شالیزارهای گلستان عطش می بلعند/ سراب برداشت برنج در استان

خبرگزاری مهر، گروه استان ها- زهرا بهرامی: استان گلستان اقتصادی با محوریت کشاورزی دارد و از گذشته کشت شالی به عنوان کشت دوم در استان متداول بوده است.

در سال های اخیر با تشدید کم آبی در گلستان و بهره برداری از سفره های زیرزمینی ممنوعیت کشت شالی در استان مطرح شده تا جایی که سال گذشته تعداد قابل توجهی از کشاورزان گلستانی با شکایت آب منطقه ای گلستان به پرداخت جریمه نقدی برای کشت برنج محکوم شدند.

هرچند انتظار می رفت با اعلام ممنوعیت کشت شالی در استان و اعمال جریمه های نقدی سطح کشت این محصول در گلستان کاهش یابد اما شواهد و قرائن نشان می دهد امسال سطح قابل توجهی از ۵۶۰ هزار هکتار اراضی قابل کشت استان به کشت شالی اختصاص یافته است.

محصول جایگزین نداریم

یک کشاورز گلستانی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: جهادکشاورزی و آب منطقه ای گلستان در حالی کمر همت خود را برای توقف شالیکاری در استان بسته اند که بسته حمایتی ویژه و یا محصولی که بتواند با برنج رقابت کرده و معیشت کشاورزان را تامین کند، معرفی نمی کند.

عیدی محمد کتولی افزود: متاسفانه سیاست های دولت در حمایت از کشاورز، سیاست مناسبی نیست و محصولات جایگزین معرفی شده مانند ذرت و سویا هم پاسخگوی نیازهای معیشتی کشاورزان نیست.

اما در کنار گلایه کشاورزان از تدابیر دستگاه های متولی، مدیران و کارشناسان معتقدند شالی گیاهی با نیاز آبی فراوان است و هم اکنون بخش قابل ملاحظه ای از آب های زیرزمینی گلستان مصرف شده و تقریبا وضعیت آبی گلستان بحرانی است و خطر بیابان زایی و شوری اراضی بخش قابل توجهی از استان را تهدید می کند.

برداشت ۹۰ درصدی از آب های زیرزمینی

مدیرعامل شرکت آب منطقه ای گلستان با اشاره به اینکه بالای ۹۰ درصد از آب های زیرزمینی استان برداشت می شود، اظهار کرد: تاکنون ۷۲ درصد آب های سطحی از طریق سدسازی و ایستگاه پمپاژ و ... مهار شده است و برای مهار مابقی نیازمند ادامه سدسازی هستیم تا بتوانیم فشار بر آب های زیرزمینی را برداریم.

علی نظری با تاکید بر اینکه سفره های آب زیرزمینی ما در حال حاضر تحمل بیش از این مقدار برداشت را ندارند، گفت: ۳۵ هزار و ۳۶۵ حلقه چاه در استان وجود دارد که در بخش شرب، کشاورزی و صنعت فعال هستند.

وی با بیان اینکه تنها ۱۸ هزار و ۹۰۰ حلقه چاه های استان مجاز هستند، افزود: ۸۷ درصد آب زیرزمینی استان توسط چاه های مجاز و ۱۳ درصد توسط چاه های غیر مجاز برداشت می شود.

وی ادامه داد: چاه های غیرمجاز استان کم عمق بوده و عمقی کمتر از ۲۰ متر دارد و به همین دلیل آب کمتری از آن ها برداشت می شود.

تاکنون 87 درصد از آب های زیرزمین استان توسط چاه های مجاز برداشت شده و در حال حاضر سفره های آب زیر زمینی ما تحمل بیش از این مقدار برداشت را ندارندمدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان تصریح کرد: تقاضای ما از کشاورزان این است که برداشت خود را از چاه ها مطابق پروانه انجام دهند، زیرا مازاد برداشت هم غیر مجاز محسوب می شود.

وی خاطرنشان کرد: مطابق اصل ۴۵ قانون اساسی آب های زیرزمینی در اختیار دولت جمهوری اسلامی است و بر اساس ماده سه، برداشت از آب زیرزمینی باید با مجوز باشد و اگر  بدون مجوز انجام شود تخلف محسوب شده و مجازات دارد.

نظری یادآور شد: استفاده بیش از مقدار مجاز از آب های زیرزمینی منجر به تخلیه سفره ها و از دست رفتن مخازن،  تداخل آب شور و شیرین و در نتیجه  بیابان زایی می شود و خسارت های ایجاد شده قابل جبران نیست.

کشت بیش از ۸۰ هزار هکتار شالی در گلستان

مدیر عامل شرکت آب منطقه ای استان متذکر شد: نسبت ورودی به سفره و نسبت برداشت با آن باید متعادل باشد در غیر این صورت پدیده فرونشت اتفاق می افتد.

وی تاکید کرد: ما باید به سمتی حرکت کنیم که ۶۰ درصد از آب تجدید پذیر استفاده کرده و ذخایر آبی استان را به حالت اول برگردانیم.

وی اضافه کرد: ما توان تولید آب نداریم و تنها توان ما مدیریت بر عرضه و مصرف است و در این زمینه همه مردم باید یاری رسان ما باشند.

در حالی که مدیرعامل آب منطقه ای گلستان معتقد است ۹۰ درصد سفره های زیرزمینی گلستان برداشت شده و طبق اعلام دستگاه های متولی فقط در ۱۲ هزار هکتار از اراضی نسقی گلستان باید کشت شالی انجام شود اما مدیر زراعت جهاد کشاورزی استان گلستان از کشت بیش از ۸۰ هزار هتار شالی در گلستان خبر می دهد.

محمدرضا عباسی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: سال گذشته ۷۳ هزار هکتار شالی در گلستان کشت شد و پیش بینی ما این است امسال این رقم به حدود ۹۰ هزار هکتار رسیده باشد.

وی گفت: برنج جزو محصولات حمایتی جهادکشاورزی نیست و در عین حال قانون منع کشت نداریم اما با وجود سطح وسیع کشت در استان و ادامه کاشت این محصول هنوز آمار دقیقی از سطح کشت نداریم اما پیش بینی می کنیم سطح کشت امسال ۱۰ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته باشد.

وی از شالی به عنوان محصولی با نیاز آبی بسیار نام برد و افزود: برای کشت این محصول به غیر از استان های گیلان و مازندران در سایر استان ها از آب های زیرزمینی استفاده می شود.

مدیر زراعت جهادکشاورزی گلستان متذکر شد: استفاده از آب های زیرزمینی خسارات غیر قابل جبرانی را به منابع خاک و محیط زیست ما وارد می کند و این در شرایطی است که امکان ورود و نقل و انتقال خاک به کشور وجود ندارد.

وی ادامه داد: یک هکتار سه میلیون کیلوگرم خاک دارد که اگر به هر علت آن را از بین ببریم امکان خاکسازی نداریم و برای خاکسازی مجدد یک سانت از آن هم به ۸۰۰ تا هزار سال زمان نیاز داریم.

قیمت گذاری برنج سیاسی و احساسی است

عباسی با بیان اینکه هر هکتار شالی ۱۵ هزار لیتر آب مصرف می کند در حالی که تنها سه تن برنج دریافت می کنیم، اضافه کرد: قیمت گذاری برنج در کشور غیرکارشناسی، احساسی و سیاسی است.

وی تصریح کرد: قیمت جهانی برنج بین سه تا سه هزار و ۵۰۰ تومان است در حالی که برنج ایرانی بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ درصد نسبت به قیمت جهانی بالاتر قیمت گذاری می شود.

وی با بیان اینکه نیاز سالانه برنج کشور حدود دو میلیون تن است و باید به سمت واردات این محصول برویم، خاطرنشان کرد:  عدم کشت شالی با زور و اجبار کشاورز امکانپذیر نیست و باید به دنبال فعالیت های فرهنگی، آموزشی و ترویجی باشم.

با اینکه بگوییم خشکسالی و کم آبی است و بخشنامه کنیم و دستور دهیم شالی نکارید، راه به جایی نمی بریم باید کار مطالعاتی و تحقیقات در خصوص کشت برنج انجام دهیم وی با تاکید بر اینکه محصولات جایگزین کشت شالی باید صرفه اقتصادی داشته و معیشت کشاورزان را تامین کند، بیان کرد: باید یک کار کارشناسی شده، جامع و کامل تدوین کرده و اصلاح قانون مشوق ها را در دستور کار قرار دهیم.

مدیر زراعت جهادکشاورزی گلستان اظهار کرد: سطح آب های زیرزمینی به شدت آفت کرده، با کمبود آب مواجه ایم و خطر خشکسالی استان را تهدید می کند و کشاورزان هم بدون برنامه به کشت شالی ادامه می دهند چرا که وقتی پای منافع اقتصادی پیش می آید به توصیه ها توجهی نمی کنند.

وی با تاکید بر اینکه باید مشوق ها و محصول جایگزین کشت شالی مشخص شود، متذکر شد: کشت شالی در استان شبیه کودکی است که امروز ناخلف بزرگ شده و باید راه حل منطقی در پیش گرفته و چاره اندیشی کنیم و در این راه چاره ای نداریم جز آنکه از تجربه کشورهای دیگر استفاده کنیم.

با دستور و بخشنامه راه به جایی نمی بریم

هرچند مدیرزراعت از شالی به عنوان محصولی با نیاز آبی بالا نام می برد و معتقد است کشت شالی خسارت های جبران ناپذیری وارد می کند اما دبیر خانه کشاورز استان گلستان نظری خلاف عباسی دارد و در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: شیوه کشت شالی در گلستان تغییر کرده اما مدیران مطابق کتابچه ای که مربوط چندین سال قبل است از شالی به عنوان محصول با نیاز آبی بالا یاد می کنند.

علی قلی ایمانی گفت: بیشتر از سه سال است تقاضای انجام کار مطالعاتی و تحقیقاتی در خصوص کشت شالی را به مسئولان استان داده ایم و از آن ها خواسته ایم با اصول علمی و تجهیزات به روز میزان مصرف آبی یک هکتار شالی اندازه گیری شود.

وی با بیان اینکه این کار مطالعاتی باید به طور مشترک بین بهره بردار، متولی تولید، ذینعان و مدیریت آب استان انجام شود، افزود: با اینکه بگوییم خشکسالی و کم آبی است و بخشنامه کنیم و دستور دهیم شالی نکارید، راه به جایی نمی بریم.

دبیرخانه کشاورز استان گلستان با تاکید بر اینکه میزان هدر رفت آب در کشاورزی بیشتر از مصرف است، ادامه داد: در حال حاضر با هدر رفت و اوج مصرف آب در سایر بخش ها هم مواجه هستیم اما آب منطقه ای همه بخش ها را رها کرده و تنها به کشاورز فشار وارد می کند.

وی با تاکید بر اینکه کشت سایر محصولات در گلستان برای کشاورزان مقرون به صرفه نیست، تصریح کرد: وقتی منافع اقتصادی کشاورز تامین نشود کشاورز توصیه و دستورالعمل را نمی پذیرد و جریمه و زندان هم چاره کار نیست.

ایمانی با تاکید بر اینکه باید به دنبال راهکاری باشیم که هم منابع آب و هم بخش تولید  و هم منافع کشاورز حفظ شود، خاطرنشان کرد: در حال حاضر امکان مهار خشکسالی و کاهش بارندگی وجود ندارد و چاره ای جز مدیریت بهره برداری و طراحی ساز و کار مناسب برای حفظ  منافع ذینفع و منابع آبی و تامین امنیت غذایی نداریم.

وی متذکر شد: تمام راهکارها را سایر کشورهای دنیا رفته اند و تجربه کرده اند، ماهم ناچاریم فرهنگسازی کرده و به ذینفع (کشاورزان) اعلام کنیم چه تبعاتی در انتظار ماست و خشکسالی چه تبعات جبران ناپذیری به ویژه برای کشاورزان دارد.

هرچند با وجود خشکسالی و کم آبی و همچنین کاهش نزولات جوی در سال های اخیر باید شاهد از سطح کشت محصول شالی در گلستان کاسته می شد اما شواهد و قرائن موجود نشان می دهد بی تدبیری در تعیین کشت محصول جایگزین شالی و نبود مشوق های حمایتی و بی توجهی به اقتصاد و معیشت کشاورزان دست به دست هم داده تا کشاورزان گلستانی با خشک شدن شالیزارها در حسرت و سراب جمع آوری محصول برنج باشند.