حسین دهباشی تاریخ‌پژوه و مستندساز در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره مطالعه تاریخی درباره واقعه ۲۸ مرداد و میزان منابع موجود درباره آن، گفت: درباره ۲۸ مرداد، تا حالا به لحاظ کمّی، مطالب زیادی چه در قالب نوشتار، چه صوت و چه تصویر تولید و تهیه شده است اما نکته مهم درباره آن‌ها این است که این مطالب، بیشتر از طرف افرادی بوده که پیشاپیش تصمیم خودشان را در طرفداری یا دشمنی با یک جریان گرفته بوده‌اند.
وی افزود: چه طرفداران حکومت شاه، نهضت ملی نفت، آیت‌الله کاشانی، چه مخالفان دکتر مصدق یا حتی گروه‌های چپ که با هر دو طرف ماجرا بد بودند، همه قرائت خودشان را از این واقعه داشته‌اند؛ حتی در طرف دیگر ماجرا که حزب زحمت‌کشانِ بقایی و ملکی و یا روشنفکرانی چون جلال آل احمد قرار داشتند هم همین‌طور بودند. در واقع در زمینه حادثه تاریخی ۲۸ مرداد، ما به‌جای اینکه بیشتر با تولید سند روبرو باشیم، با تولید مطالبی روبرو هستیم که بازخوانی آن واقعه با قرائت این گروه‌های مختلف‌اند.
این مستندساز در ادامه گفت: ما از نظر تولید سند درباره ۲۸ مرداد با فقر جدی روبرو هستیم. شاید باید از لفظِ سندپژوهی استفاده کنم که بهتر است. توجه کنیم که در مقطع ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ هنوز ساواک تشکیل نشده بوده است. بنابراین درباره این اتفاق، اسناد امنیتی تولید نشده و در اختیار ما نیست. از طرف دیگر، اسنادِ آرشیو بریتانیا که به طور قانونی پس از ۳۰ سال باید منتشر شوند، به دلایل سیاسی، درباره ۲۸ مرداد منتشر نشدند. باز هم از طرف دیگر، آمریکا چند سال پیش اعلام کرد که اسناد مربوط به این حادثه را در قسمتی از کتابخانه کنگره نگهداری می‌کرده که اشتباها از بین رفته‌اند. خب این یک ادعای دور از ذهن به نظر می‌رسد. اما سال گذشته یک مجموعه‌سند با حدود ۹۱۷ صفحه منتشر شد که با احتساب ضمایمش، حدود هزار صفحه حجم داشت و کارشناسان آمریکایی در آن، نظراتشان را درباره ۲۸ مرداد بیان کرده بودند.
دهباشی گفت: بنابراین ما هنوز اسناد درجه یکِ قابل استنادی درباره ۲۸ مرداد نداریم. از زاویه مربوط به آمریکایی‌ها، به جز مصاحبه‌های کرومیت روزولت، هنوز مسئولیت انجام کودتا به طور رسمی از طرف آمریکایی‌ها پذیرفته نشده است. گرچه مادلین آلبرایت چندسال پیش به خاطر چنین اتفاقی معذرت‌خواهی کرد اما هنوز به طور رسمی سندی مبنی بر دست داشتن آمریکا و انگلستان در این کودتا منتشر نشده است؛ البته درباره کودتای اول که به عملیات آژاکس معروف است و ۲۵ مرداد اجرا شد، این‌طور نیست و اسناد رسمی وجود دارد. اما، ۲۸ مرداد همچنان مبهم و مرموز است. حتی آن چهار نقشه تظاهرات‌های مربوط به روز ۲۸ مرداد که در سایت اینترنتی وزارت امور خارجه آمریکا منتشر شده بدون‌ِ پذیرش رسمی این است که این تظاهرات‌ها کار ما بوده است! در واقع این نقشه‌ها به عنوان گزارش صحنه منتشر شده‌اند.
مولف کتاب «آیندگان و روندگان» ادامه داد: در کشورمان درباره واقعه ۲۸ مرداد، کتاب‌های متعددی در قالب ادبی و سیاسی تولید شده که از جنبه سندیت، واجد کمترین ارزش هستند. واقعیت این است که هنوز نمی‌دانیم در روز ۲۸ مرداد ۳۲ از جهت انگیزه‌ها چه اتفاقی افتاده است؛ اما از نظر انگیخته‌ها می‌دانیم. مثلا می‌دانیم که آن روز در منزل مصدق یا رادیو تهران و یا منزل آیت‌الله کاشانی چه اتفاقی افتاد. اما از نظر سندی، چیزی در دست نداریم. حتی امروز درباره صحت و سقمِ سند نامه آیت‌الله کاشانی به مصدق و بر حذر داشتنش از خطر کودتا ( و بی‌اعتنایی مصدق) که اوایل انقلاب توسط فرزند آیت‌الله کاشانی منتشر شد، تردید وجود دارد.
وی در پایان گفت: از نظر تاریخ‌پژوهی درباره ۲۸ مرداد، از دو طرف تحت فشار هستیم؛ اول آن‌هایی که خوانش خودشان را دارند و اصرار می‌کنند این خوانش درست است؛ بدون اینکه سندی ارائه کنند. دوم هم اسنادی هستند که درجه دوم یا سوم محسوب می‌شوند و نمی‌توانیم به آن‌ها تکیه کنیم چون هرلحظه ممکن است سندی به عنوان نقیض آن‌ها پیدا شود؛ کمااین‌که طی سال‌های گذشته پیدا شده است. بنابراین می‌توانم بگویم که آثاری که بر مبنای سندهای موجود فعلی تولید شده‌اند؛ چه فیلم، چه سریال، چه سخنرانی، چه کتاب و هر اثر دیگر، طبیعتا پایه‌های لق و بیشتر انگیزه‌های سیاسی دارند.
نظر شما