به گزارش خبرنگار مهر، رونمایی از دانشنامه معاصر قرآن کریم با حضور قرآن پژوهان و اهل ادب در حوزه هنری برگزار شد.
در این مراسم مومنی، رئیس حوزه هنری، سید سلمان صفوی، رئیس آکادمی مطالعات ایرانی لندن، آیت الله محقق داماد، آیت الله کوشا و موسوی گرمارودی سخنرانی و دکتر سلطانی، دکتر محمود سرمدی و دکتر احمد عزتی پرور از نویسندگان دانشنامه قرآن مقاله ارائه کردند.
در ادامه مشروح سخنرانی سلمان صفوی، سرپرست علمی و سرویراستار این دانشنامه از نظر شما می گذرد؛
قرآن حکیم؛ کلام الله است که به آخرین رسول الهی حضرت محمد مصطفی(ص) وحی شده است. قرآن کریم نقش اساسی در ساختن فرهنگ و تمدن جهانی به طور عام و تمدن اسلامی به طور خاص داشته است. قرآن حکیم مهمترین منبع اسلام شناسی است. کتاب مقدس قرآن کریم مشتمل بر مسائل اصلی مربوط به مبدا و معاد، هستی شناسی، شناخت شناسی، جهان شناسی، انسان شناسی، معرفت عقلی و قلبی، احوالات و ماموریتهای انبیای الهی، تیپ شناسی انسان بر اساس ایمان و عمل (متقین، مومنین، مخلصین، مجاهدین، صالحین در برابر فاسقین، کفار، مشرکین، منافقین و قاعدین)، فقـه الجوارح، فقـه النفس، فقـه اخلاق، فقـه الله اکبر، تیپ شناسی جوامع و نظام اقتصادی، سیاسی، اخلاقی، ایمانی و اجتماعی اسلام است.
بر اساس قرآن کریم؛ فرهنگ و تمدن اسلامی طی پانزده قرن ساخته شده و تأثیر شگرفی در ابعاد مختلف زندگی بشریت در حوزه ایمانی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی، هنری اخلاقی، معنوی، عقلی، علمی، روابط بین الملل و معادلات جهانی قدرت داشته است. فرهنگ و تمدن قرآنی؛ امروز یکی از موضوعات اصلی روابط بین الملل، دیپلماسی و ساختار جهانی قدرت است.
قرآن حکیم امروز بیش از هر زمان دیگری زنده است و نقش تعیین کننده ای در آینده جهان و روابط بین الملل دارد. روزانه دهها سؤال پیرامون قرآن کریم مطرح می شود که نیازمند پاسخ سریع و صحیح از یک منبع علمی معتبر است. لذا شناخت قرآن حکیم در دوره چالش یا گفتگوی تمدنها، بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است.
«دانشنامه‌نویسی» از قدیم در فرهنگ مسلمین رایج بوده است. دانشنامه عرفانی - اخلاقی :«احیاء علوم الدین» غزالی و «المحجة البیضاء» فیض کاشانی؛ دانشنامه فلسفی: «اسفار اربعـه» ملاصدرا؛ دانشنامه روایی: «بحارالانوار» مجلسی و «صحیح» بخاری؛ دانشنامه فقهی: «الخلاف فی الاحکام» شیخ طوسی و «جواهرالکلام» نجفی؛ دانشنامه علوم قرآنی: «الاتقان فی علوم القرآن» سیوطی؛ دانشنامه علم الحدیث: «علوم الحدیث» حاکم و «الکفایـة» خطیب بغدادی؛ و دانشنامه در علم رجال شناسی: «رجال» نجاشی و «رجال» طوسی؛ به سبک قدما است.
اما در اروپا از قرن ۱۸ در گذر زمان تحولاتی در زمینه دانشنامه‌نویسی از جهت نوع مداخل، ترتیب قرار گرفتن مطالب در کنار یکدیگر، ملاک گزینش مداخل‌ها شناسه هر مدخل و چند لایه شدن بدنه مدخل رخ داده است مانند بریتانیکا. امروز دانشنامه و دایرةالمعارف‌نویسی تکامل یافته است. تفاوت دانشنامه های قدما با دانشنامه های جدید نظیر «رُتلــج»، «لیــدن» کلمبیا، استنفورد و «آکسفورد» در سهولت دستیابی، گزینش مداخل، چینش مفاد مدخل، مستندات و رویکرد تاریخی آنهاست. امروز علاوه بر دایره المعارف های عمومی نظیر بریتانیکا، در اغلب رشته ها دانشنامه های تخصصی تالیف شده است. مانند دانشنامه فلسفه پل ادواردز(۸جلد)، «دایرةالمعارف دین»میرچا الیاده(۱۶جلد) و دانشنامه فلسفه استنفورد(الکترونیکی).
آکادمی مطالعات ایرانی لندن مفتخر است سومین دانشنامه خود را پس از «دانشنامه فرهنگ مکتوب عرفان و تصوف»، «دانشنامه سیاسی انقلاب اسلامی ایران(۱۳۵۷-۱۳۸۷)» به نام «دانشنامه معاصر قرآن کریم» منتشر نموده است.
ویژگیهای کلی دانشنامه معاصر قرآن کریم
تعریف دانشنامه: با توجه به عمر کم دانشنامه نویسی مدرن در ایران(حدود پنجاه سال، دانشنامه مصاحب، ۱۳۴۵چاپ جلداول) تعریف روشنی از آن در ذهن عموم ثبت نشده است. لذا برای تعریف این دانشنامه باید تاکید نمایم که آن نه معجم المفهرس فارسی، نه فرهنگ لغات قرآن، نه تفسیر موضوعی قرآن است.
بلکه منبعی زودیاب سیستماتیک با روش کوییک رفرنس، با مداخل درون متنی و برون متنی راجع به قرآن است که مخاطب را از مراجعه به منابع مختلف بی نیاز می کند و با زبانی ساده و روان به اختصار، مستند و دقیق به پرسشهای مخاطب پاسخ گفته است، او را در جریان اساسی ترین مطالب مرتبط با قرآن و نکات اساسی پژوهشهای متفکران در این زمینه قرار می دهد.
«دانشنامه فرهنگ معاصر قرآن کریم»؛ تبیین ابعاد معنوی، اخلاقی، اجتماعی، هنری، سیاسی و اقتصادی تعالیم قرآن حکیم است. این دانشنامه کوششی علمی جهت معرفی فرهنگ معاصر قرآن کریم به انسان معاصر است تا سریعاً با تکیه به منبعی معتبر و علمی؛ حقیقت این کتاب آسمانی را به دور از هیاهوی تبلیغاتی و رسانه های استعماری دریابد.
- تحقیق میان رشته ای.
- خروجی فکر و تخصص جمعی نویسندگان. دانشنامه نویسی به صورت فردی با توجه به نیازهای تخصصی متنوع ممکن نیست. مانند تفاوت مقالات کوشا با عزتی یا هستی صفوی و محققان.
۱۵ ویژگی دانشنامه معاصر قرآن کریم نسبت به تحقیقات مشابه در غرب و ایران
- روش کوئیک رفرنس. منبع زودیاب و مستند قرآنی است.
- هند بوک. قطع رحلییک جلدی، ۱۲۲۰ صفحه.
- رویکرد تاریخی.
- ترتیب الفبایی مداخل.
- توجه به نیازهای فکری انسان معاصر. عدم طرح مباحثی نظیر امه و عبد.(کنیز و برده) و طرح مباحث جدید نظیر حقوق بشر، الیناسیون، رسانه.
- رویکرد تقریب مذاهب اسلامی.
- رویکرد حکمی که برآیند آن امر هدایت است.
- ارجاع به متون معتبر کلاسیک و معاصر وارایه کتابنامه کامل برای مطالعه بیشتر(فردر ریدینگ) علاقه مندان.
- نثر سلیس و روان.
- چاپ چهار رنگ و معین کردن با چهار رنگ عنوان مدخل، نشانه، متن، منابع و آیات.
- «نـگاه عصـری»: برای مثال در باب «الینـاسیـون»؛ دیدگاه دکتر علی شریعتی که تلفیق تفکر قرآنی و فلسفه و جامعه شناسی معاصر است، گزارش شده، یا پیامهای جهانی قرآن حکیم معرفی شده انـد. در باب مداخل درون فرهنگی نیز بازخوانی قرآن کریم بر اساس نیاز انسان معاصر گزارش شده است، البته به نحوی که موجب اختلال در نگاه تاریخی نگردد. یا در باب «عـدل»؛ در مطالب قدما عموماً «عـدل» به معنای فعل الهی طرح شده، در حالی که متفکران معاصر نظیر استاد محمدرضا حکیمی «عـدل» را به مثابه پیام و شاخص جوهری نظام اجتماعی اسلام معرفی کردهاند، چنان که «توحیـد» را پیام اساسی متافیزیک اسلامی معرفی نموده اند. مداخل فقر، طاغوت، حیات طیبه، نظم و حکومت نیز از این شمارند.
- برجسته نمودن تاثیر قرآن در قله های ادب فارسی از فردوسی تا شفیعی کدکنی، به عنوان یکی از مهمترین فرهنگهای زنده و پویای جهان.
- اکثر نویسندگان این دانشنامه از محققان حوزه قرآن و علوم مضاف قرآنی وَ مسلمان هستند و علاوه بر تخصص، نسبت به قرآن حکیم نیز دلبستگی وثیق دارند. برخی از این محققان در حوزه علمیه قم و دانشگاه های ایران، برخی در دانشگاه های سواس و اگـزیتـر بریتانیا و برخی نیز در نهادهای علمی هر دو کشور تحصیل کرده اند.
- نماد همکاری سازنده حوزه و دانشگاه.
- رسم الخط فارسی امروزی و علایم سجاوندی یکدست در تمام کتاب.
ملاک گزینش مداخل: مداخل دانشنامه بر این اساس بوده که کلِّ دانشنامه به لحاظ کمّی، شامل حدود یک میلیون واژه باشد. این ملاک بیشتر برای قابل دسترس بودن و سهولت حمل دانشنامه بوده است. دومین ملاک؛ انتخاب مداخلی با جنبه هدایت و روشنگری حقیقت اسلام بوده که در عین حال پاسخگوی بخشی از مسائل انسان و تمدن جدید باشد. از لحاظ تاریخی نیز از زمان نزول قرآن کریم تا زمان حاضر مـدِّ نظر بوده است. از این رو بخشی از مباحث مربوط به دنیای امروز از قبیل قرآن و رسانه‌های نوین، آزادی، استکبار جهانی، حقوق بشر، تساهل و مانیفست اسلام نیز در این دانشنامه ارائه شده است.
دوره تاریخی مداخل دانشنامه؛ از زمان نزول قرآن حکیم تا قرن ۲۱ است. قلـه های تاریخی این دوره عبارتند از: بیست و سه سال دوره نزول وحی، دوره تفسیر روایی معصومین(علیهمالسلام)، دوره تفاسیر عرفانی و تفاسیر عقلی، دوره احیاء اندیشه اسلامی از سیدجمال الدین اسـدآبادی تا قرن ۲۱.
ساختار مقالات دانشنامه فرهنگ معاصر قرآن کریم:
عنوان مدخل، شناسه، طلیعه شامل لغت شناسی، اصطلاح شناسی و جایگاه شناسی،، بدنه اصلی مقاله و مستندسازی مطابق روش کتابخانه ملی ایران و در مواردی نیز از نهادهای معتبر دیگر کشورها استفاده شده است.
اهم منابع تفسیری دانشنامه فرهنگ معاصر قرآن کریم:
منابع لغوی: لسان العرب. منابع لغات قرآن: مفردات راغب. وجوه قرآن: وجوه القرآن عبدالرحمن اسماعیل بن احمد نیشابوری، وجوه قرآن تفلیسی، الوجوه و النظائر فی القرآن دامغانی.
تفسیر ادبی: کشاف زمخشری.
کتب روایی: نورالثقلین، مجمع البحرین طریحی و الصافی ملا محسن فیض کاشانی.
کتب عقلی: آثار ملا صدرا.
کتب عرفانی: آثار میبدی و گنابادی.
کتب اجتماعی: آثار سیدقطب و طالقانی.
تفسیر قرآن به قرآن: المیزان علامه طباطبایی.
اهمِّ تفاسیر شیعی: تفاسیر تبیان شیخ طوسی، مجمع البیان طبرسی، صافی فیض کاشانی.
اهمِّ تفاسیر سنی: تفاسیر ابن کثیر، سیوطی، رازی، بیضاوی، قرطبی.
تفاسیر قدما: تفاسیر طبری و قمی.
تفاسیر معاصر: تفاسیر ابن عاشور، طنطاوی، علامه طباطبایی، آیت الله طالقانی، علامه فضلالله، آیت الله هاشمی رفسنجانی و آیت الله جوادیآملی.
اکثر تفاسیر مورد استفاده از کهن ترین تفاسیر نظیر تفسیر مقاتل بن سلیمان(۱۵۰) تا تفسیر تسنیم آیت الله جوادی آملی است که مجموعاً شامل حدود ۵۰ عنوان کتاب تفسیر و علوم قرآنی می شود.
مفسران مذکور عبارتند از: مقاتل بن سلیمان(۱۵۰)، سهل بن عبدالله تستری(۲۸۳)، محمد بن جریرطبری(۳۱۰)، علی بن ابراهیم قمی(۳۲۸)، ابومنصور ماتریدی(۳۳۳)، عبدالرحمن سلمی نیشابوری(۴۱۲)، علی بن محمد ماوردی(۴۵۰)، ابوالقاسم قشیری(۴۶۵)، رشیدالدین میبدی(۵۲۰)، عبدالله‌بن احمد نسفی(۷۱۰)، نظام الدین نیشابوری(۷۲۸)، ابوعبدالله قرطبی(۶۷۱)، فخرالدین رازی(۶۰۶)، روزبهان بقلی شیرازی(۶۰۶)، نصر بن محمد سمرقندی(۳۷۳)، ابوالفتوح رازی(۵۲۵)، احمد بن محمد ثعلبی(۴۲۷)، طبرسی(۵۴۸)، محمد طوسی(۴۶۰)، ابوالحسن علی بن احمد واحدی‌نیشابوری(۴۶۸)، ابوالقاسم زمخشری‌خوارزمی(۵۳۸)،برهانالدین ابوحسن ابراهیم البقاعی(۸۸۵) و قاضی ابوبکر محمد بن عبدالله بن العربی(۵۴۳) که با محی‌الدین ابنعربی صوفی مشهور متفاوت است، شهابالدین ابن جوزی(۵۹۷)، ابن کثیر(۷۷۴)، راغب اصفهانی(۵۰۲)، ابن عطیه اندلسی(۵۴۱)، عبدالرزاق کاشانی(۷۳۶)، جلالالدین سیوطی(۹۱۱)، ملاصدرا شیرازی(۱۰۵۰)، ملا محسن فیض کاشانی(۱۰۹۱)، احمد بن عجیبه مغربی(۱۲۲۴)، آلوسی(۱۲۷۰)، اسماعیل حقی خلوتی بروسوی(۱۱۳۷)، ملا سلطان محمد گنابادی(۱۳۲۷)، محمد بن طاهر عاشور تونسی(۱۳۹۳)، علامه طباطبایی، علامه فضل الله، آیت الله هاشمی رفسنجانی، آیت الله مکارم شیرازی، آیت الله جوادی آملی.
«شیوه نامـه» این دانشنامه جداگانه انتشار یافته، لکن مختصراً روش ارجاعات مداخل، یادآور می شود: منابع نقل قولهای مستقیم و غیرمستقیم در متن هر مقاله به طور خیلی مختصر نگارش یافته و جزییات کامل منابع در بخش آخر دانشنامه تحت عنوان کتابنامه ارائه شده است. نشانی کامل هر آیه در متن مقاله داخل پرانتز نوشته شده و نقل قول مستقیم آیات قرآنی به طور کامل از طریق فونت متفاوت و علایم سجاوندی متمایز شده است. در مقالات این دانشنامه به حدود هشتصد منبع فارسی، عربی و انگلیسی ارجاع داده شده است.
مداخل درون متنی و بیرونی
۱. مداخل درون متنی شامل مداخلی است که به طور منصوص در قرآن ذکر شده و غالباً در باب مفاهیم، نامها ، آیات نامدار و سوره ها هستند نظیر: «الله»، «رحمن»، «صراط المستقیم»، «عدل»، «اخلاق»، «جهاد»، «ذکر»، «عمل»، «ابراهیم»، «موسی» و «عیسی». کلیه یکصد و چهارده سوره قرآن کریم از جهت محتوا و فرم با رویکرد تاریخی و چینشی نوین تبیین شده اند. همچنین برخی احکام و قواعد فقهی منبعث از قرآن مانند حجاب، جهاد، نکاح و اعتکاف ارائه شده اند. برخی از براهین فلسفی منبعث از قرآن کریم نیز نظیر برهان محبت، برهان نظم، جبر و اختیار و یا مباحث کلامی نظیر عصمت و وحدت ادیان گزارش شده اند.
۲. مداخل بیرونی مشتمل بر مداخلی در باره قرآن است. نظیر تفاسیر قرآن: بیش از ۵۰ تفسیر مهم از عصر سلف تا دوره معاصر. تأثیر قرآن در حوزههای مختلف: برای مثال در حوزه ادبیات و هنر از قبیل فردوسی و قرآن، «مثنوی و قرآن»، «حافظ و قرآن»، «شعر معاصر فارسی و قرآن»، «خوشنویسی و قرآن» و «معماری اسلامی». رابطه دانشهای اسلامی و قرآن مانند فلسفه، عرفان، کلام و فقـه یا مباحث مربوط به فرهنگ و تمدن جدید مانند قران و رسانه.
ساختار علمی و اجرایی دانشنامه
سرپرست علمی و سرویراستار، ناظر و مدیر اجرایی، بیست نویسنده حوزوی و دانشگاهی، ۴ویراستار، ۶ مشاور علمی، ۲ حروف چین و صفحه آرا، دو نمونه خوان، دو طراح جلد، اداری-مالی، و أمور بین الملل و چاپخانه بوده است.
این دانشنامه به چهار زبان فارسی، انگلیسی، عربی و روسی منتشر می‌شود.
«دانشنامه معاصر قرآن کریم» با استعانت حضرت حق و همت مدیر اجرایی، نویسندگان، مشاوران و ویراستاران پس از هفت سال منتشر شد. یکسال مرحله تعیین مداخل، شناسایی نویسندگان و تدوین کلیات شیوه نامه طول کشید.
طی مدت ۳۶ ماه (سه سال)، هفتصد و هفده مدخل در حدود یک میلیون کلمه تألیف شد.
و به مدت دو سال ویرایش شد.
۹ ماه حروف چینی و صفحه آرایی شد و طی سه ماه لیتوگرافی، چاپ و صحافی شد.
و اینک در قطع رحلی در ۱۲۲۰ صفحه با چاپ چهار رنگ روی کاغذ اعلای قرآنی در معرض علاقه مندان کلام الله مجید قرار گرفته است.
«دانشنامه معاصر قرآن کریم» یک منبع معتبر قرآن شناسی برای هر خانواده مسلمان است.
دانشنامه قرآن کریم بدون حمایت مالی نهادهای دولتی و حکومتی تحقیق، تألیف، تدوین و منتشر شده است.
۱۵۰۰ پانصد نسخه آن پیش فروش شده است و پس از چاپ پانصد نسخه آن ظرف دو هفته به فروش رسیده است.
این اثر علمی بزرگ قرآن شناسی حاصل کار گروهی و عنایت حضرت حق و توجه حضرت زهرا(س) و حضرت صاحب الامر(عج) است. کاستی های آن بر عهده این فقیر است و حسنات آن متعلق به فیوضات حضرت محبوب است.
نظر شما