دشت‌هایی که به بمب‌هایی خطرناک تبدیل می‌شوند

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: این روزها همه جا حرف از خشکسالی شنیده می‌شود. کلمه‌ای که با تکرارش شاید خیلی‌ها به وحشت بیفتند و برخی البته بی‌تفاوتند.

از نظر علمی در طبیعت دوره‌های آبسالی و خشکسالی همیشه وجود داشته که با بازه زمانی منظمی تکرار می‌شود. کشور ایران با میانگین بارش سالانه ۲۵۰ میلی لیتر در کمربند خشک جهان قرار دارد. میانگین بارش استان قم بسیار پایین‌تر از کشور و سالی ۱۶۰ میلی لیتر است.

نکته‌ای که باید در این زمینه به آن توجه کرد این است که ما هم خشکسالی‌های هواشناسی داریم و هم خشکسالی‌های هیدرولوژی. خشکسالی‌های هواشناسی به صورت دوره‌ای تکرار می‌شوند و بر میزبان بارش اثر می‌گذارند اما خشکسالی‌های هیدرولوژی که مهم‌تر هم هستند، به واسطه فعالیت‌های انسانی به وجود آمده‌اند. معمولا کشورها به حوضه‌های مختلف آبریز تقسیم می‌شوند که در سطح زمین مانند قیف‌هایی کنار هم آب‌ها را در خود جمع کرده‌اند.

حوضه دریاچه نمک که استان قم در آن قرار دارد، ۹ میلیون هکتار مساحت دارد که تقریبا ۶ استان قم، تهران، البرز، مرکزی، همدان و زنجان را در خود جای داده استاز جمله حوضه‌های آبریز کشورمان می‌توان به حوضه دریاچه ارومیه، دریای خزر و حوضه دریاچه نمک که استان قم در آن قرار دارد، اشاره کرد.

به طور طبیعی مخاطرات و مشکلات ۳۰ حوضه آبی در کشور به صورت جداگانه بررسی می‌شود. حوضه دریاچه نمک که استان قم در آن قرار دارد، ۹ میلیون هکتار مساحت دارد که تقریبا ۶ استان قم، تهران، البرز، مرکزی، همدان و زنجان را در خود جای داده است.

به گفته رئیس اداره محیط طبیعی حفاظت محیط زیست استان قم، از لحاظ سیاسی و اجتماعی حوضه دریاچه نمک مهم‌ترین حوضه‌ در سطح کشور است چرا که استان‌های تهران، قم و البرز را درخود جای داده و تقریبا ۲۵ درصد جمعیت کشور در آن زندگی می‌کنند.

سید احمد شفیعی در گفتگو با مهر می‌گوید حوضه دریاچه نمک حدود ۱۰ سال است که تحت تأثیر خشکسالی قرار گرفته و آنطور که از مطالعات ناسا برمی‌آید خشکسالی در این حوضه قرار نیست به این زودی پایان بگیرد.

۱۰ درصد مساحت استان قم تالاب است که کاملا خشک و شور هستند

یکی از شاخص‌هایی که برای فهم معضل آب می‌توان به آن توجه کرد وضعیت تالاب‌ها در هر منطقه است. ۱۰ درصد مساحت استان قم تالاب است که به گفته شفیعی کاملا خشک وشور هستند. کم کم وضعیت شوری به محیط اطراف تالاب هم سرایت خواهد کرد.

آبی که امروز برای شرب شهرهای کرج و تهران استفاده می‌شود، روزی حقابه زیستی دشت مسیله بود

این کارشناس محیط زیست این وضعیت را هشداردهنده توصیف کرده و می‌گوید: آبی که امروز برای شرب شهرهای کرج و تهران استفاده می‌شود، روزی حقابه زیستی دشت مسیله بود. این دشت در گذشته فصل زمستان شرایطی داشت که سیلاب‌ها آن را پوشانده و نمک را می‌شستند. شرایط گذشته این دشت به صورتی بود که حتی کشت دیم در آن صورت می‌گرفت و پوشش گیاهی جذابی در آن منطقه دیده می‌شد اما امروز تمام آن پوشش گذشته از بین رفته است.

وی با اشاره به اینکه ۱۱ روستا در گذشته در دشت مسیله فعال و پویا بودند و کشاورزی داشته‌اند، اظهار داشت: امروز بیشتر آنها کاملا خالی از سکنه شده‌اند و آنهایی هم که باقی مانده‌اند، با هزینه هنگفت دولت سرپا مانده‌اند.

شفیعی ادامه داد: در روستاهای دیگر نیز به دلیل پیشروی شوری، خاک و آب در حال شور شدن است و دیر یا زود آنها هم از نفس خواهند افتاد چرا که وقتی EC آب به بالای ۱۴ هزار برسد دیگر هیچ گیاهی رشد نمی‌کند. از طرفی وقتی کشاورزی رها می‌شود، درختچه‌های کویری به دلیل شوری از بین می‌روند و پوشش گیاهی نابود می‌شود، کانون‌های تولید ریزگرد به وجود می‌آیند.

در استان قم ۱۰۰ هزار هکتار اراضی مستعد ریزگرد وجود دارد

رئیس اداره محیط طبیعی حفاظت محیط زیست استان قم ابراز داشت: در حال حاضر در استان قم ۱۰۰ هزار هکتار اراضی مستعد ریزگرد وجود دارد که ۴۰ هزار هکتار به حالت بحرانی درآمده است.

به گفته وی یکی از همین کانون‌های بحرانی تولید ریزگرد در مجاورت شهر قم قرار دارد و مردم اثر آن را در روزهایی که هوا ناآرام است می‌بینند.

زیاد شنیده‌ایم که می‌گویند محیط زیست پایه توسعه پایدار است. این واقعیت را می‌شود در مورد استان قم به وضوح دید. در شعاع ۱۵۰ کیلومتری دشت مسیله اگر دایره‌ای رسم کنید، شهرهای بزرگی مانند قم، کاشان، ساوه، تهران، ورامین، سمنان و... را خواهید دید که در صورت بحرانی شدن شرایط این دشت دچار مشکلات بزرگ زیست محیطی خواهند شد. حتی دما و مطلوبیت هوا در شهرها تحت تأثیر این تغییرات است.

دشت‌های استان قم در حال تبدیل شدن به یک کانون فعال تولید ریزگرد هستند. شفیعی درباره آینده این دشت‌ها می‌گوید: اگر کشاورزی سنتی به شکل کنونی ادامه پیدا کند، اگر سرانه مصرف همینطور رشد داشته باشد، اگر شهرک‌های صنعتی همینگونه گسترش داشته باشند و اگر خشکسالی‌ها ادامه پیدا کند، آینده خوبی برای این دشت‌ها و شهرهای اطرافش نباید متصور بود.

شرایط امروز دشت‌های استان قم مانند بمبی وضعیت زیست محیطی استان قم را تهدید می‌کند. واقعیت این است که مسائل مرتبط با محیط زیست و آب منحصر به یک استان نیستند و استان‌ها روی یکدیگر اثر می‌گذارند.

استان قم هم به تنهایی نمی‌تواند با مشکلات ناشی از روند کنونی مقابله کند. لازم است در سطح ملی برای این موضوع تصمیم‌گیری شده و ۷ استاندار حوضه آبریز دریاچه نمک در جلساتی منظم برای رفع مشکلات چاره‌اندیشی کنند. باید با توجه به مسائلی مانند آمایش سرزمین، آب مجازی، انتقال آب بین حوضه‌ای و ... روند رشد این مشکلات را متوقف کرد.

خبرنگار: زینب آخوندی