای آن مطرح می شد هم باید مدرن انتخاب می شد. از آنجا که فضای نمایش سوررئال بود از جلوه های صوتی سوررئال هم در نمایش بهره گرفته شد.

این مدرس دانشگاه درباره طراحی صدای «مکبث» نیز بیان کرد: نمایش «بیرون پشت در» پیش از این در تالار حافظ اجرای عمومی شده و کار برای اجرا در جشنواره تئاتر فجر روتوش و قوام یافته شده بود اما «مکبث» اولین اجرای خود را در جشنواره تئاتر تجربه می کرد و برای اجرای عمومی هماهنگ تر خواهد شد اما برای این اجرا ما از سیستم سراند 5 به یک که سیستمی سینمایی است، استفاده کردیم. در «بیرون پشت در» نیز این تکنیک را در سه لایه به کار گرفتیم.

کارگردان نمایش «91913» درباره حضور نداشتن این نمایش در جشنواره تئاتر فجر گفت: من از دبیر و مسئولان جشنواره تئاتر فجر دعوت کردم که از نمایش ما دیدن کنند اما زمانی که فضاسازی نمایش را که بر پایه صدا بنا شده برای دبیر جشنواره تشریح کردم به من گفتند که منظور من را از صدا متوجه نمی شوند چون به نظرشان تئاتر غیر از صدای بازیگر چیز دیگری ندارد. در نهایت خود آقای صالح پور برای دیدن نمایش نیامدند و نماینده ای از طرفشان برای تماشای کار آمد که از نمایش ما هم خوشش آمد و بسیار از جلوه های ویژه بدیع آن تعریف کرد اما نهایتا کار برای حضور در جشنواره پذیرفته نشد.

وی اضافه کرد: برای طراحی صدای این نمایش شرکت «دالبی سراند» که بسیار معتبر است برای من تقدیرنامه فرستاد و از من تقاضا کرد در آن شرکت کار کنم. این نمایش علاوه بر ویژگی های صوتی از نظر گروه بازیگرانی که صدایشان در کار شنیده می شد و طراحی صحنه و تکنولوژی بصیری هم کاری قابل دیدن بود. این نمایش برای ما نزدیک به 170 میلیون تومان هزینه داشت اما برای حضور در جشنواره ما حتی تقاضای کمک هزینه هم نداشتیم چون نمایش اسپانسر داشت. من به عنوان مدیر گروه رشته صدابرداری دانشگاه علمی کاربردی چون این نمایش را یک پروژه دانشجویی می دانستم از دبیر جشنواره وقت ملاقات گرفتم و یک ماه و نیم پیش نامه ای نیز به وی نوشتم اما نه وقت دیدار به من داده شد و نه پاسخ نامه ام را دادند.

الفت که تنها عضو انجمن مهندسان صدا در ایران است در پایان صحبت هایش عنوان کرد: مگر یکی از اهداف جشنواره بین المللی تئاتر فجر این نیست که ما بخواهیم در مقابل دیگر کشورها گردن افرازی کرده و داشته های تئاترمان را به دیگران نشان دهیم. برای اجرای این نمایش ما 100 ساعت صدا ضبط کردیم و هنرمندان زیادی در این کار با ما سهیم شدند اما متاسفانه کاری که از شرکت «دالبی سراند» تقدیرنامه گرفته نتوانست در جشنواره تئاتر فجر حضور داشته باشد.

آیدین الفت تاکنون علاوه بر کارگردانی سه اثر نمایشی طراحی صدای نمایش هایی چون «خشکسالی و دروغ» و «هیولاخانی» به کارگردانی محمد یعقوبی و مهندسی صدای «ویتسک» به کارگردانی رضا ثروتی را بر عهده داشته است.