اولین پرتره‌ها چگونه از امام خمینی کشیده شد/ حسرت یک دیدار

خبرگزاری مهر-گروه هنر- آزاده فضلی: امام خمینی (ره) بدون شک یکی از مهمترین و برجسته ترین رهبران سیاسی در جهان به شمار می‌آیند که زبان شان قابل فهم‌ترین زبان برای مردم و مواضع ایشان نیز روشن و بی ابهام بود. در ادبیات و زبان امام خمینی (ره) برخلاف بسیاری از سیاستمداران و رهبران سیاسی واژه های نامأنوس و دور از ذهن راهی نداشت و ایشان گاهی حتی در سخنرانی هایشان، ظریف ترین و دقیق ترین نکته های عرفانی را با زبانی ساده و صمیمی به مردم می گفتند و صمیمیت و یکدلی ایشان سبب شده بود که مردم، سخنان امام را ترجمان خواسته های خود ببینند.

این ویژگی های پسندیده و خلوص نیت امام خمینی (ره) در سال های حیات و بعد از رحلتشان سبب شده است تا بسیاری از هنرمندان در قالب های مختلف هنری به اندیشه ها، افکار، ویژگی های شخصیتی، سیاسی، اجتماعی و عرفانی ایشان بپردازند و در این میان نقش نقاشان و فیلمسازان از همه بیشتر حایز اهمیت بوده است.

نقاشانی چون زنده یاد سیدجمال الدین خرمی نژاد، غلامعلی طاهری و کیخسرو خروش که هنرمندان زبردست نقاشی چهره هستند به واسطه طراحی چهره حضرت امام خمینی (ره) نقشی موثر در شور و خروش انقلابی مردم داشته‌‍اند.

به بهانه سالروز رحلت حضرت امام خمینی (ره) با غلامعلی طاهری و کیخسرو خروش ۲ تن از نقاشانی که چهره امام را نقاشی کرده اند به گفتگو نشستیم و نظرات آنها را در مورد هنر انقلابی جویا شدیم.

خلق در سال ۱۳۶۶ که در حال حاضر در موزه شهدا قرار دارد

غلامعلی طاهری نقاش، استاد دانشگاه و دارنده مدرک درجه یک هنر می گوید چیزی که در دوران کودکی او را برای آغاز نقاشی جذب کرد، نقاشی از چهره بود و در دوران بعدی زندگی اش، توانایی هایش را در این حیطه بالا برده است.

دو روز قبل از تاسوعا و عاشورای سال ۵۷ تصمیم گرفتم چهره امام خمینی (ره) را که در عکس ها دیده بودم، نقاشی کنم و به سرعت اقدام کردم. پرتره ای از چهره امام در اندازه ۲ متری کشیدم و صبح تاسوعا آن را سر خیابان محل زندگی ام بردموی درباره اولین پرتره ای که از امام خمینی نقاشی کرده است به خبرنگار مهر گفت: دو روز قبل از تاسوعا و عاشورای سال ۵۷ تصمیم گرفتم چهره امام خمینی (ره) را که در عکس ها دیده بودم، نقاشی کنم و به سرعت اقدام کردم. پرتره ای از چهره امام در اندازه ۲ متری کشیدم و صبح تاسوعا آن را سر خیابان محل زندگی ام بردم. مردم جمع شدند و همه به کمک هم این نقاشی بزرگ را روی دست گرفتیم و به راهپیمایی رفتیم. در روز عاشورا نیز این نقاشی بسیار مورد توجه مردم واقع شد.

این هنرمند نقاش افزود: فیلم های سیاه و سفیدی از آن راهپیمایی در تلویزیون نمایش می دهند که نقاشی پرتره‌ای که کشیدم در آن دیده می شود. این اولین پرتره از چهره امام خمینی بود که نقاشی کردم و بعد از آن در سال ۶۰ پرتره ای از امام کشیدم که در تیراژ بالا چاپ و در کل کشور از جمله جبهه ها پخش شد.

طاهری نقاشی پرتره را به دو گونه تقسیم کرد و توضیح داد: اولین گونه این است که مدل یا شخصیت مورد نظر را از نزدیک دیده باشم و با شخصیت و منش اخلاقی او آشنا باشم که نقاشی چهره این شخصیت آسان تر است. دومین روش نیز ندیدن چهره شخصیت از نزدیک است که در این صورت نقاش باید تلاش کند از خطوط چهره، نگاه و حالت کلی کاراکتر به شخصیت درونی او پی ببرد و نقاشی بکشد.

وی با این مقدمه در مورد اولین باری که امام خمینی (ره) را از نزدیک دیده است، عنوان کرد: تا سال ۶۲، امام خمینی (ره) را از نزدیک ندیده بودم. در سال ۶۲ به جماران رفته بودم که ایشان را از نزدیک دیدم و با توجه به افکار و اندیشه های امام خمینی (ره) شیفته ایشان شدم و از همان زمان تصمیم گرفتم پرتره ای از ایشان کار کنم و پرتره‌ای که در این سال کشیدم، در سال های ۶۲ و ۶۳ بسیار چاپ و در میان مردم و جبهه ها پخش شد.

پرتره ای که در موزه امام خمینی و دفتر حفظ و نشر آثار امام (ره) قرار دارد

طاهری با اشاره به مهمترین پرتره هایی که از امام خمینی (ره) نقاشی کرده است، گفت: از آن به بعد پرتره‌هایم از حضرت امام جدی تر شد و معروف ترین آنها پرتره ای است که سال ها در کتاب‌های درسی چاپ می شد. همچنین چندین پرتره به سفارش حوزه هنری نقاشی کردم که سال هاست در ابعاد مختلف چاپ می شود و در مراکز و ادارات مختلفی قاب و نصب شده است.

وی اضافه کرد: پرتره‌ای را برای موزه شهدا کشیدم که در گنجینه این موزه نگهداری می شود. پرتره دیگرم را برای دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره) برای جماران کار کردم که جزو کارهای خوب من به حساب می آید. پس از آن کارها، مراجعه به من برای کشیدن پرتره از حضرت امام (ره) زیاد شد که پرتره خیلی معروفی از امام (ره) با لباس سفید ایشان بدون عبا و عمامه و کلاه مشکی رنگی که بر سرشان است، کشیدم.

طاهری با اشاره به اینکه این نقاشی پرتره پس از رحلت ایشان در ابتدای کتاب‌های درسی چاپ شد، بیان کرد: نگاه عرفانی و روحانی حضرت امام در این نقاشی بیشتر غالب است و قصد کردم نگاه لطیفی را که در چهره شان بود بیشتر نمایش دهم تا نگاه یک چهره مقتدر سیاسی. پس از آن، نقاشی های بسیاری از امام (ره) کار کردم که تنها پرتره نبودند و فضاهای مختلف و تاثیراتی را که بر جریان انقلاب اسلامی گذاشته اند، نشان می دهد. همچنین چندین تابلوی بزرگ مثل «در ساحت وصال» مربوط به زمان ارتحال امام کار کردم و یکی دیگر از این نقاشی ها، نقاشی دو متری است که در دفتر تنظیم و نشر آثار حضرت امام خمینی (ره) نگهداری می شود.

خلق در سال ۱۳۸۰ که در حال حاضر در حوزه هنری قرار دارد

این نقاش انقلاب ادامه داد: جدیدترین پرتره ای که از حضرت امام خمینی (ره) کار کردم به سفارش حوزه هنری است که با توجه به چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی رونمایی و منتشر می شود که تمامی تجربیاتم طی ۴۰ سال کار در این پرتره منتقل شده است. من امام خمینی (ره) را از نزدیک دیدم و با افکار و اندیشه های ایشان آشنا هستم. در ۱۰ سالی که ایشان رهبری کشور را بر عهده داشتند هم سخنرانی هایشان را می شنیدم و هم کتاب هایشان را مطالعه می کردم.

وی درباره ویژگی های پرتره جدیدی که از امام (ره) کشیده و هنوز رونمایی نشده است، توضیح داد: موردی که همیشه به آن فکر می کنم این است که اگر ایشان در دو دهه اخیر زنده بودند واکنش شان نسبت به جریان های امروز کشور چه بود و چه موضع گیری نسبت به مسایل امروز کشور داشتند که سعی کردم این موضوع را در چهره حضرت امام خمینی نشان دهم و در این اثر، امام (ره) در حال نگاه به مخاطب یعنی ما است و در مجموع یک نگاه قاطع و مصمم دارند.

طاهری تصریح کرد: نگاه امام خمینی (ره) در این اثر به مسئولان و قلم به دست ها و هنرمندان، به آنهایی که از انقلاب فاصله گرفتند، به آنهایی که فکر می کنند راه درست می روند اما اشتباه می کنند، به آنهایی که مادیات دنیا چشم شان را پر کرده است و به آنهایی است که نسبت به محرومان، پابرهنگان و مستضعفان جامعه بی تفاوت شده اند.

وی با اشاره به پیام معروف امام خمینی خطاب به هنرمندان و خانواده شهدا که بخشی از آن عبارت است از «هنر در مدرسه عشق نشان دهنده نقاط کور و مبهم معضلات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، نظامی است» تاکید کرد: پرتره، تنها یک نقاشی ساده نیست و من با نقاشی پرتره سعی می کنم عمق و منش کاراکترم را نشان دهم و بگویم این شخصیت در عین اینکه چهره ای مهربان و دوست داشتنی و عارفانه دارد به عنوان پیشگام انقلاب و مراد همچنان می تواند نظاره گر بر اعمال ما باشد.

این نقاش ادامه داد: پیمان نانوشته مردم با امام خمینی (ره) همچنان ادامه دارد و طبیعتاً باید در ذهن و فکر و قلب ما مستمر و جاری باشد.

دومین پرتره ای که طاهری از امام (ره) در سال ۱۳۶۰ نقاشی کرد و در تیراژ بالا در کشور و جبهه ها پخش شد

وی در بخش دیگر صحبت هایش به مقوله انتقال هنر اسلامی به نسل جوان صحبت کرد و گفت: یکی از وظایف هنرمندان انقلابی و پیشکسوت این است که این نوع هنر را به نسل های جدید منتقل و آنها را برای خلق چنین آثاری تربیت کنند.

طاهری نیز با این نگاه به هنرمندان جوان پیشنهاد داد: ما نباید از هنر جهانی عقب بمانیم و باید خودمان را هم‌سطح، هم‌تراز و همدوش هنر جهانی از نظر اجرا، تکنیک، شناخت و مفهوم گرایی در آثار هنری و ... کنیم که نیاز به تلاش خیلی زیادی دارد و با کم کاری و بی توجهی و خواسته های غیرمعقول به نتیجه نمی‌رسیم.

وی در ادامه توضیح داد: در قدم بعدی هنرمندان جوان باید بدانند در خلق آثارشان نباید دنبال مقصر بگردند، اگر چنانچه هنر انقلاب ما از دهه ۶۰ تاکنون تداوم پیدا نکرده است و نسل های جدید نتوانستند در حد و اندازه جوانان دهه ۶۰ کار هنری انقلابی انجام دهند، مقصر خود هنرمندان هستند که کم کاری کردند نه مسئولانی که به هنرمندان توجه نداشتند.

طاهری بر لزوم پرداختن هنرمند به انگیزه درونی اش که به واسطه آن می تواند آثار فاخر و شاهکار هنری تاریخی خلق کند، تاکید کرد و گفت: اگر چنانچه جوانان هنرمند قصد دارند در این فضا قدم بردارند، فقط باید همچون فردی که می خواهد به قله‌های رفیع انسانیت برسد و نیاز به تزکیه نفس دارد تلاش و کار کنند.مسئولان ما می توانستند برای حفظ جریان انقلاب اسلامی، «موزه هنر انقلاب»، «مدرسه هنر انقلاب» و «دانشگاه هنر انقلاب» راه اندازی کنند که این اتفاق نیفتاده است البته امیدوارم و معتقدم راه اندازی چنین مراکزی هنوز دیر نشده است

وی در پایان صحبت هایش مسئولان را حامیان هنرمندان و میراث دار هنر انقلاب اسلامی قلمداد کرد و افزود: مسئولان ما می توانستند برای حفظ جریان انقلاب اسلامی، «موزه هنر انقلاب»، «مدرسه هنر انقلاب» و «دانشگاه هنر انقلاب» راه اندازی کنند که این اتفاق نیفتاده است البته معتقدم راه اندازی چنین مراکزی هنوز دیر نشده است.

کیخسرو خروش چهره ماندگار هنر، استاد ارشد خوشنویسی ایران و نقاش پرتره امام خمینی (ره) است. همچنین اولین پرتره‌ او از امام خمینی (ره) در کتاب های درسی منتشر شده است. او همچنین در سال ۱۳۹۳، جدیدترین پرتره‌اش از امام (ره) را در نمایشگاه آثارش به نمایش گذاشت.

این هنرمند خوشنویس و نقاش پیشکسوت درباره اینکه چطور به خلق نقاشی پرتره حضرت امام (ره) علاقه پیدا کرد به خبرنگار مهر گفت: اولین نقاشی پرتره امام خمینی مربوط می شود به اوایل انقلاب و زمانی که ایشان به کشور بازگشتند. در همان سال های ۵۷ و ۵۸ دوست داشتم که نقاشی چهره ایشان را بکشم و برای خلق آن به دنبال عکسی بودم تا بتوانم پرتره ایشان را نقاشی کنم. به واسطه عکس‌های یک عکاس در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که تعدادی از تصاویر امام خمینی (ره) را در اختیار من گذاشت، یک عکس سیاه و سفید را انتخاب کردم. البته در این عکس، دست های امام مشخص نبود و به همین دلیل دست های امام را از عکسی دیگر انتخاب کردم و نقاشی کشیدم.

وی در مورد اینکه چطور شد اولین نقاشی پرتره امام (ره) او در موزه شهدا قرا گرفت، گفت: وقتی نقاشی پرتره امام خمینی (ره) در ابعاد بزرگ آماده شد یکی از مدیران بنیاد شهید در آن زمان از من خواست تا برای موزه شهدا از نقاشان کار تهیه کنم من هم موضوع را با او در میان گذاشتم و تابلوی پرتره امام خمینی (ره) را به این موزه اهدا کردم و قصد نداشتم مبلغی برای آن دریافت کنم اما مبلغی برای این کار به من دادند. بعد از آن چندین نقاش را برای خلق آثار ارزشی انقلابی به کار گرفتند که یکی از آن نقاشان من بودم که حدود ۱۸ نقاشی از شهدا کشیدم که در این موزه قرار دارد.

در همان سال های ۵۷ و ۵۸ دوست داشتم که نقاشی چهره ایشان را بکشم و برای خلق آن به دنبال عکسی بودم تا بتوانم پرتره ایشان را نقاشی کنمخروش که تعداد زیادی تابلوی پرتره از امام خمینی (ره) کار کرده است، افزود: هر زمان و به هر بهانه ای از من می خواستند پرتره ای از امام (ره) و شهدا بکشم که من به دلیل علاقه ام به موضوع این کار را انجام دادم.

وی با اظهار تاسف از اینکه نتوانسته است ملاقاتی با امام خمینی (ره) در زمان حیات‌شان داشته باشد، درباره خلق پرتره های امام (ره) گفت: برای خلق پرتره های حضرت امام (ره) تاکنون به تماشای تصاویر ایشان و پخش سخنرانی‌هایشان از تلویزیون اکتفا کردم و از همین طریق بود که با ریزه کاری‌های چهره امام (ره) آشنا شدم. من مدام به دنبال این بودم که بهترین تصویر از ایشان را انتخاب کنم ولی ناچار به استفاده از تصاویر موجود شدم که اغلب عکس های خبری بودند.

این هنرمند نقاش با بیان اینکه در میان جوانان هنرمند استعدادهای خوبی دیده است، درباره انتقال هنر انقلابی به نسل جوان عنوان کرد: به نظر من جوانان باید استادانی داشته باشند که روش آموزشی و تربیتی صحیح را به آنها بیاموزند و آنهایی که استعداد دارند اگر خوب پرورش یابند در آینده خواهند درخشید، الان در نسل جوان نقاشانی را می شناسم که خیلی خوب کار می کنند.

وی که در دانشگاه و همچنین زیر نظر استاد علی‌محمد حیدریان آموزش نقاشی را گذرانده است از اینکه در حال حاضر نسل جوان از حضور استادانی چون زنده یاد حیدریان محروم هستند ابراز تاسف کرد و افزود: شرط نقاش شدن، علاقه و تمرین زیاد در این رشته است و اگر خداوند به فردی استعداد نقاشی اعطا کرده باشد، این فرد حتما آینده درخشانی خواهد داشت.

کیخسرو خروش، تابلوهای نقاشی پرتره امام خمینی (ره) زیادی دارد که به گفته خودش، در حال حاضر از محل استقرار آنها اطلاعی ندارد چراکه این تابلوها را به سفارش سازمان هایی نظیر بنیاد شهید نقاشی کرده است.