بسیاری از آسیب های اجتماعی ناشی از تفاسیر روشنفکرانه از دین است

یحیی بوذری نژاد، عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی اسلامی دانشگاه تهران در این نشست به ارائه مقاله خود با عنوان «آسیب های اجتماعی تفاسیر روشنفکری از قرآن در ایران معاصر» پرداخت.

وی گفت: برخی از تحصیل کردگان علوم جدید برای اهداف اجتماعی  و سیاسی خود به تفسیر و تأویل قرآن روی آوردند که به طور کلی چهار موج روشنفکری دینی معطوف به قرآن را در ایران معاصر ما پدید آورد که به ترتیب زمانی عبارتند از موج علمی، اجتماعی، سوسیالیستی و هرمنوتیکی.

دانشیار دانشگاه تهران اظهار کرد: ایجاد تفاسیر متعدد علمی، اجتماعی، سوسیالیستی و هرمنوتیکی از قرآن متأثر از تفاسیر روشنفکران از قرآن در جامعه معاصر ایران است. مواجهه مسلمانان با عصر جدید سرآغاز تحولات اجتماعی و فرهنگی و فکری است که در گذشته جهان اسلام بی‌سابقه بود.

وی گفت: نخستین مواجه مسلمانان با دنیای غرب در دوران فتح مصر توسط ناپلئون شکل گرفت که موجب شد تا خیل عظیم مسلمانان پس از آگاهی از پیشرفت‌های اروپائیان برای تحصیل علوم جدید وارد اروپا شوند.

بوذری بیان کرد: این افراد پس از ورود به کشورهای اسلامی برای بیان اهداف خود به تفاسیر قرآنی استناد کردند که پیامد آن موجب ایجاد موجی از تفاسیر علمی، اجتماعی، سوسیالیتی و مارکسیستی از قرآن در جهان اسلام و ایران شد.

وی گفت: با آمدن جریان های سوسیالیستی در کشورهای اسلامی به ویژه ایران موج جدیدی شکل گرفت که نمونه بارز آن دکتر علی شریعتی است که تلاش داشت تا اسلام را با غرب سازگار کند و احکام را براساس ایدئولوژی بنا کند.

وی با بیان اینکه دکتر شریعتی معتقد است که باید در اعتقادات اسلامی به ویژه اصل توحید بازنگری ایجاد شود، ادامه داد: این گروه از مفسران ایرانی، فقه را موید نظام سرمایه داری می دانند که باید از عرصه اجتماع خارج شود و مفسران پیش از دکتر علی شریعتی در صدد بودند تا فقه را از اداره اجتماع خارج و احکام جدیدی برای آن وضع کنند.

این محقق و نویسنده کشورمان گفت: بعد از انقلاب بنا به دلایل سیاسی و اجتماعی و به ویژه نقش امام خمینی(ره) و روحانیت، نظام فقهی شیعی غالب شد و روشنفکرانی به ظاهر معتقد همچون دکتر مجتهد شبستری تلاش داشتند تا بر اساس نظریه معروف وحی، ارزش‌های خود را از طریق قرآن در جامعه تزریق کنند و فقه را از عرصه جامعه خارج کند.

بوذری‌نژاد افزود: این متفکران برخلاف دوره پیش از انقلاب به این مباحث پرداختند که اساساً وحی ساخته پیامبر اسلام(ص) است و ایشان داده ها و احکام آن را از واقعیات اجتماعی زمان خود اخذ کرده اند که ماحصل اجتماعی آن کنار گذاشتن فقه و احکام شریعت بود.

وی با بیان اینکه این نوع فهم از دین پیامدهای اجتماعی متعددی را در جامعه ایران ایجاد کرده است، گفت: این نوع فهم از دین پیامدهای اجتماعی متعددی را در جامعه ایران ایجاد نموده است. یکی از آن پیامدها آن بود که طیف عظیمی از تحصیل کردگان علوم جدید که با این نوع اسلام شناسی وارد مناصب مدیریتی شدند که اعتقادی به حکومت فقهی در نظر و عمل ندارند. در واقع افرادی در ظاهر اسلامی به ظهور رسیدند که در عمل احکام معاملاتی و یا سیاسی و اجتماعی اسلام و حتی احکام عبادی اسلام را برساخته اجتماعی می دانند که مربوط به این دوره تاریخی نیست.

این پژوهشگر در پایان سخنانش گفت: به همین دلیل یک شکاف اجتماعی عمیقی در جامعه ایران شکل یافت که در حال عمیق تر شدن است که می بایست به اندیشه و تدبیر به حل آن پرداخت. به نظر نگارنده بسیاری از مسائلی که امروزه ظواهر غیر اسلامی و به تعبیر دیگر غیر فقهی در جامعه ایران ظهور یافته است، حاصل غلبه  این نوع نگاه به اسلام در عرصه کلان و میانی مدیریتی کشور است و به بیان دیگر بسیاری از آسیب های اجتماعی ریشه در این نوع نگاه دارد.