خبرگزاری مهر – گروه استانها - نسرین قادری*: تعزیه‌خوانی بین مردم ایران طرفداران بسیاری دارد و شمار بسیاری از مردم در ایام ماه محرم به عشق دیدن مراسم تعزیه خونی از خانه‌ها بیرون می‌آیند تا در این مراسم شرکت کنند.
در این میان یکی از سنت‌های قدیمی منطقه مریانج در استان همدان که به گفته تاریخ نویسان بیش از ۱۰۰ سال قدمت دارد، برپایی تعزیه در ماه محرم است.
حدود ۱۰۰ سال قبل و در ماه محرم فردی به نام مرحوم شاه علی از اهالی وردآورد تویسرکان به همراه فرزندانش و چند نفر دیگر به مریانج آمده و تعزیه‌خوانی را در همدان اجرا می‌کنند بنا به استناد تاریخ حدود ۱۰۰ سال قبل و در ماه محرم فردی به نام مرحوم شاه علی از اهالی وردآورد تویسرکان به همراه فرزندانش و چند نفر دیگر به مریانج آمده و تعزیه‌خوانی را در همدان اجرا می‌کنند.
این اجرا بین مردم مریانج بسیار محبوب می‌شود و آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد به‌طوری‌که استقبال اهالی مریانج از این هنر باعث می‌شود یکی از فرزندان مرحوم شاه علی به نام محمد آقا در این شهر ساکن شده و در ایام محرم و مواقع دیگر تعزیه‌خوانی را اجرا کند.
بنا بر روایت‌های تاریخی این گروه اولین کسانی بودند که در مریانج تعزیه‌خوانی برپا کردند و بعدها کم‌کم گروه‌های دیگری تحت سرپرستی فردی به نام میرزا حبیب از اهالی طالقان تعزیه‌خوانی را در این شهر ادامه دادند.
بعد از مرحوم میرزا حبیب نیز افرادی این سنت را ادامه دادند که معروف‌ترین آن‌ها مرحوم جلیل الوندی، عزیز قصابانی، جلال یارمحمدی، کربلایی حسین ترابی وصال، حاج گلشن مظاهری و احمد میرمحمدی بوده‌اند.
به گفته تاریخ مرحوم عزیز قصابانی از فعال‌ترین اشخاصی بوده که در رونق و ترویج تعزیه مریانج کوشش کرده چراکه نسخه‌های تعزیه را از اسدآباد به مریانج می‌برده و نسخه‌های امروز، همان نسخه‌هایی است که آن مرحوم به این دیار آورده است.
هر روز از دهه اول محرم به اسم یکی از معصومین و شهدای کربلا نام‌گذاری می‌شود
اجرای تعزیه در مریانج به این شکل است که هرروز از دهه اول محرم به اسم یکی از معصومین و شهدای کربلا نام‌گذاری می‌شود و هرروز طبق همان برنامه‌ریزی تعزیه‌خوانی به اجرا درمی‌آید.
تعزیه‌خوان‌ها به دو گروه موافق و مخالف بالباس‌های مخصوص و رنگ خاص تقسیم و گروه موافق خوان بالباس‌های سفید و سبزرنگ و گروه مخالف خوان بالباس‌های سیاه و قرمز در تعزیه ظاهر می‌شوند.
افراد هر دو گروه کلاه‌خود، زره‌پوش، چکمه، سپر و شمشیر را به همراه لباس استفاده می‌کنند و استفاده از موسیقی نیز با ابزاری مانند سنج، طبل، شیپور و غیره هماهنگ با متن تعزیه نواخته می‌شود؛ همچنین از نمادهایی مثل علم و بیرق نیز استفاده می‌شود که از مهم‌ترین بخش‌های تعزیه‌خوانی به شمار می‌رود.
روز عاشورا خیمه امام حسین(ع) برپا می‌شود و تعزیه‌گردان‌ها بعد از پایان تعزیه و شهادت امام حسین و حضرت ابوالفضل خیمه را به آتش می‌کشند و مراسم با خواندن نوحه و اجرای موسیقی حزن‌آلود همراه می‌شود.
تعزیه‌خوانان معتقدند که تعزیه‌خوانی را باید پله‌پله آموخت و نمی‌شود ره صدساله را یک‌شبه طی کرد و از امام‌خوانی آغاز کرد.
استادان هنرهای آیینی سنتی معتقدند که موافق خوان‌ها تعزیه‌خوانانی‌اند که صدای خوبی داشته و می‌توانند در ردیف‌های موسیقی اجرای برنامه کنند.
در قدیم بیشتر کسانی که وارد تعزیه می‌شدند ریشه‌ای در تعزیه داشتند؛ پدر یا پدربزرگ یا برادرشان تعزیه‌خوان بودند؛ یا حتی در محله‌ای زندگی می‌کردند که یک گروه تعزیه‌خوان ثابت در آن محل زندگی می‌کردند و استادان تعزیه به‌عنوان معین‌البکاء یا میرزا به هیئت‌ها می‌رفته و استعدادیابی می‌کردند و کسی را صدایش خوب بود اجازه می‌گرفتند و به تعزیه می‌آوردند.
هرکسی نمی‌تواند تعزیه‌خوان شود بلکه باید جوهره اصل تعزیه را داشته باشد
به باور استادان این هنر، هرکسی نمی‌تواند تعزیه‌خوان شود بلکه باید جوهره اصل تعزیه را داشته باشد؛ یعنی علاوه بر صدای خوب باید در خواندن بی‌پروا بوده، ترسو نباشد.
تعزیه‌خوانی بر اساس یک سلسله‌مراتب است و کسانی که وارد تعزیه می‌شوند از کودکی در نقش بچه خوان آغاز می‌کردند.
طبقه‌بندی تعزیه هم این‌گونه است که زمانی که کسی بچه خوانی می‌کند اول نقش حضرت سکینه(س) و حضرت رقیه(س) را بازی می‌کند؛ سپس طفلان مسلم و بعد قاسم می‌شود.
به اعتقاد تعزیه‌خوانان، یک طفلان مسلم خوان خوب می‌تواند یک قاسم‌خوان خوب باشد؛ یک قاسم خوان خوب هم می‌تواند یک علی‌اکبر خوان خوب می‌شود؛ زیرا این نقش‌ها مکمل یکدیگر بوده و آوازها در دل هم قرار می‌گیرند.
دوره علی‌اکبر خوانی که طی می‌شود، تعزیه‌خوان وارد دوره شهادت‌خوانی می‌شود و اگر صدای خوبی داشته باشد شهادت‌خوان می‌شود؛ اما اگر صدای تعزیه‌خوان ضعیف اما خوب باشد زن‌پوش می‌شود.
بعد از اینکه یک تعزیه‌خوان دوره شهادت‌خوانی را به پایان برساند دیگر محاسنش سفید شده و می‌تواند امام‌خوان باشد.
کسی که در رأس شهادت‌خوانی قرار می‌گیرد هم امام‌خوانی می‌کند و هم عباس‌خوانی و آخرین مرحله امام‌خوانی است که در آن باید از یک سنی گذشت تا به این مرحله رسید که در این سن صدا کمی ضعیف‌تر می‌شود و سوز بیشتری دارد.
یکی از تعزیه‌گردان‌ها در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه نسخه‌های مورداستفاده در تعزیه سروده‌هایی است که از قبل در زمینه‌های مختلف سروده شده است، گفت: ویژگی نسخه‌ها در این است که در ماهیت یکی هستند ولی در اشعار تفاوت‌هایی دارند که این تفاوت‌ها بستگی به شیوه و سبک سرودن شعر از سوی شاعر و احساس شاعر در بیان حالات نقش‌های تعزیه دارد.
ابزار و ادوات به‌کاررفته در تعزیه‌ها باشخصیت نقش خوان ارتباط دارد
میثم فرزی بابیان اینکه ابزار و ادوات به‌کاررفته در تعزیه‌ها باشخصیت نقش خوان ارتباط دارد که شامل شمشیر، کلاه‌خود، زره و چکمه برای مردان و چادر و روبند برای زنان می‌شود، گفت: سازهای به‌کاررفته نیز کوبه‌ای و بادی و سنج و طبل است.
وی بابیان سابقه اجرای تعزیه بابیان اینکه تعزیه به‌طور طبیعی از قدیم تا زمان حاضر در همه شهرستان‌ها اجرا می‌شود و در همدان سال‌های بسیاری در حاشیه و اطراف اجرا می‌شد، گفت: تعزیه مریانج بیشتر از صدسال قدمت دارد و این شهر قطب تعزیه استان و منطقه محسوب می‌شود.
فرزی بابیان اینکه در حال حاضر در مریانج ۲ گروه تعزیه وجود دارد که در هر یک ۲۰ نفر حضور دارند، گفت: تعزیه به شکل خودجوش و مردمی شکل می‌گیرد به‌این‌ترتیب که اعضای تعزیه داوطلبانه و عاشقانه و بر اساس نیاز به نقش خوان‌هایی که در تعزیه حضور دارند و در این هنر آیینی شرکت می‌کنند.
یکی دیگر از تعزیه گران نیز گفت: هنر تعزیه ابعاد مختلف روز عاشورا را برای مخاطبان بازگو کرده و نقش مهمی در انتقال پیام دارد.
وی افزود: عامه مردم به سبب اعتقاد و علاقه جذب نمایش تعزیه می‌شوند و در همه حالت حاضر به تماشای این نمایش هستند اما متأسفانه برخی از مردم برای تعزیه اهمیتی قائل نیستند و گمان می‌کنند که زمان این‌گونه هنر از بین رفته است.
وی اخلاص و عشق را رمز بقا و ماندگاری این هنرنمایشی دانست و عنوان کرد: مسئولان و دست‌اندرکاران امر تعزیه باید مطالب و نسخه‌های درست و واقعی را در اختیار تعزیه‌خوان‌ها قرار دهند و در انتخاب شبیه‌خوان‌ها، بیان مطالب و همچنین نوع و رنگ لباس آن‌ها نیز دقت کنند.
تمامی اجزای یک تعزیه، فلسفه و معنی ویژه دارند
این هنرمند با تأکید به اهمیت توجه به ظرایف تاریخی تعزیه، گفت: امروزه تعزیه‌خوان‌ها و یا عوامل یک تعزیه اجازه هر تغییری را به خود می‌دهند و هر رنگ لباسی که بخواهند می‌پوشند و هر شعری که به دستشان برسد می‌خوانند، فارغ از اینکه تمامی اجزای یک تعزیه، فلسفه و معنی ویژه دارند.
وی در بخشی دیگر از سخنانش به شعر موسیقی تعزیه اشاره کرد و گفت: یکی از اجزای اصلی تعزیه شعر است چراکه اصل و اساس گفت‌وگو در تعزیه را شعر تشکیل می‌دهد و در تعزیه بدون شعر مفهوم اصلی خودش را نمی‌رساند.
طبق این صحبت ها به نظر می‌رسد؛ این آیین در حالی در شهر مریانج از توابع استان همدان قدمتی بیش از ۱۰۰ سال دارد که هنوز آن‌طور که باید شناسانده نشده است.
کارشناس مسئول هنرهای نمایش استان همدان در همین خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر بابیان اینکه متأسفانه برای گسترش و آموزش دانشگاهی تعزیه به هنرجویان کار جدی صورت نگرفته است، گفت: این در حالی است که در کشورهای خارجی این هنر به‌صورت رسمی آموزش داده می‌شود.
حسین صفی بابیان اینکه تعزیه در لغت به معنی سوگواری، برپاداشتن یادبود عزیزان ازدست‌رفته، تسلیت، امر کردن به صبر و پرسیدن از خویشان مرده است، گفت: تعزیه تنها مسائل غم‌انگیز را نمایش نمی‌دهد بلکه می‌تواند نمایش شاد را نیز برگزار کند.
تاریخ تعزیه در ایران به دوران قبل از اسلام بازمی‌گردد
حسین صفی با اشاره به اینکه تاریخ تعزیه در ایران به دوران قبل از اسلام بازمی‌گردد، عنوان کرد: نمایش مصائب میترا و سوگ سیاوش در ایران از اصلی‌ترین نمونه‌های تعزیه و زمینه‌ساز نمایش مصائب امام حسین بوده که این دو آئین در شکل‌گیری تعزیه نقش مؤثری داشته‌اند.
وی با اشاره به اینکه تعزیه در دوران زندیه با استقبال خوبی روبه‌رو شد ولی اوج هنر تعزیه در دوران قاجار بوده است، ادامه داد: در دوران پهلوی تمام تکیه‌ها توسط دولت وقت آن زمان از بین رفت و تعزیه تنها در روستاهای دورافتاده برگزار می‌شد.
وی بابیان اینکه هنر تعزیه‌خوانی و شبیه‌خوانی به بیان یک حادثه و واقعه می‌پردازد که باید کوشید این هنر زنده بماند و هیچ‌وقت به فراموشی سپرده نشود، ادامه داد: نهادهای آموزشی، پژوهشی و اجرایی در ایران می‌توانند هنر تعزیه را گسترش دهند.
مردم همواره و درهرحال تعزیه را دوست دارند و برای برپایی آن کمک می‌کنند وی با اشاره به علاقه مردم به تماشای تعزیه عنوان کرد: مردم همواره و درهرحال تعزیه را دوست دارند و برای برپایی آن کمک می‌کنند اما این کافی نیست زیرا برای بقای این هنر نیاز به کمک مسئولان است.
وی از متن تعزیه به‌عنوان نسخه یادکرد و گفت: به دلیل اینکه این نسخه‌ها به‌صورت شفاهی بوده و سینه‌به‌سینه منتقل‌شده دچار تحریف‌های زیادی شده است.
وی عنوان کرد: برای کیفیت‌بخشی و برگزاری هر چه‌بهتر این هنرنمایشی باید فعالان این عرصه موردحمایت قرارگرفته و امکانات و تجهیزات موردنیاز در اختیار آنان قرار گیرد.
تعزیه از دیرباز بین مردم ایران جایگاه ویژه‌ای داشته و ریشه در باورهای مردم دارد و می‌توان گفت اگر تمام اصول نمایش در تعزیه به کار گرفته شود نه‌فقط در ایام شهادت سرور و سالار شهیدان حضرت امام حسین(ع) بلکه در تمامی ایام سال می‌توانیم شاهد برگزاری این نمایش مذهبی باشیم.
تعزیه می‌تواند قلب‌های بسیاری را با خود همراه کند و ظرفیت‌های بسیاری در جاری ساختن دین در بطن جامعه دارد.
تعزیه به‌خوبی می‌تواند روحیه انقلابی و ایثار و شهادت را در جامعه ایجاد کند که از همین رو امید است این هنر گرانقدر همواره در قلب و جان مردم این سرزمین جریان داشته باشد.
نظر شما