اجحافی که تراژدی کلار را نجوا می کند

خبرگزاری مهر، گروه جامعه-مینا شیروانی ناغانی*: کوه کلار سخاوتمندانه رودخانه سبزکوه و تالاب چغاخور را در آغوش خود جای داده اما با انتقال آب سبزکوه به چغاخور تعرض به کلار قابل اغماض نیست، تخطی به سبزکوه همزمان با معرفی این ذخیرگاه زیست کره ایران به اجلاس ICC صورت گرفته است.

تونل انتقال آب سبزکوه به چغاخور، ۱۵۰ میلیون مترمکعب چشمه های طبیعی را در معرض خطر قرار می‌دهد و تاکنون تنش‌های شدید اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی را به دنبال داشته است. این تونل ده هزار و ۷۰۰ متری با قطر ۴.۴۵ متر قرار است آب رودخانه سبزکوه، از سرچشمه‌های رودخانه کارون، را برای مصارف صنعتی و کشاورزی دشت بروجن به چغاخور و از آنجا به بروجن منتقل کند، اما حدود ۸۰ درصد از ۴۹ دهنه چشمه و هشت رشته چشمه - قنات واقع در سازندهای کربناته منطقه که مظهر اکثر آنها امتداد گسل است، بالاتر از تراز تونل انتقالی واقع شده اند.

در منطقه بختیاری هر چشمه هویت یک طایفه است در گذشته تمام مراسم های یک طایفه در اطراف این چشمه ها برگزار می شد که با تراژدی انتقال آب سبزکوه به چغاخور و خشک شدن این چشمه ها هویت آنان از بین می رود. چشمه آلوقره با پیشروی ۳۰۰ متری تونل خشک شده است و چشمه های ساکی آباد، شیرکشته، فرخور و متویی دره بالی، عسگر و عادل افروز که دبی قابل توجهی دارند، نیز خشک می شوند. همچنین چشمه های آب باغ، احمد آباد، آب باریک، گلوگرد، غلامشاه، زیر جوی بلی، کنار ایستگاه گاز، چهراز گون، دره بلوک، تنگ سیاه، باغ خان، چقاخورد، چهراز گون۱، باغ بالایی، زیرباغ، آمد، گل دره، علی آباد، پرچون، آسیاب، مادیان و یدالله رحیمی نیز با کاهش شدید آبدهی مواجه می شوند.

علاوه بر این چشمه ها، چشمه های بزرگ و با دبی قابل ملاحظه شلمزار، گهرو و زوردگان نیز در اثر حفر این تونل خشک و یا با کاهش آبدهی روبرو خواهند شد، که ایجاد تنش و بروز مسایل اجتماعی برای حق آبه بران مناطق جمعیتی مذکور را به دنبال دارد.

انگیزه های انتقال آب غیرقانونی و بدون مجوز زیست محیطی، سبزکوه- چغاخور قطعا تجاوز به تاریخ و جغرافیای انسانی و محیط زیست مناطق مذکور است که نمونه های بارز آنرا در انتقال آب تونل های کوهرنگ و دیگر سرشاخه های کارون به فلات مرکزی شاهد هستیم.

پروژه انتقال آب سبزکوه چغاخور که ۳۰۰ متر پیشروی داشته است، پس از آن به دلیل مخالفت‌ها، متوقف شده بود، اکنون دستگاه حفاری«تی بی ام»  دوباره از سوی پیمانکار راه اندازی شده و فعالیت حفر تونل از سر گرفته شده است به گونه ای که در هر روز حدود سه متر پیشروی دارد.

علی‌رغم مخالفت صریح سازمان محیط زیست و غیرقانونی خواندن پروژه انتقال آب سبزکوه توسط معصومه ابتکار، و غیر قانونی خواندن آن از سوی وزارت نیرو روشن نیست دوباره از سرگرفتن ادامه پروژه با پشتیبانی و عزم چه کسی است که پیمانکار به دستور وزارتخانه نیز توجهی نمی‌ کند.

با تکمیل پروژه متخلفانه انتقال آب سبزکوه به چغاخور که هیچگونه توجیه اقتصادی ندارد از یک ‌سو شاهد تخریب منطقه حفاظت شده سبزکوه و از سوی دیگر تخریب قرق و ذخیره‌ گاه جنگلی چهارطاق را که جزو ذخیره ‌گاه‌های منحصربه‌ فرد سازمان جنگل‌ها و مراتع است، خواهیم بود. محیط‌ زیست این طرح را به هیچ عنوان سازگار با موازین زیست ‌محیطی نمی داند و از سر گیری آن خلاف قوانین بوده و هست.

بخش وسیعی از منطقه به لحاظ زیست محیطی حفاظت شده است و تنوع زیستی گیاهی و جانوری بالایی دارد که از جمله در آن پلنگ ایرانی، کبک دری، خرس، بز و پازن زندگی می‌کند که زندگی شان تحت تأثیر سوگنامه انتقال آب قرار خواهد گرفت.

اما این انتقال آب متجاوزگرانه تنها منجر به نابودی گیاهان و جانوران نمی شود که باعث آواره شدن کشاورزان و جاودانه شدن فقر در بین مردم بومی خواهد شد و در نهایت مهاجرت یک نسل از بومیان منطقه را به حاشیه کلان شهرها در پی خواهد داشت چراکه به دلیل نبود آب ممر درآمدی برای امرار معاش نخواهند داشت.

هیچ توجیه منطقی وجود ندارد که مردمان یک منطقه با کارکرد کشاورزی را برای آبادانی منطقه ای با کارکرد صنعتی آواره کرد، تا آنان درآمد چندین برابری را داشته و محیط زیست انسانی عده ای دیگر نابود شود.

 مطالعات مشاوران آب نیز نشان داده از میان ۴۹ چشمه بررسی شده تقریباً همه آن‌ها تحت تأثیر قرار می‌گیرند و تعداد زیادی نیز دچار «مخاطرات آبدهی بسیار زیاد» خواهند بود که «خشک شدن آن‌ها قابل پیش‌بینی است» تراز آب روی تونل به استناد جدول محاسبات مشاور ۶۰۲ متر است که دو گسل مهم آن را قطع می‌کند. «زون‌های با پتانسیل انحلال‌پذیری و همچنین زون‌های خرد شده و گسله، در بخش گسترده‌ای از مسیر تونل دارای پتانسیل بالایی برای ورود آب به داخل تونل هستند و برخی از آن‌ها از نظر هجوم آب به داخل تونل قابل تأمل می‌باشند.»

در نامه ای که معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به استاندار چهارمحال بختیاری نوشته شده، آمده است: «به عنوان بالاترین مقام اجرایی در سطح استان دستور فرمایید از هرگونه اقدامات اجرایی پروژه توسط دستگاه های ذی ربط و پیمانکاران خودداری گردد». در نامه‌ای که معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا خطاب به مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران نوشته به صراحت آمده است: «تا زمان تکمیل مطالعات و تعیین تکلیف اخذ مجوزهای لازم شامل مصوبه‌های فنی، مجوز میراث فرهنگی و به ویژه مجوز مطالعات زیست محیطی، از شروع عملیات اجرایی طرح خودداری گردد».

حقانیتی که تجاوز به محیط زیست اکنون به خود گرفته در گذشته سابقه این گونه نداشته است. در نتیجه اکنون پروژه انتقال آب سبزکوه که فعال است نهایتا عدم برخورد با این تجاوز زیست محیطی در سراسر کشور به صورت ناخوشایندی به صورت الگو برای انجام پروژه های بدون مجوز زیست محیطی در خواهد آمد.

از این رو تغییر نگرش در انتقال آب سبزکوه ضروری است، گزینه های سد آقبلاغ، سد ونک و رودخانه کره بس می تواند جایگزین این پروژه شود تا خطرات کمتری را در پی داشته باشد، این مباحث موضوعی است که در گزارش مطالعات هیدرولوژیک کارشناسان شرکت مهاب قدس و مشاور پروژه وزارت نیرو، نیز مورد تأیید قرار گرفته است.

عملیات اجرایی تونل انتقال آب سبزکوه به چغاخور در ۶۸ کیلومتری شهرکرد در دهستان چغاخور، از سال ۱۳۸۹ شروع شده است.

*مدرس دانشگاه