نقش قاریان در دیپلماسی قرآنی/علاقه سنگالی‌ها به شناخت اهل بیت(ع)

به گزارش خبرنگار مهر، با مجید زکی‌لو، قاری و استاد بین‌المللی قرآن کریم درباره سفر خود به سنگال و فعالیت های قرآنی وی در این کشور گفتگو کرده ایم که از نظر می گذرد؛

*در ابتدا، درباره سفر خود به کشور سنگال بگویید؟ استقبال از برنامه‌های قرآنی کشورمان در سایر کشورها به چه اندازه است؟

سنگال، نخستین سفر من به خارج از کشور نیست. تاکنون سفرهای بسیاری به کشورهای آسیایی، آفریقایی و بعضاً کشورهای اروپایی داشتم که در برنامه سفری به بحث تلاوت قرآن کریم، داوری مسابقات قرآن کریم و همچنین، تدریس علوم قرآنی پرداختم. سفر به کشورهای سیرالئون، نیجر، کنیا، زیمباوه، موزامبیک، اتیوپی، تانزانیا، و سنگال در کارنامه قرآنی من قرار دارند که علاوه بر بحث آموزش علوم قرآنی، سعی بر آن بوده تا تعمیق و تمسک به آموزه‌های قرآن و عترت مورد توجه قرار گیرد.

در برنامه سفر به سنگال، با دعوت اتحادیه مدارس قرآنی سنگال، بحث تلاوت قرآن کریم و آموزش پیشرفته تجوید و نغمات قرآنی برای استادان منتخب قرآنی را به مدت ۱۰ روز در دستور کار قرار دادیم که ضمن شرکت در محافل قرآنی در مراکز فرهنگی و مسجد جامع داکار، به محبت و دوستی با برادران دینی خود پرداختم تا تأثیرگذاری فنون قرآنی، بیشتر شود.

برای آموزش پیشرفته تجوید و نغمات قرآنی در سنگال، از ۱۴ استاد قرآن کریم از ۱۴ استان ین کشور که از نخبگان قرآنی سنگال بودند، دعوت به عمل آمد و تحت تعلیم قرار گرفتند. در روزهای آغازین این کارگاه آموزشی، نسبت به بحث فراگیری فنون قرآنی، رفتاری معمولی داشتند اما رفته‌رفته با اشتیاق بیشتری در کلاس‌ها حضور یافتند به گونه‌ای که در آخرین روز کارگاه آموزشی، اشک در چشمانشان حلقه می‌زد و می‌گفتند ما در این دوره با فنون کاملا جدیدی درباره علم قرائت قرآن آشنا شدیم در حالی که قبلا با این فنون کاملا بیگانه بودیم، از سوی دیگر قاریان ایرانی، چقدر متواضع و با محبت هستند، با مردم حتی بچه‌های کوچک خوب رفتار می‌کنند که این‌ رفتارها با رفتار شخصیت‌هایی که متأسفانه بعضی از قاریان مصری دارند، بسیار متفاوت است.

رفتار قاریان ایرانی در سفرهای خارجی، تأثیر بسیار بالایی دارد فلذا، باید بدان توجه ویژه‌ای شود؛ مردم در این سفرها، بیش از آنکه به تلاوت‌های قرآن کریم توجه کنند به رفتارهای شخصیتی ما نظر می‌کنند و این مسئله از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

رفتار قاریان ایرانی در سفرهای خارجی، تأثیر بسیار بالایی دارد فلذا، باید بدان توجه ویژه‌ای شود؛ مردم در این سفرها، بیش از آنکه به تلاوت‌های قرآن کریم توجه کنند به رفتارهای شخصیتی ما نظر می‌کنند

در سفر به کشور سنگال، به عنوان یک استاد و قاری قرآن کریم، تجربه ۳۵ سال تدریس و تلاوت، اندوخته‌های خود را به کار گرفتم که اکنون، پس از گذشت دو ماه از آن ایام، همچنان با استادان و قاریان این کشور از طریق فضای مجازی در ارتباط هستم.

آنچه باید مورد توجه قرار گیرد این است که هرچه اطلاعات قرآن‌آموزان، درباره علوم قرآنی افزایش می‌یابد، نیاز آنها به هدایت‌های قرآن کریم بیشتر می‌شود، بنابراین انتظار این است که برنامه‌ریزان مراکز قرآنی و دینی سنگال هم‌پای تحولات و پیشرفت‌های قرآنی جهان اسلام، قرآن‌آموزان را در توسعه فرهنگ و تربیت قرآنی یاری رسانند.

بازدید از موسسه قرآنی شیخ حُصری از برنامه‌های سفر به سنگال بود و بازدید از کلاس آموزش روخوانی و روانخوانی قرآن کریم و تلاوت بخشی از آیات سوره مبارکه دخان بود که وجد و حیرت قرآن‌آموزان، اساتید و رؤسای این مؤسسه را به دنبال داشت.

در این خصوص لازم به توضیح است که توانایی خواندن همراه با درک، تدبر در قرآن و انس با آن، سبب ورود هر فرد مسلمان به دریای معارف اسلامی می‌شود که بحمدالله این مهم، در میان قرآنیان سنگالی اتفاق افتاد؛ به طوریکه مدیر مؤسسه قرآنی شیخ حُصری، خواستار تدریس بنده برای رشته‌های علوم قرآنی در این مؤسسه و شعبه‌های زیرمجموعه آن(در اروپا و لبنان)، شد.

در این کشور، دارالقرآن کوکی به عنوان بزرگترین مکتب خانه قرآنی سنگال واقع در شهر «لوگا» _ در فاصله ۲۰۰ کیلومتری داکار پایتخت سنگال_  به امر توسعه فرهنگ قرآنی می‌پردازد. این دارالقرآن شامل صدها حافظ و قاری قرآن کریم در مقاطع نوجوان و جوان می‌شود که در این مکان، مشغول فراگیری علوم قرآنی و دینی هستند.

اما آنچه که مشاهده می‌شد، روش‌های تدریس و ابزارهای سنتی آموزش در این دارالقرآن بود که نیازمند بازنگری و به روز شدن هستند، زیرا در بحث آموزش قرآن کریم، آموزش کمی باید در خدمت آموزش کیفی قرار گیرد و بیش‌تر به بحث کیفی‌سازی توجه شود و از بهترین کیفیت در آموزش قرآن، استفاده شود.

قابل ذکر است که بنده به رئیس اتحادیه مدارس قرآنی سنگال اعلام آمادگی کردم تا دهها طرح تفصیلی آموزش علمی علوم قرآنی را خود بنده با همکاری متخصصین فن تهیه و تدوین نموده ایم (که هم اکنون این طرح ها در سازمان‌ ها و مؤسسات و مراکز قرآنی کشورمان اجرا می شود) را به عنوان یک بسته بسیار ارزشمند سال ها تجربه علمی آموزش قرآن از سطح مبتدی تا عالی، در اختیار مردم مسلمان سنگال قرار دهیم.

*میزان توجه مؤسسات قرآنی خارج از کشور به مبحث آموزش‌های عقیدتی چگونه است؟

ما باید همواره نسبت به تأثیر تلاوت قرآن بر شکل‌گیری روابط دوستانه با سایر ملل توجه ویژه داشته باشیم و همچنین، از بحث آموزش‌های عقیدتی دور نشویم. توجه به آموزش‌های عقیدتی و دینی در کنار آموزه‌های قرآن کریم امری است که تاکنون مورد غفلت واقع شده است و در این بین، یکی از مهم‌ترین آموزه‌های عقیدتی توجه به حفظ، ترجمه و تدبر در آموزه‌های ناب امیرالمؤمنین(ع) حداقل در قالب کتاب بسیار ارزشمند نهج‌البلاغه است.

یکی از مهم‌ترین آموزه‌های عقیدتی توجه به حفظ، ترجمه و تدبر در آموزه‌های ناب امیرالمؤمنین(ع) حداقل در قالب کتاب بسیار ارزشمند نهج‌البلاغه است

حال توجه به این آموزه‌ها و نیز، ایجاد برنامه‌ای هدفمند برای بهره‌مندی از ظرفیت قاریان و استادان قرآن کریم اعزامی جمهوری اسلامی ایران به خارج از کشور جهت بسط این آموزه‌ها، امری مهم و مؤثر و مفید جهت پویاسازی آموزه‌های دینی در رفتارهای اجتماعی است.

در این کارگاه آموزشی سعی کردم با استفاده از آهنگ‌ و دستگاه‌های مختلف و شیب ملایمی فرهنگ اهل بیت(ع) را توسعه دهم؛ به طور مثال از آنجایی که صلوات، ذکری خاص به زبان عربی است و شامل درود بر پیامبر اکرم(ص) که مسلمانان در تشهد نماز و نیز، هنگام شنیدن یا بر زبان آوردن نام مبارک حضرت محمد(ص) ایراد می‌کنند، عبارت «وَ عَجِّل فَرَجَهُم» را پایان هر صلوات قرائت می‌کردم که تصور نمی‌کردم با من، همخوانی کنند اما مشاهده شد که برای تکرار آهنگین آن بسیار استقبال کردند.

در واقع، زمینه‌ شناخت ائمه معصومین علیهم السلام و مأنوس شدن با آنها در کشور سنگال فراهم است، اما لازم است تا فعلا چراغ خاموش حرکت‌ کنیم و برای ترویج فرهنگ اهل بیت(ع) در میان اهل تسنن از استادان و قاریانی که متبحر و دارای تجربه در حوزه علوم قرآنی و دینی هستند، بهره گرفته شود.

*از آنجایی که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی بازوی فرهنگی نظام  جهت تزریق اسلام ناب محمدی(ص)، انقلاب شکوهمند اسلامی و دستاوردهای فرهنگی کشورمان در خارج از کشور محسوب می‌شود، آیا می‌تواند ظرفیتی عمیق و مفید برای نیل به اهداف نظام، جهت فرهنگی‌سازی فضای اجتماعی باشد؟

در اینجا، لازم است از زحمات سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و برنامه‌ریزی که برای سفر بنده به سنگال ترتیب داده بودند، تشکر کنم. این سازمان با در اختیار داشتن نمایندگی‌های فرهنگی در خارج از کشور به طور قطع ظرفیتی عمیق و مفید برای نیل به اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران است.

با توجه به اهمیت و جایگاه قرآن مجید در میان امت اسلام و ضرورت تبیین آموزه‌های کلام وحی در اقصی نقاط دنیا، باید پیش از اعزام استادان و قاریان قرآن کریم به خارج از کشور نسبت به شیوه تدریس و تجربه این افراد توجه شود؛ چراکه اگر ما وارد نشویم، وهابیون به صورت گسترده و مستمر ورود می‌یابند زیرا تقریبا این فرقه ضاله صهیونیستی وهابی، در سراسر جهان به طور گسترده فعال است.

برای تحقق فرهنگ انس با قرآن کریم در جامعه، نیازمند مطالعه دقیق و استفاده از نظرات صاحبان اندیشه و نیز تجارب مدیران فرهنگی موفق کشور هستیمفرهنگ آن چیزی است که مردم با آن زندگی می‌کنند و برای تحقق فرهنگ انس با قرآن کریم در جامعه، نیازمند مطالعه دقیق و استفاده از نظرات صاحبان اندیشه و نیز تجارب مدیران فرهنگی موفق کشور هستیم؛ براین اساس، در بحث فرهنگ‌سازی برای انس با قرآن کریم، ابتدا شناسایی وضع موجود و در ادامه آن، تقویت نقاط قوت جامعه از مهمترین کارهاست. چراکه امام صادق(ع) می‌فرمایند: آیا حقیقت دین، جز محبت و دوستی، چیز دیگری است؟

بنابراین به هنگام آموزش فنون قرآنی و دینی، ابتدا وجود خدا را برای شخص ثابت کنیم، سپس لزوم ارسال رسل و  معرفی دین از سوی خدا و آنگاه از راه مقایسه ادیان موجود، دین حق و قابل دفاع  اسلام و مذهب حقه جعفری را به عنوان برترین دین الهی به جهانیان معرفی کنیم، از راه مباحث کلامی دین اسلام، حقّانیّت شیعه را اثبات کنیم که در این مسیر، آیات قرآن کریم گویای همه این مسائل است.

*متأسفانه برخی از قاریان قرآن کریم نسبت به اعزام خود به کشورهای آسیایی و آفریقایی اعتراض داشتند، به نظر شما کار قرآنی مهم است یا سیاحت و تفریح؟

بالطبع، کار فرهنگی یک روزه یا دو روزه جواب نمی‌دهد و نیاز به برنامه‌ریزی بلندمدت است که باید طبق همفکری کارشناسان و مسئولان فرهیخته سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی صورت گیرد. سازمان فرهنگ جامعه نگر است و برخی از کشورها هستند که آن پتانسیل را دارند و می‌توانند به امر توسعه فرهنگ قرآنی، بپردازند.

متأسفانه برخی از قاریان قرآن کریم بر این باورند که اگر به کشورهای اروپایی سفر کنند، تأثیرگذاری بهتری در حوزه قرآن کریم خواهند داشت و می‌توانند فرهنگ عظیم قرآنی را در مراکز قرآنی و دینی این کشورها، رواج دهند. در صورتی که سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با توجه به نقش سازنده‌ای که در معرفی فرهنگ اصیل کشورمان در دنیا دارد، بالطبع تشخیص بهتری نسبت به اعزام در خارج از کشور خواهد داشت.

متأسفانه برخی از قاریان قرآن کریم بر این باورند که اگر به کشورهای اروپایی سفر کنند، تأثیرگذاری بهتری در حوزه قرآن کریم خواهند داشت

نکته قابل توجهی دیگری که مشهود است، ارتباط قاریان و استادان قرآنی کشورمان با قرآنیان سایر کشورها است. اکنون ارتباط مجازی با قرآنیان خارج از کشور از سوی برخی از قاریان و استادان قرآنی میسر شده اما کافی نیست و لازم است تا زمینه اعزام استادان و قاریان قرآن کشورمان نه تنها در ماه مبارک رمضان بلکه در طول سال به سایر کشورها مهیاء شود.

همچنین، پینشهاد می‌شود لابراتوار آموزش قرآن کریم با هدف ترویج فرهنگ قرآنی در میان اقشار مختلف و بهبود کیفیت آموزش قرائت آهنگین و تدبر صحیح آیات مبارکه قرآن کریم و با استفاده از تکنولوژی‌های نوین از سوی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، طراحی و ساخته شود تا ساز و کار ابتدایی ارتباط و تعامل استادان و قاریان برجسته کشورمان با قرآنیان خارج از کشور فراهم گردد.

از این رو، استادان و قاریان طی ساعاتی مشخص آموزه‌های لازم را از طریق درگاه وب با هماهنگی نمایندگی‌های فرهنگی کشورمان در خارج از کشور به قرآنیان خارجی تعلیم دهند.

*آیا زمینه قرآنی شدن سنگال مهیاست؟ در این مسیر، قاریان قرآن کریم چه نقشی در دیپلماسی قرآنی دارند؟

در هر ملتی وحدت و همبستگی مردم در شاکله هم‌زیستی مسالمت‌آمیز باعث تلاش مشترک برای دستیابی به اهداف ملی و آرمانی می‌شود که در پی آن، راه رسیدن به سعادت را که غایت و نهایت اهداف هر جامعه‌ای نام برده می‌شود، فراهم می‌کند. نقش قاریان در دیپلماسی قرآنی به دو بُعد آموزشی و بُعد رفتارهای قرآنی، برمی‌گردد. در شرایطی که گروه‌های تکفیری به جنایت و ایجاد اختلاف در دنیا می‌پردازند، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با هدف احیای مرجعیت قرآن و اهل البیت(ع) به عنوان بزرگترین مفسران قرآنی، نقش سازنده‌ای دارد.

از این رو، پیش از اعزام قرآنیان کشورمان سعی بر آن شود تا افرادی خودساخته از لحاظ آموزشی و رفتاری انتخاب کنیم. توجه قاریان به آراستن خود به اخلاق قرآنی، ضروری است تا پس از خودسازی (از باب کونوا دعاة الناس بغیر السنتکم) بتوانند باعث ترویج مفاهیم الهی در جامعه شوند.

تحول در جامعه قرآنی چه بسا کشورهایی که زمینه قرآنی شدن آنان چون سنگال مهیاست، به دنبال برنامه ریزی صحیح و اصولی قابل انجام است. حضرت امام خمینی(ره) به مناسبت سالروز تأسیس سازمان تبلیغات اسلامی فرمودند: «تبلیغات همان شناساندن خوبی‌ها و تشویق به انجام آن و ترسیم بدی‌ها و نشان دادن راه گریز و منع از آن، از اصول بسیار مهم اسلام عزیز است».

 از این رو، ما باید به موازات کار فرهنگی نیز فرایندی را برای رسیدن به اهداف قرآنی ایجاد کنیم و دیدگاه پیامبر اعظم(ص) و اهل بیت(ع) را به عنوان تبیین کنندگان علمی و عملی قرآن و محبت و مودت نسبت به قرآن کریم را بسط و توسعه دهیم.

*بهره‌مندی از توان سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برای مقابله با گروه‌های تکفیری، چه تأثیری دارد؟

در جهت نشر قرآن کریم که تفسیر انحرافی در آن نباشد، می‌توان بهره گرفت و در راستای تلاوت قرآن کریم از جزوات و لوح‌های فشرده و فضای مجازی برای امر آموزش فنون قرآنی استفاده کرد چرا که، وهابیون کتاب‌هایی را نه تنها در مسجد جامع سنگال بلکه در مساجد سایر کشورها، قرار داده اند که افکار و اذهان جوانان و نسل آینده را منحرف کنند.

بی توجهی به فرهنگ‌سازی در امر آموزش و یادگیری موجب عدم برخورداری تعلیم و تربیت از عمق لازمه آن خواهد شد و به مرور کارکرد خود را از دست می‌دهد که در این میان نباید از بحث معرفی اسلام ناب محمدی (ص) و قرآن کریم غفلت کرد؛ چیزی که امروز منجر به پیدایش و تجمع گروه‌های سلفی تندرو و تکفیری‌ها شده، همان جهل و عدم آگاهی مردم نسبت به مسئله اسلام حقیقی و ناب است که همین امر به گسترش اسلام‌هراسی دامن می‌زند.

سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی برای مقابله با این فرقه و گروه‌های تکفیری باید زیرساخت‌هایی را مهیاء کند تا علاوه بر چاپ و توزیع قرآن کریم و کتب آموزش فرهنگ اهل بیت (ع) در سایر کشورها، به نام جمهوری اسلامی ایران در سراسر جهان، مسجد و دارالقرآن بسازیم. با اتفاق این مهم، قرآنیان با شیوه‌های الگوپذیری آشنا و با آن انس می‌گیرند و در زندگی آینده خود، این آموزه‌ها را سرلوحه زندگی و کار قرار می‌دهند.