چگونگی پیروزی متفقین بر هیتلر/ «رویای آهنی» به معماها پاسخ می‌دهد

یاسر طالبی درباره موضوع و روند تولید مستند «رویای آهنی» به خبرنگار مهر گفت: در این فیلم نقش راه‌آهن سراسری ایران در پیروزی متفقین بر آلمان هیتلری را خواهیم فهمید؛ موضوعی که بسیاری از مردم دنیا از آن اطلاعی ندارند و ما سعی کردیم بر اساس پژوهش‌های میدانی و کتابخانه‌ای و منابع آلمانی و دانمارکی به این اطلاعات دست پیدا کنیم. در واقع «رویای آهنی» با بهره‌گیری از مستندات تاریخی، چگونگی ساخته شدن راه‌آهن ایران و سیر تکامل مهندسی ساخت و تاثیر راه‌آهن ایران بر آینده جنگ جهانی دوم و ایران را بررسی می‌کند.

وی افزود: در هیچ یک از منابع تصویری به شکل مستند به نقش تعیین‌کننده راه‌آهن ایران در پیروزی متفقین که چرچیل آن را پل پیروزی نامیده بود، اشاره‌ای نشده که همین مساله باعث شد در مستند «رویای آهنی» نگاهی ویژه به این موضوع داشته باشیم. به قول فرماندهان متفقین «اگر راه‌آهن سراسری ایران نبود شاید نقشه جهان شکل دیگری به خود می‌گرفت.»

طالبی با اشاره به اینکه «رویای آهنی» داستان مهندسی ساخت راه آهن سراسری ایران توسط کمپانی دانمارکی «کامپساکس» است، بیان کرد: برای ما ساخت و تأثیرگذاری راه آهن سراسری ایران در پیروزی متفقین در جنگ جهانی دوم، بسیار جالب بود. فیلم از نورنبرگ و منزل راوی آغاز می‌شود و به ایران می رسد. ما همراه با راوی در این سفر ریلی داستان‌های سفر مهندسان راه‌آهن و ساخت این مسیر را رصد می‌کنیم و نیم‌نگاهی هم به حوادث می‌اندازیم و در کنارش به آیین‌های مردم ساکن مناطق اطراف راه‌آهن می‌پردازیم.

وی ادامه داد: تحقیقات این طرح از ۲ سال پیش شروع شد و به دلیل نبود منابع لازم، تحقیقات به صورت میدانی انجام شد.

کارگردان «رویای آهنی» اظهار کرد: داستان راه‌آهن سراسری برای مردم شمال ایران به ویژه ساکنان کنار خط آهن پر از معما و پرسش است به همین دلیل سعی کردیم در کنار آن جذابیت‌ها برای نخستین بار دست روی همان معماها بگذاریم. برای این کار هم تهیه‌کننده با کمپانی دانمارکی کامپساکس وارد مذاکره شد تا فیلم‌هایی از آن زمان را به دست بیاوریم. البته اکنون دانشگاه کامپساکس وجود دارد و فعال است. همان‌طور که ما به دنبال مسائلی از پیشینه راه‌آهن هستیم، آن‌ها هم مایل بودند بدانند راه‌آهن شمال ایران امروز چه وضعیتی دارد.

این مستندساز اضافه کرد: ما توانستیم ۲۰ دقیقه از فیلم‌های زمان ساخت و تردد قطارها با تجهیزات نظامی و نیروهای متفقین را خریداری کنیم و از آنجا که آنها تصاویر بی‌نظیری در آرشیو داشتند با صحنه های نابی رو به رو می شویم که مثلا مراحل ساخت و کار کارگران و زندگی بومی آن منطقه در این تصاویر دیده می‌شود. بخش مهم و اعظم این تصاویر مربوط به حمله متفقین و بارگیری تسلیحات آن‌ها از بندر جنوب ایران است. این قطارها به بندرترکمن می‌رسند و بار کشتی‌ها می‌شوند که تصاویر آرشیوی به دست آمده در برشی موازی با تصاویری که خودمان گرفتیم تدوین می‌شود.

طالبی داستان مستند «رویای آهنی» را راوی محور و نوع مستند را مستند سفر عنوان کرد و گفت: خودم در پی این بودم که پل ورسک را چه کسی ساخت و نقش آلمانی‌ها چه بود. در پژوهش از کمپانی کامپساکس اطلاعات خوبی به دست آوردم از جمله این‌که کتابی به اسم «خاطرات یک مهندس دانمارکی» نوشته «یورگن ساکسیلد» سر مهندس دانمارکی را یافتیم که به زبان دانمارکی سرگذشت خودش را در پروژه‌های ترکیه، هند و ایران نوشته بود و البته بخشی از فرآیند ساخت پل نیز در این کتاب آمده است.

وی افزود: مسعود جمال پژوهشگر دانشگاهی در آلمان، راوی «رویای آهنی» است و فیلم از نورنبرگ آلمان و منزل او آغاز می شود و در سفری اودیسه وار به ایران می رسد.

کارگردان «رویای آهنی» تأکید کرد: در این فیلم برخی ابهامات و گره های موجود درباره روند ساخت راه آهن سراسری ایران و تأثیرگذاری آن در پیروزی متفقین بر آلمان نازی، پاسخ داده می شود. کامپساکس یک شرکت قدرتمند در ساخت راه‌آهن‌ بود. چند مهندس نخبه از جمله «لادیسلاو فون رابسویچ» در این کمپانی کار می‌کردند که برای ساخت راه‌آهن به سوادکوه آمدند. ربچه‌ویچ اهل اتریش بود و روش تونل زنی «NATM» را در ایران اجرا کرد. تمام مسیر تونل‌های راه‌آهن را نعل‌اسبی کار کرد. در مستند در این باره توضیح دادیم که چرا او این روش را انتخاب کرد. جالب است که او نخستین ساکن منطقه ورسک بود. خانه‌ای که ساخت و در آن زندگی می‌کرد هنوز هم وجود دارد. او مهندسی خوش‌ذوق بود که نقاشی‌های زیادی از پل ورسک در فصول مختلف و مراحل ساخت کشید که خوشبختانه ما به این نقاشی‌ها هم دسترسی پیدا کردیم و در مستند از آن‌ها بهره گرفتیم.

طالبی در پایان صحبت‌هایش گفت: داستان جنگ جهانی دوم همیشه برای غربی‌ها جذاب است و دوست دارند بدانند رموز شکست نازی چه بود. حالا ما روی جای حساس انگشت گذاشتیم. موضوعی که در کتاب‌ها و مقالاتی که درباره متفقین نوشته شده کمتر به آن اشاره شد، نقش ایران در پیروزی متفقین است. پهلوی اول با آلمان و هیتلر همراه بود و رویایی داشت که به واقعیت بدل نشد و درنهایت راه‌آهنی که با پول مردم ایران ساخته شد علیه خودشان استفاده شد. این موضوع خیلی برای من جذاب بود و دوست دارم آن مخاطبان را نیز همراه کنم زیرا سعی کردیم روایت درستی از تاریخ داشته باشیم.

مستند ۵۲ دقیقه ای «رویای آهنی» به تهیه کنندگی میترا روحی منش و در شبکه مازندران و به سفارش مرکز سیمای استان‌ها تهیه شده است.

در خلاصه داستان مستند «رویای آهنی» آمده است: «زمانی که خط آهن شمال-جنوب ایران در سال ۱۳۱۷ افتتاح شد، تنها گوشه‌ای از جنوب غربی خاورمیانه را تغییر نداد، بلکه دنیا را متحول کرد و به پُل پیروزی متفقین بر آلمان نازی لقب گرفت...»

عوامل تولید این فیلم مستند عبارتند از راوی: مسعود جمالی، پژوهشگران: یاسر طالبی، مسعود جمالی، Martina Bogdansk‌، نویسنده، تصویربردار و کارگردان: یاسر طالبی، صدابردار: میثاق مدانلو، صداگذار: رامین ابوالصدق، تدوینگران: یاسر طالبی، Hagen Muhe‌، گوینده: افشین زی‌نوری، آهنگساز: حسین میرزاقلی، مدیر تولید: مهدی خلیلی.