به گزارش خبرگزاری مهر، «شهریار زرشناس» عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در برنامه «رو در رو» که با موضوع اندیشه سیاسی عاشورا از شبکه چهار سیما پخش شد، با اشاره به ویژگی‌های اندیشه سیاسی شیعه و خط تمایز آن با اندیشه سیاسی سکولار گفت: اندیشه سیاسی شیعه حقیقت اسلام و دارای چند مولفه است؛ اول ظلم‌ستیز است و تاکید بر آن دارد همان طور که همه تاریخ تشیع سراسر ظلم ستیزی است. دومین مولفه عدالت محوری است. شیعه در حوزه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی و .. پرچم عدالت را بلند کرده است. سومین مولفه ولایت محوری است. ما از ولایت تلقی داریم که در وجهی به عصمت مرتبط می شود و در وجه دیگر در قیام امام معصوم فهم قدسی از ولایت را مطرح می کند و این یکی از نقاط اصلی در اندیشه سیاسی تشیع محسوب می شود.
زرشناس افزود: چهارمین مولفه در اندیشه سیاسی شیعه وجه دینی آن است. جامعه و انقلاب و عدالتی که شیعه به دنبال ایجاد آن است، دینی است و این اندیشه سیاسی، شیعه را از همه ایدئولوژی‌ها و اندیشه ها در دنیای معاصر و قبل از آن متمایز می کند. مثلا افلاطون در اندیشه سیاسی عدالت را مطرح می کند اما جوهر اندیشه سیاسی او سکولاریستی است.
وی اضافه کرد: تلقی از عدالت در اندیشه‌های غیر دینی مانند افلاطون، دنیا مدار است یعنی فهمی از جهان دارد که در آن چارچوب مناسبات را مطرح می کند و عدالت را عبارت می داند از صورتی از مناسبات که منطبق با دنیامداری است. در آن چارچوب عدالت امری عادلانه تلقی می شود. افلاطون برده داری را به راحتی می پذیرد و آن را ترویج می کند.
این پژوهشگر و محقق ادامه داد: مناسبات اقتصادی که در این چارچوب تعریف می شود مناسبات کاملا ظالمانه ای است. در یونان باستان چه در دوران وجود دموکراسی و چه دوران تیراموس ها، مناسبات اقتصادی ظالمانه، فقر و تبعیض وجود دارد. در دوران مدرن همه رویکردهای مدرن عدالت محور نیستند مانند گرایش های لیبرالی که به عدالت توجهی ندارد.
زرشناس با اشاره به اینکه عدالت به معنای برابری صرف نیست، گفت: عدالت یعنی ناظربودن به استعدادهای وجودی هر پدیده و یا فضایی مهیا شود که هر انسانی بتواند استعدادهای خود را شکوفا و نقش وجودی خود را محقق کند تا از حقوق خود بهره‌مند شود. مثلا از توزیع عادلانه ثروت به معنای عدالت نام برده می شود در حالیکه اندیشه سیاسی شیعه هم از آن نام می برد اما در اندیشه سوسیالیتی وقتی از توزیع عادلانه ثروت نام برده می شود به معنی نفی هر گونه مالکیت خصوصی است.
تلقی سوسیالیستی حول تلقی مدرن از مفهوم کار و سرمایه بنا شده و برای سرمایه در مفهوم مدرن اصالت قائل شده هر چند می خواهد آن را کنترل کند
وی بیان کرد: اگر در اندیشه سیاسی شیعه بخواهیم ناظر بر مناسبات نظام سرمایه داری مدرن صحبت کنیم، با سرمایه های بسیار بزرگ دچار مشکل خواهیم شد اما با هر نوع مالکیت خصوصی مشکلی نخواهیم داشت. ما با مالکیت خصوصی و سودآور نامشروع مخالف هستیم. اندیشه سیاسی شیعه هرگز با سرمایه داری سازگار نیست. تفاوت فهم عدالت ما با عدالت در دیگر اندیشه ها و مکاتب در فهم و تفسیر سکولار و اومانیستی از آن است.
زرشناس افزود: تلقی سوسیالیستی حول تلقی مدرن از مفهوم کار و سرمایه بنا شده و برای سرمایه در مفهوم مدرن اصالت قائل شده هر چند می خواهد آن را کنترل کند. در عالم سیاسی شیعه چیزی به عنوان سرمایه در مفهوم مدرن وجود ندارد.
وی در بیان ویژگی های قیام عاشورا در ذیل اندیشه های سیاسی شیعه گفت: قیام امام حسین(ع) احیاگر بود تا اسلامی که بیم آن می رفت که از بین برود را زنده کند. این قیام دارای چند مولفه است از جمله: ظلم ستیزی و مبارزه با حکومت ظالم، ظهور آرمان عدالت طلبی و سوم مساله امر به معروف و نهی از منکر.
زرشناس تصریح کرد: از منظر مقام معظم رهبری قیام امام حسین به این منظور بود تا جامعه ای که از مسیر دور شده را دوباره به مسیر برگرداند. این قیام دو نتیجه داشت اول اینکه امام قدرت سیاسی را در اختیار بگیرد و از طریق قدرت صالح آن را به مسیر بازگرداند. نتیجه دوم هم شهادت است که با شهادت نوعی احیاگری صورت می گیرد.
هویت تشیع در تاریخ ما استمرار داشته و در وقوع انقلاب اسلامی تاثیرگذار بوده است. نقطه اوج های انقلاب با سرفصل های مذهبی و مخصوصا عاشورا و تاسوعا گره خورده است
وی در بیان پیوند ویژگی های قیام عاشورا با زندگی امروز گفت: اندیشه سیاسی انقلاب اسلامی الهام گرفته و تبلور یافته عاشوراست. تبلور عینی هویت شیعه در عاشورا رخ می دهد. در تاریخ معاصر ایران جریان هایی با ایدئولوژی های سکولار و اومانیستی بوده اند اما در جریان وقوع انقلاب اسلامی با ورود فعال روحانیت، آرمان گرایی الهام گرفته از پیام عاشورا شکل می گیرد و همه مولفه های عاشورا در آن نمایان می شود.
وی افزود: همه ایدئولوژی هایی که در اندیشه شبه مدرنیته حضور دارند، سکولار هستند اما در انقلاب همه مولفه های آرمان گرایی و عدالت خواهی و انقلابی گری، دینی هستند و متن پیام خود را از دین می گیرند. این مساله به دلیل نفوذ دیرپای تشیع در تاریخ و فرهنگ ماست.
عضو پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: هویت تشیع در تاریخ ما استمرار داشته و در وقوع انقلاب اسلامی تاثیرگذار بوده است. نقطه اوج های انقلاب با سرفصل های مذهبی و مخصوصا عاشورا و تاسوعا گره خورده است.
وی وجود درس های زیادی را در اندیشه سیاسی عاشورا نهفته دانست و گفت: سال ۱۱ هجری پیامبر رحلت می کند و سال ۶۱ هجری واقعه عاشورا رخ می دهد و یزید حاکم اسلامی می شود. این اتفاق نشان دهنده استحاله و نفوذ سازمان یافته است. اشرافیت و تجمل گرایی و طبقه پرنفوذ ثروتمند از دل حکومت گران و صحابه بوجود آمده اند. در حالیکه امروز هم ما با چنین پدیده هایی روبه رو هستیم. ما امروز با طبقه نوظهور سرمایه گذاری در درون مدیریت مان مواجهیم.
زرشناس اذعان کرد: ما اکنون تا رسیدن به نقطه وقوع عاشورا که جامعه ای کاملا منحرف شده بود، فاصله داریم اما جریان استحاله طلب دارای ایدئولوژی نئولیبرالیسم و ارتجاع شبه مدرن شکل گرفته است. یک سر این ارتجاع در فرهنگ و سر دیگر آن در اقتصاد است. در حوزه فرهنگ سکولاریسم و آرای نئولیبرالیسم را ترویج می کند و از سوی دیگر هم اقتصاد سرمایه دار نئولیبرالیسم شکل گرفته است.
این نویسنده و محقق با بیان اینکه ما مواریثی مانند عاشورا و محرم و رمضان را داریم که تحول ایجاد می کنند، گفت: روندهایی که در حوزه فرهنگ رخ می دهند خطرناک هستند و ما با خطر جدی استحاله طلبی روبرو هستیم.
وی درباره عامدانه یا غیر عامدانه بودن حرکت به سوی چنین جریان هایی گفت: با نگاه ساختاری، بعد از انقلاب اسلامی ساخت سیاسی غرب زده فرو پاشید اما ساخت اقتصادی و فرهنگی باقی ماندند و خود را مجددا بازتولید کردند. تحول انقلابی و عاشورایی و شیعی را درون این ساخت ها ایجاد نکردیم زیرا بعضی از مدیران ما روشنفکر زده بودند.
زرشناس ادامه داد: در تعریفی که از انقلاب ها داده می شود بعضی ها را اجتماعی و سیاسی تقسیم بندی می کنند. انقلاب اسلامی ساخت اجتماعی را از نظر آرایش طبقاتی تا حدودی دگرگون کرد. ساخت اقتصاد ما قبل از انقلاب اقتصاد شبه مدرن سرمایه داری وابسته بود اما این ساخت بعد از انقلاب به شکل زیربنایی دگرگون نمی شود. بعد از انقلاب بعضی از کارخانه هایی که مالکان آنها از کشور گریخته بودند، ملی می شوند اما مناسبات اقتصادی تغییر نمی کند.
وی ویژگی اصلی اقتصاد شبه مدرن ایران را وجود فاصله بین بخش مولد و غیر مولد دانست و گفت: قبل از انقلاب حرکت سرمایه در مدارهای وابسته صورت می گرفت. یعنی بخش اصلی سرمایه به خارج از کشور منتقل می شد. ویژگی دیگر آن تک محصولی بودن و بروکراسی فاسد آن بود اما با انقلاب دگرگونی جدی در این ساختار ایجاد نمی شود و هنوز نظام بانکداری ما ربامحور و تحت سیطره سرمایه مالی است.
زرشناس ادامه داد: دلیل عدم تغییر این ساختارها تئوریک نبود بلکه به دلیل خط نفوذ و روشنفکر زدگی بود. در دهه ۶۰ فرصت تاریخی برای تحول جدی در اقتصاد ما ایجاد می شود اما مسئولان وقت دخالت نکردند و تحول جدی انجام ندادند. از سال ۶۸ به بعد همان تیم بروکرات و تیم مدیریتی فرآیند خصوصی سازی که مدنظر امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری نبود را پیاده کردند. آن خصوصی سازی حلقه پرنفوذ بروکرات که شامل دولتمردان بودند را صاحب سرمایه کرد. این اتفاق بعد از رحلت پیامبر(ص) هم رخ داد و صحابه صاحبان سرمایه می شوند.
وی یادآور شد: عده ای در حوزه اقتصاد در دهه ۶۰ در تیم مدیریت بودند اما شعارهای چپ گرایانه و دولت سالاری در اقتصاد می دادند و از سال ۶۸ هم نسخه های نئولیبرالی را اجرا کردند و تا به امروز هم اوضاع در کنترل آنهاست. آنها اقتصاد شبه مدرن ایران را به جای اینکه به صورت انقلابی متحول کنند، نئو لیبرالیزه کردند و این برای اقتصاد ما خطرناک بود در نتیجه ارتجاع سرمایه داری مدرن شکل گرفت.
زرشناس ادامه داد: نئولیبرالیزه دارای چند مولفه است که یکی از آنها فعالیت های بانکی است. یکی از ویژگی های اقتصاد نئو لیبرال سیطره سرمایه مالی است. یعنی سرمایه ای که از طریق سود بانکی و سفته و بورس بخواهد عمل واقعی در اقتصاد انجام دهد فقط انباشت می شود. ما الگوی نئولیبرالی را در اقتصاد استفاده کردیم به جای آن که اقتصاد را انقلابی کنیم و روح عاشورا را در آن بدمیم در نتیجه باید به اجبار مسئولان را وادار کنیم جوابگو باشند.
وی در جواب این پرسش که مگر انقلاب اسلامی نشات گرفته از تفکر عاشورا نبود اما چرا روح این تفکر به آن تزریق نشد؟ گفت: از زمانی که انقلاب متولد می شود و آرمان گرایی انقلابی تبلور سیاسی پیدا می کند و ساخت سیاسی غربزدگی شبه مدرن می شکند و ساخت سیاسی جمهوری اسلامی حول محور ولایت فقیه ایجاد می شود، بدیل و جریان دیگری در فرهنگ و اقتصاد و سیاست وارد می شود. بخشی از این جریان روشنفکران و تکنوکرات ها هستند که میراث و فرهنگ و رویه این افراد شکل گرفت و مرتجع هستند.
زرشناس افزود: به نظر من باید الگو و ایدئولوژی حاکم بر مناسبات اقتصادی و ساخت فرهنگی را زیر و رو کنیم و این نسخه را برگرفته از پیام سیاسی عاشورا و مبتنی بر آرمان گرایی انقلابی طراحی کنیم. باید اطلاعات آماری از شرایط فرهنگی و اقتصادی امروز و نقشه کلان داشته باشیم و نقاط قوت و ضعف خود را بفهمیم و استراتژی ها و رویکردها را تغییر داده و به جای آن از مدل انقلابی و دینی استفاده کنیم. ما نیازمند مدیران انقلابی و نسخه و حاکم شدن روحیه جهادی هستیم. این سه عنصر اگر جمع شوند و بر نسخه اقتصادی و فرهنگی ما حاکم شوند، راه نجات از این شرایط نابسامان شکل می گیرد اما اگر همچنان در مسیر سیاست های نئولیبرال در اقتصاد و فرهنگ پیش برویم شرایط بسیار خطرناک می شود.
زرشناس در پایان سخنانش گفت: کانون تمرکز اقتصاد مقاومتی، اصلی‌ترین مشکل اقتصاد شبه مدرن که عدم توازن ساختاری است را هدف قرار داده و می خواهد ساخت اقتصادی نامتوازن را دگرگون کند. این گام اول برای حرکت است. در گام دوم نیاز به اصلاحات و بازتوزیع عادلانه ثروت داریم و باید عدالت با فهم شیعی را عنصر حاکم بر اقتصادمان کنیم.
نظر شما