به گزارش خبرنگار مهر نشست خبری نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد، صبح امروز (سه‌شنبه ۲۳ آذر) با حضور مهدی قزلی، دبیر اجرایی این جایزه و مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان و منیژه آرمین، دبیر علمی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد برگزار شد.
مهدی قزلی در ابتدای این نشست خبری با اشاره به اینکه بنیاد به دنبال آن است تا با استفاده از تجربیات گذشته این جایزه، بخش‌هایی را به عنوان «افزوده» در کنار بخش‌های اصلی اجرا کند که تغییری در برگزاری اصل جایزه ادبی جلال ندهد، گفت: زبان فارسی در محدوده جغرافیایی زیادی گسترده نیست و جمعیت زیادی هم به نسبت زبان‌های دیگر، با استفاده از این زبان سخن نمی‌گویند. بر این اساس برای حفظ و پاسداشت زبان فارسی و ادبیات خلاقه این زبان، فعالیت‌هایی باید انجام شود که یکی از آنها برگزاری جایزه جلال و البته تقویت شکلی آن در دوره‌های بعدی است.زبان فارسی، قدیمی‌ترین و کم‌تغییرترین زبان در حال گفت‌وگوی دنیاست. تفاوت آنچه ما در زمان حال به زبان فارسی صحبت می‌کنیم، با آنچه در هزار سال پیش بوده، کم‌ترین تغییر را داشته و از این لحاظ بین زبان‌های مختلف بی‌همتاست.
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد تأکید کرد: برای پاسداشت زبان فارسی باید حتی‌الامکان مرزهای جغرافیایی را در این زبان برداریم و با مرزهای تمدنی و مرزهای زبان فارسی مرتبط باشیم. برای رسیدن به این مهم، گام‌هایی را با برگزاری جایزه جلال برداشته‌ایم که یکی از آنها پرداختن به زبان فارسی در حوزه خارج از کشور ایران است.
قزلی در این نشست از افزوده شدن بخش ویژه افغانستان به جایزه ادبی جلال خبر داد و گفت: برای پاسداشت زبان فارسی در جایزه ادبی جلال آل‌احمد، به دنبال آن بودیم که مرزهای جغرافیای سیاسی را برداریم و به سراغ مرزهای تمدنی زبان فارسی برویم.
وی افزود: در گام اول برای اجرایی کردن این هدف، سراغ جغرافیای سیاسی که هم به زبان ما حرف می‌زنند و هم به زبان ما می‌نویسند و هم اینکه تشکیلاتی برای پیگیری این ماجرا دارند، رفتیم.
قزلی سپس با بیان اینکه مرحله اول داوری و انتخاب نامزدهای بخش افغانستان به عهده اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان بود، گفت: در این بخش، آثار هر نویسنده افغانستانی در هر جای دنیا که به زبان فارسی نوشته و منتشر شده، با نظر اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان، مورد نظر هم ما بوده است.
وی همچنین درباره بازه زمانی کتاب‌های منتشرشده در افغانستان برای بررسی در جایزه جلال گفت: اگر مانند آثار ایرانی شرکت‌کننده در جایزه جلال، فقط منتشرشده‌های سال قبل را بررسی می‌کردیم، تعداد کتاب‌ها کم می‌شد و ادبیات افغانستان مورد بی‌مهری قرار می‌گرفت. همچنین نمی‌توانستیم این آثار را از اول تاریخ ادبیات داستانی افغانستان بررسی کنیم. به همین دلیل و با توجه به اینکه جایزه جلال عمر ۸ ساله دارد و امسال نهمین دوره آن برگزار می‌شود، آثار منتشر شده در ۸ سال اخیر افغانستان را در این بخش بررسی و داوری کردیم.
قزلی با بیان اینکه مجموعه داستان‌ها و رمان‌های چاپ‌شده در افغانستان در مدت ۸ سال قبل، حدود ۱۰۰ کتاب است افزود: این کتاب‌ها هم پس از داوری ابتدایی اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان، توسط داوران ما آقایان ابراهیم زاهدی‌مطلق، مجید قیصری و شهریار عباسی، داوری و نامزدهای نهایی هم مشخص شده‌اند.
وی در پاسخ به این سئوال که چرا داوران بخش افغانستان، ایرانی هستند و از نویسندگان افغانستان در ترکیب داوران استفاده نشده است، گفت: این جایزه، «جلال آل‌احمد» است و ایران برگزارکننده آن است دلیل دیگر ما برای دعوت نکردن از داوران افغانستانی این بود که اگر قرار بود از نویسندگان این کشور در ترکیب داوران خود استفاده کنیم، بلافاصله باید آثار آن داور را از گردونه داوری حذف می‌کردیم. تعداد آثار افغانستان آنقدر نبود که یک اثر شاخص بیاید و چند اثر شاخص از آن طرف حذف شود. خود اتحادیه ناشران و نویسندگان افغانستان هم نتوانست از نویسندگان شاخص خود داور انتخاب کند؛ چون آنها دوست داشتند آثارشان در این جایزه مورد داوری قرار بگیرد و در جایزه شرکت کند. به همین دلیل از این کار صرف نظر کردیم.
قزلی ادامه داد: به ماندن بر این قاعده اصرار نداریم و امیدواریم که در این بخش، داوران را بین‌المللی‌تر انتخاب کنیم. البته از کارشناس و مشاور افغانستانی و مشاور مسلط به موضوع افغانستان استفاده کردیم تا در مواجهه با موضوعاتی در نثر، زبان، کلمات و موضوعات که از آن فهم بومی نداشتیم، استفاده کنیم.
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد گفت: به دنبال حضور تاجیکستان به عنوان کشور فارسی‌زبان در جایزه ادبی جلال هستیم؛ اما در این راه با مشکل مواجهیم و آن، استفاده نویسندگان تاجیک از خط سیریلیک است. به لحاظ اجرایی امکان اینکه بتوانیم برای این دوره این آثار نویسندگان تاجیک را هم بررسی و از میان آنها برنده جایزه را اعلام کنیم، وجود نداشت.
قزلی گفت: امیدواریم در مرحله بعدی، آثار نویسندگان تاجیک را در بخش داستان فارسی غیرایرانی و یا غیرمنتشره در ایران، مورد داوری قرار دهیم.
دبیر اجرایی نهمین دوره جایزه ادبی جلال آل‌احمد در بخش دیگری از سخنان خود در این نشست، درباره قابلیت بین‌المللی شدن جایزه جلال گفت: یکی از مبانی محکم برگزاری جایزه جلال، زبان فارسی است. اگر بین‌المللی شدن جایزه از این مبنا تخطی نکند و آثاری که مورد داوری قرار می‌گیرند، تنها در حوزه داستان و ادبیات داستانی باشند، می‌توان جایزه جلال را به صورت بین‌المللی برگزار کرد.
دبیر اجرایی نهمین جایزه ادبی جلال آل‌احمد گفت: برای اولین بار، سامانه‌ای تحت عنوان «سامانه رصد» در احصاء آثار شرکت‌داده شده در جایزه جلال فعال شد که بیش از ۱۰۰۰ کتاب بررسی و ۴۸۳ کتاب در این سامانه، مطالعه شد. البته نتایج این بررسی‌ها به هیأت داوران منتقل می‌شود که در واقع، انجام برخی از مسئولیت‌های دبیرخانه جایزه جلال است. دبیرخانه جایزه وظیفه شناسایی، دسته‌بندی و غربال اولیه آثار را زیر نظر دبیر علمی به عهده دارد که این مهم به کمک گروه رصد انجام شده است. گروه رصد در این راه، بیش از ۱۰۰۰ کتاب را بررسی و ۴۸۳ کتاب را شناسایی و مطالعه کرده و درباره آنها نظر مکتوب داده است؛ منتها این نظرات، مقدماتی و اولیه هستند و در داوری دخالت داده نمی‌شوند.
وی افزود: با این حال در این دوره‌ها تغییراتی در آیین‌نامه جایزه جلال ایجاد کردیم. یکی از آنها حذف بخش تاریخ‌نگاری به نفع ادبی ماندن جایزه جلال بود. یکی دیگر از تغییرات و تثبیت‌ها، میزان جایزه بود. طبق مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی، میزان جایزه جلال در گذشته ۱۱۰ سکه بود. این تعداد سکه از میزان جایزه‌ای که به نشان درجه یک لیاقت ملی ما می‌دادند، ۱۰ سکه بیشتر بود. به همین دلیل و با توجه به اینکه ظرفیت حوزه ادبیات ما در جوایز سالانه هیچ‌وقت به اندازه نشان درجه یک ملی نبود، همیشه این چالش درباره جایزه وجود داشت و تقریباً هیچگاه (به جز یکی ـ دو مورد استثناء) این میزان جایزه به برنده داده نشده است.
قزلی ادامه داد: برای اینکه جایزه جلال، جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی را تحت تأثیر قرار ندهد، پیشنهاد دادیم که جوایز آن هم‌سنگ کتاب سال باشد که معادل ۳۰ سکه است. به عبارتی، برندگان جایزه ادبی جلال، برندگان کتاب سال جمهوری اسلامی ایران در حوزه ادبیات داستانی نیز هستند.
مدیرعامل بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایرانیان گفت: همچنین تلاش کردیم تا جایزه جلال شفاف باشد، صراحت و مسئولیت داشته باشد و هر آنچه در جایزه اتفاق می‌افتد، توسط دیگران قابل رصد باشد. در انتخاب ترکیب هیأت علمی و هیأت‌های داوری جایزه در سه دوره اخیر، حساسیت‌های بسیاری داشتیم و این ترکیب، نشان‌دهنده آن است که اعضای آن هم‌طیف و همسو و از یک دسته نیستند. بنابراین در انتخاب آثار و معرفی نامزدها و برگزیده‌ها، توافق بر مبنای غیرکارشناسی، بین داوران انجام نمی‌شود. هیأت داوران جایزه در سه دوره اخیر، رنگین‌کمانی بوده و این موضوع کمک کرده تا جایزه با تضارب آرا و گفت‌وگوی فنی پیش برود و امکان لابی کردن بین داوران وجود نداشته باشد.
قزلی افزود: در ۹۰ درصد بخش‌دوره‌های جایزه جلال، تا دقیقه آخر برنده‌ها مشخص نمی‌شوند و حتی یک مورد هم نداشتیم که دبیرخانه و یا شخص ذی‌نفوذی توانسته باشد نظر داوران را تغییر دهد و همیشه و بدون هیچ تردیدی، کتابی که داوران انتخاب کرده‌اند، به عنوان برنده جایزه معرفی شده است.
وی با بیان اینکه ما به عنوان گروه و اعضای اجرایی جایزه، مرعوب اینکه فلان نشر در جمع ناشران هست یا نیست، نشده‌ایم و مرعوب این نبوده‌ایم که فلان نشر دو یا سه کتاب در بین نامزدهای جایزه دارد، اظهار داشت: همین دیدگاه و عملکرد ما در جامعه ادبی اثر مثبت گذاشته است.
همچنین در این نشست خبری منیژه آرمین دبیر علمی این جایزه نیز در سخنانی ضمن اشاره به حضور پررنگ زنان در این دوره از جایزه جلال، عنوان کرد: حضور دیدگاه‌های مختف در ساختار و محتوای آثار و سوژه‌های متنوع برای نوشتن به ما ثابت کرد که بعد از حدود ۴۰ سال ادبیات داستانی ما دیگر وامدار ترجمه نیست و از نویسندگان عصر مشروطه نیز تقلید نمی‌کند. نویسندگان ما امروزه به آثاری شاخص و تفکر مساقل و شیوه نکارش خودساخته دست پیدا کرده‌اند.
وی همچنین با اشاره به سیر نزولی نقد ادبی در کشور از برگزاری سمیناری برای آسیب‌شناسی این پدیده در کشور از سوی بنیاد ادبیات داستانی خبر داد.
نظر شما