اهداف همگرایی متقابل لهستان و آمریکا

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - عبدالحمید بیاتی: لهستان کشوری که دست کم از دوره ریاست جمهوری بوش پسر در آمریکا برای واشنگتن اهمیت پیدا کرد و بدنبال اعلام خواسته آمریکا برای استقرار موشک در این کشور اروپای شرقی سبب شکل گیری تنش‌های جدیدی میان ایالات متحده و روسیه شد، همچنان جایگاهی ویژه برای سیاست گذاران آمریکایی دارد.

در کنار همه عوامل دخیل در پرونده نزدیک شدن لهستان به آمریکا، موضوع ساخت پایگاه برای نظامیان امریکایی در لهستان و استقرار نظامیان و ادوات جنگی ایالات متحده در نزدیکی مرزهای روسیه که اخیراً رنگ و بوی جدی به خود گرفته اهمیت لهستان را در استراتژی‌های جدید آمریکا پررنگ‌تر کرده است.

واشنگتن و ورشو از پاییز سال ۲۰۱۸ تاکنون در حال گفتگو و رایزنی پیرامون افزایش حضور نظامی آمریکا در خاک لهستان هستند. این در حالی است که طبق منابع آگاه برآورد می‌شود هم اکنون حدود ۴۵۰۰ تا ۵۰۰۰ نیروی نظامی آمریکا در خاک لهستان مستقر هستند.

وال استریت ژورنال در گزارش اخیر خود نوشته که واشنگتن در حال بررسی طرح خروج ۹۵۰۰ نیروی نظامی آمریکا از خاک آلمان است؛ کشوری که تاکنون میزبان ۳۵ ۰۰۰ نظامی آمریکایی بوده است.

در مقابل، «دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین- مقر ریاست جمهوری روسیه- در بیانیه‌ای اعلام کرد چنانچه کشور لهستان خاک خود را برای زیرساخت نظامی در اختیار ناتو قرار دهد، این کشور اروپایی تهدیدی احتمالی علیه روسیه به شمار خواهد رفت.

به تازگی اهمیت لهستان برای آمریکا بیشتر از کشورهای اروپایی شده و در حالی که ترامپ اعلام کرده که بخشی از نیروهای نظامی خود را از آلمان خارج می‌کند، اما روسیه نگران است خروج این نیروها از آلمان به استقرار آن‌ها در لهستان منجر شود.

در همین ارتباط نیز «ماریا زاخارووا»، سخنگوی وزارت خارجه روسیه از گسترش حضور نظامی آمریکا در لهستان پس از خروج نیروهای آمریکایی از آلمان انتقاد کرده است.

از سوی دیگر، همزمان «دیمیتری پسکوف»، سخنگوی کاخ ریاست جمهوری روسیه کرملین در گفتگویی تلویزیونی اعلام کرد که لهستان به تنهایی تهدیدی علیه امنیت ملی مسکو نیست، ولی این شرایط تا زمانی است که لهستان زمینه استقرار نیروهای بیشتر ناتو و نظامیان آمریکایی را فراهم نکند.

اعلام نگرانی روسیه از تحرکات احتمالی آمریکا در لهستان در حالی است که پیش از این رسانه‌های لهستانی گزارش داده بودند مذاکرات برای دیدار احتمالی «آندژی دودا» رئیس‌جمهور این کشور با دونالد ترامپ در آینده نزدیک در حال انجام است، زیرا ورشو به دنبال تقویت حضور ارتش آمریکا در این کشور اروپای شرقی است.

الف- دلایل اهمیت لهستان برای آمریکا

لهستان در سال‌های اخیر کمتر دچار تحولات سیاسی منجر به تغییر دولت‌ها بوده و بر خلاف ایتالیا از ثبات اقتصادی مناسب و حتی رشد اقتصادی برخوردار بوده است. بر اساس آمارهای رسمی، لهستان ششمین اقتصاد بزرگ اروپا محسوب می‌شود و در اروپای شرقی نیز بزرگترین بازار سرمایه (بورس) متعلق به این کشور است.

از سوی دیگر موقعیت جغرافیایی این کشور و همچنین هم مرز بودن آن با روسیه موجب شده تا همواره به عنوان نقطه استراتژیک مطرح باشد.

یکی از سیاست‌های دونالد ترامپ در کاخ سفید، ضعیف کردن پیمان‌ها و ائتلاف‌های بین المللی از جمله ناتو و اتحادیه اروپا بوده است. در همین راستا شاهد بوده ایم که در مواردی همچون برجام که محل اختلاف اتحادیه اروپا و آمریکا بوده، لهستان همواره جانب آمریکا را گرفته و حتی در مورد برگزاری کنفرانس شکست خورده ورشو درباره ایران نیز با اینکه اتحادیه اروپا با این نشست مخالف بود اما لهستان اقدام به برگزاری آن کرد.

بر همین اساس نزدیک شدن به لهستان و پر رنگ کردن بحث خروج نظامیان امریکایی از آلمان و استقرار آنها در لهستان نیز در راستای دامن زدن بر اختلافات موجود در اروپا و عمیق‌تر کردن شکاف میان بلوک شرق و غرب آن است.

«دیمیتری پسکوف» سخنگوی کاخ کرملین- مقر ریاست جمهوری روسیه- در بیانیه‌ای اعلام کرد چنانچه کشور لهستان خاک خود را برای زیرساخت نظامی در اختیار ناتو قرار دهد، این کشور اروپایی تهدیدی احتمالی علیه روسیه به شمار خواهد رفت لهستان کشوری نسبتاً مهم در اتحادیه اروپا است که با شمار دیگری از کشورهای اروپای شرقی مناسبات تنگاتنگی با ایالات متحده دارند. نپیوستن دست‌کم هشت کشور از کشورهای اروپای شرقی به آلمان و فرانسه در مخالفت با جنگ آمریکا علیه عراق در سال ۲۰۰۳ و همراهی و همکاری بعضاً تنگاتنگ آنها در این جنگ از نمودهای برجسته شکاف میان شرق و غرب اروپا در رویکرد آنان در برابر آمریکا به شمار آمد.

در کنار این موارد، رهبران لهستان توسط اتحادیه اروپا زیر فشار قرار دارند تا معیارهای اصولی اتحادیه اروپا مبنی بر استقلال قوه قضائیه و آزادی رسانه‌ها را رعایت کنند. گرایش‌های سیاسی دولت این کشور در برخی زمینه‌ها مثل مهاجرت و بیگانه هراسی به شدت به گرایش‌های راست گرایانه و شوونیستی دونالد ترامپ نزدیک است.

ضمن این که لهستان خود را تا اندازه‌ای وامدار آمریکا هم می‌داند. پیشنهاد دو میلیارد دلاری آمریکا برای ساخت یک پایگاه نظامی در لهستان و خرید نزدیک به ۵ میلیارد دلار سامانه دفاع موشکی پاتریوت از آمریکا و رؤیای جایگزینی واردات گاز طبیعی مایع از آمریکا به جای خرید گاز از روسیه در سال ۲۰۲۲، به همراه نزدیکی فکری رهبران لهستان با دونالد ترامپ، این کشور را به یک نقطه پرش خوب برای راهبرد آمریکا تبدیل کرده است.

تشدید نگاه منفی اروپای شرقی به روسیه

کشورهای اروپای شرقی از دیر باز نگاهی منفی به روسیه داشته اند. برای مثال به دلیل پیشینه تاریخی، در میان دولتمردان و مردم لهستان حس ترس و عدم اطمینان نسبت به روسیه رایج است. این ترس پس از تحولات اوکراین در سال ۲۰۱۴، دوچندان شد.

علاوه بر آن، گسترش اتحادیه اروپا به شرق بیش از همه موجب نگرانی روسیه شده است. در پی فروپاشی نظام کمونیستی در ابتدای دهه ۱۹۹۰ غرب نفوذ قابل ملاحظه‌ای در کشورهای شرق اروپا پیدا کرد و روس‌ها عملاً این حوزه جغرافیایی را به آمریکا و اتحادیه اروپا واگذار کردند اما با قدرت گرفتن «ولادیمیر پوتین» در روسیه آنها می‌کوشند حوزه‌های از دست رفته را یا پس بگیرند و یا در آن نفوذ نمایند.

ورشو همراه با برخی دیگر از کشورهای اروپای شرقی و مرکزی بدبینی سابقه‌داری نسبت به همسایه بزرگ شرقی خود (روسیه) دارند و با این کشور در چالش و تعارضند. ارزیابی‌های این کشورها از تهدیدات روسیه لزوماً با ارزیابی کشورهای بزرگ اتحادیه اروپا، مانند آلمان و ایتالیا و فرانسه یکسان نیست و لذا به اراده و امکانات نظامی و امنیتی اتحادیه برای دفاع از خود در برابر «تهدیدات» همسایه شرقی زیاد مطمئن نیستند و طبیعی است که مناسبات بهتر و کمتر مناقشه‌انگیز این کشورها با روسیه را به ضرر منافع و مصالح خود ارزیابی می‌کنند.

کم اهمیت کردن خط لوله نورد استریم ۲

یکی از مواردی که در خصوص مناسبات لهستان و آمریکا مطرح می‌شود موضوع انرژی است. در این میان یکی از اهداف حزب محافظه‌کار و ملی‌گرای حاکم لهستان کاستن از هر نوع وابستگی به روسیه به ویژه در زمینه انرژی است. در همین راستا لهستان اعلام کرده که قرارداد گازی خود با شرکت گازپروم روسیه را پس از اتمام آن در سال ۲۰۲۲ تمدید نخواهد کرد و از هم اکنون شروع به جایگزین کردن آن با واردات گاز طبیعی مایع (ال‌ان‌جی) از کشورهای دیگر به خصوص آمریکا کرده است.

شرکت نفت و گاز لهستان PGNiG در سال گذشته اعلام کرد که برای واردات ال‌ان‌جی از سال ۲۰۲۲ با یک شرکت آمریکایی قراردادی ۲۰ ساله عقد کرده است. این اولین قرارداد اینچنینی در اروپای میانی و شرقی است.

یکی از اهداف حزب محافظه‌کار و ملی‌گرای حاکم لهستان کاستن از هر نوع وابستگی به روسیه به ویژه در زمینه انرژی است

در سال گذشته نیز ترامپ در نطق خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد با انتقاد از برلین گفت که آلمان باید لهستان را در زمینه خودکفایی انرژی سرلوحه خود قرار دهد. همچنین درحالیکه روسیه و آمریکا در اروپا بر سر فروش گاز رقابت می‌کنند، مشتری مشتاقی چون لهستان مسلماً مورد توجه ترامپ قرار خواهد گرفت.

یکی دیگر از دلایل نزدیکی لهستان و آمریکا موضع سرسخت و انتقادی هر دو کشور نسبت به ساخت نورد استریم ۲ - خط لوله انتقال گاز طبیعی از روسیه به آلمان - است.

آمریکا تهدید کرده که شرکت‌های اروپایی دخیل در ساخت این لوله را تحریم می‌کند. نورد استریم ۲ مهمترین اختلاف سیاسی لهستان با آلمان است.

ترامپ نیز در راستای سیاست خود برای تشدید اختلافات در اروپا، یک بار حتی تا آنجا پیش رفت که آلمان را «اسیر روسیه» خواند.

محدود کردن روسیه به مسائل منطقه‌ای

در کنار این مسائل اما آمریکا یک هدف مهم دیگر را نیز دنبال می‌کند و آن سرگرم کردن روسیه با موضوعات منطقه‌ای است تا شاید بتواند حضور مسکو در معادلات بین المللی را کاهش دهد.

این موضوع جزو استراتژی‌های بلند مدت آمریکاست که البته در برخی موارد اروپا نیز با آن همراهی می‌کند. پر رنگ شدن مسائلی همچون تحولات اوکراین و دفاع تمام قد آمریکا و اروپا از کی یف در برابر مسکو به خوبی بیانگر این مطلب است.

اکنون نیز با استقرار نیروها و ادوات نظامی آمریکا در نزدیکی مرزهای روسیه بدون شک بخشی از توان و توجه مسکو متوجه این امر خواهد شد و آمریکا امیدوار است که با این روند بتواند حضور روسیه در معادلات بین المللی بویژه مسائل آمریکای لاتین را که زمانی حیاط خلوت واشنگتن محسوب می‌شد کم کند.

دلایل اهمیت آمریکا برای لهستان

در کنار اهمیتی که لهستان برای آمریکا دارد، نزدیک شدن به واشنگتن مزایایی نیز برای ورشو دارد. از تقویت موضع در برابر همسایگان غربی گرفته تا نوسازی زرادخانه نظامی و یافتن متحدی قوی در برابر تهدیدهای احتمالی روسیه از جمله دلایل اهمیت آمریکا برای لهستان است.

حل مشکل مسافرت به آمریکا

لهستان جزو معدود کشورهای اتحادیه اروپاست که شهروندانش هنوز برای سفر به آمریکا نیاز به روادید دارند. با توجه به اینکه بزرگترین جمعیت لهستانی‌تبار در آمریکا، و عمدتاً در شیکاگو، زندگی می‌کنند، رفع این مشکل یکی از اولویت‌های سیاستمداران لهستان است. در دیدار اخیر ترامپ و «دودا» رئیس جمهور لهستان، رئیس جمهوری آمریکا قول برداشتن نیاز به روادید برای لهستانی‌ها را داد اما تا این لحظه این وعده عملی نشده است.

انرژی

در کنار مواردی که در خصوص نورد استریم ۲ اشاره شد باید به این نکته اشاره کرد که قرار است که لهستان به ترمینال اصلی توزیع گاز آمریکا در اروپا بدل شده و حضور روسیه در این بازار را کم‌اثر کند.

مناقشه‌ای که اخیراً در اتحادیه اروپا با حمایت آمریکا و حضور پررنگ لهستان برای اعمال فشار بر آلمان جهت متوقف‌سازی یک خط لوله گاز جدید از روسیه درگرفت با این اهداف و برنامه‌های لهستان پیوند محکمی دارد.

لهستان با گسترش شتابان ترمینال‌های گازی خود در کناره دریای شرق در صدد واردات گاز مایع از آمریکا و قطر و نیز ایجاد یک خط لوله از نروژ و در نهایت تبدیل‌شدن به هاب گازی بزرگ در اروپاست.

نوسازی زرادخانه‌ها

دو سوم از تجهیزات نظامی لهستان متعلق به زمان جنگ سرد است و از همین رو ورشو برای به روز کردن توان نظامی خود چشم به آمریکا دارد.

در بهار سال گذشته، لهستان بزرگترین قرارداد تسلیحاتی تاریخ خود را با شرکت ریتیون، یکی از بزرگترین تولیدکنندگان تجهیزات نظامی آمریکا منعقد کرد. این قرارداد ۴.۷ میلیارد دلاری جهت خرید دو سامانه دفاعی موشکی پاتریوت است که در سال ۲۰۲۲ تحویل این کشور داده خواهد شد.

ترامپ بارها کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، به ویژه آلمان را به باد انتقاد گرفته که باید حداقل ۲ درصد تولید ناخالص داخلی خود را صرف هزینه‌های نظامی بکنند. لهستان نه تنها به این تعهد خود عمل کرده بلکه این هزینه را برای خرید سلاح از آمریکا پرداخت می‌کند.

آمریکا یک هدف مهم دیگر را نیز دنبال می‌کند و آن سرگرم کردن روسیه با موضوعات منطقه‌ای است تا شاید بتواند حضور مسکو در معادلات بین المللی را کاهش دهد. این موضوع جزو استراتژی‌های بلند مدت آمریکاست که البته در برخی موارد اروپا نیز با آن همراهی می‌کند

زمانی آلمان غربی محور دفاع ضد شوروی ناتو و میزبان صدها هزار تن از نیروهای آمریکایی و متفقین بود. امروز این نقش توسط لهستان، یکی از مصمم‌ترین اعضای ائتلاف، به طور فزاینده‌ای بر عهده گرفته شده است. لهستان یکی از شش کشوری است که هدف ناتو در صرف دو درصد از تولید ناخالص داخلی برای امور دفاعی خود را محقق کرده است و از نیروهای آمریکایی که به اروپا بازگشتند، استقبال کرده و یک برنامه جدی و پایدار از نوسازی ارتش را در پیش گرفته است.

به مرور زمان، طرح این است که زیرساختی برای حمایت از استقرار گردشی نیروها، علاوه بر دیگر تجهیزات رزمی، شامل نیروهای هوانوردی و آتشبار دوربرد ایجاد شود. لهستان بیش از یک میزبان برای نیروهای آمریکایی است. این کشور به هزینه میلیاردها دلار برای ایجاد زیرساختی که از استقرارهای مازاد آمریکا دفاع کند، متعهد است.

لهستان یکی از مهمترین خریداران تجهیزات نظامی آمریکاست. ورشو در نظر دارد هشت سامانه دفاعی پاتریوت خریداری کند. از زمان پایان جنگ سرد، نیروی هوایی لهستان عمدتاً از پلتفورم دوره شوروی به هواپیماهای ساخت آمریکا تغییر یافته است که این روند را با تهیه ۴۸ جنگنده اف -۱۶ آغاز کرد.

داشتن یک متحد قوی در برابر روسیه

مناسبات نظامی و تسلیحاتی لهستان هم‌اکنون هم با آمریکا نسبتاً چشمگیر و تنگاتنگ است. همانطور که اشاره سال گذشته میان دو کشور قراردادی به مبلغ ۷ / ۴ میلیارد دلار برای تحویل سیستم دفاع ضد موشکی پاتریوت به لهستان امضا شد، و روز اول کنفرانس جاری در ورشو هم قرار است قراردادی دیگر برای خرید سکوهای متحرک پرتاب موشک از آمریکا به امضا برسد.

ورشو انتظار دارد که به پاس همراهی با واشنگتن، آمریکا صرفاً به مانورهای مشترک نظامی با لهستان اکتفا نکند و حضور مستمر شماری از نظامیان خود در خاک این کشور را تصویب کند. رئیس جمهوری لهستان، آندژی دودا، در شهریور گذشته، در خلال سفر به آمریکا حتی برای خوشامد رئیس جمهوری آمریکا و تشویق او به موافقت با استقرار دائمی نیرو در لهستان، نامی هم برای پایگاهی که این سربازان احتمالاً در آن مستقر خواهند شد، پیشنهاد کرد: پایگاه ترامپ.

موضع روسیه

اما در کنار این موارد نباید موضع روسیه را در خصوص مناسبات آمریکا و لهستان نادیده گرفت. استقرار نیرو و تسلیحات در نزدیکی مرزهای روسیه بدون شک واکنش متقابل مسکو را در پی خواهد داشت و حتی ممکن است روس‌ها را ترغیب به تقویت حضور نظامی در آمریکای لاتین کند.

در همین رابطه «الکساندر گروشکو» معاون وزیر خارجه روسیه روز پنج شنبه گذشته در اظهارنظری پیرامون طرح‌های آمریکا برای انتقال نیروهای نظامی خود از آلمان به لهستان، گفت که مقامات ورشو باید به هزینه‌های کسب جایگاه یک کشور خط مقدم [در مقابله با روسیه] از جمله پیامدهای این جایگاه برای امنیت لهستان آگاه باشند.

گروشکو در گفتگو با خبرگزاری تاس گفت: «اگر ورشو خواهان آن است که با استقرار دائم نیروهای خارجی در خاک لهستان دانسته خود را در جایگاه یک کشور خط مقدم قرار دهد، ظاهراً این کشور به تمام هزینه‌های این اقدام از جمله پیامدهای آن برای امنیت خود آگاه است».

در حالیکه روس‌ها و آمریکایی‌ها در مواردی همچون فعالیت‌های فضایی، حضور در قطب، خاورمیانه، تسلیحات متعارف و نامتعارف، ایران و … با یکدیگر اختلاف و تنش دارند بدون شک اضافه شدن پرونده لهستان به این موارد موجب پیچیده‌تر شدن مناسبات کرملین و کاخ سفید می‌شود که البته این وضعیت تبعاتی را نیز برای ورشو بدنبال خواهد داشت.