حضور فعال ایران در تدوین سیاست‌های ۱۰ ساله تنوع زیستی جهان

به گزارش خبرنگار مهر، اسکندر زند با بیان اینکه به تمام اشکال حیات که طی میلیون ها سال تکامل یافته‌اند، تنوع زیستی گفته می‌شود، گفت: تنوع زیستی از ژن‌ها و کروموزوم‌ها تا حیوانات، گیاهان و اکوسیستم‌ها را در بر می‌گیرد و شبکه‌ای از حیات است که تمام برهم‌کنش‌های اکولوژیکی را مدیریت می‌کند.

وی با بیان اینکه از سـال ۱۹۷۵ تاکنـون جمعیـت دو برابـر، اقتصاد چهار برابر، تجـارت ده برابر، شهرنشـینی دو برابر شده و آلودگـی پلاسـتیکی ده برابر افزایـش و حاصلخیزی خاک ۲۰ تا ۲۵ درصد کاهش یافته اسـت، ادامه داد: این موارد بیانگر آن اسـت که بشـر بیش از حد مجاز از اکوسیسـتم کره زمین اسـتفاده کرده اسـت.

زند افزود: به گـزارش یک شـبکه جهانـی، هـم اکنون جمعیت زمیـن ۷۵.۱ بار بیشـتر از آنچه اکوسیسـتم کره زمیـن اجـازه مصـرف به انسـان می‌دهـد، از منابع مصرف کرده اسـت. البته در این میان سال‌ها اسـت افراد دوسـتدار و دلسـوز محیط زیسـت برای حفاظت از محیط زیسـت و تنوع زیسـتی آن تلاش می‌کنند. ریشـه حفاظت از محیط را می‌توان در هزاران سـال قبل که مردم بومی و محلی، آن را در رفتارهای اجتماعی خود لحاظ می‌کردند و همچنین در دسـتورات و کتب مقدس ادیان مختلف به ویژه اسلام جسـتجو کرد.

مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی گفت: البته جنبش حفاظت از محیط زیسـت در جوامع غربـی طـی ۱۵۰ سـال اخیـر ایجـاد و دهـه ۱۹۷۰ انگیزه‌هـا بـرای مقابله با مشـکلات زیسـت محیطی در سـطح بین‌المللـی تقویـت شـد. این امر منجـر به تصویب چنـد موافقت‌نامـه چندجانبه بین‌المللی شد. اولیـن نسـل موافت‌نامه‌های چندجانبـه بین‌المللی، موافقت‌های عمدتا بخشـی بـا تمرکز بر مشـکلات بسـیار خـاص، از قبیل تجارت گونه‌هـای در معرض خطـر (CITES) یا گونه‌های مهاجر (CMS) بـود.

وی ادامه داد: ایـن موضـوع باعث شـد تا دهه ۱۹۸۰ بحث تنوع زیسـتی و ارزش ذاتی آن به شـیوه‌ای ضعیـف مطـرح شـود. از دهـه ۱۹۸۰ بـه بعـد نیـاز بـه چتـری از توافق‌های چندجانبـه زیست‌محیطی بـا رویکردی جامع‌تـر بـرای تکمیـل تعـداد رو به رشـد موافقت‌نامه‌های چندجانبـه، که صرفـا جنبه‌های خاصی از تنوع زیسـتی را پوشـش می‌دادند، آشـکار شد.

زند اضافه کرد: پس از اجلاس سـران ریو در سال ۱۹۹۲، نسل دوم توافق‌هـای چندجانبـه زیست‌محیطـی به وجـود آمد و با رویکرد جامع‌نگر، بر توسـعه و اسـتفاده پایـدار از منابـع طبیعی متمرکز شـد. ایـن اجلاس که در نوع خود بی‌سـابقه و بزرگترین نشسـت بین‌الدول در تاریـخ مباحـث زیسـت محیطی بود، اثر عمیقی بر سیاسـت بین‌الملل و بسـیج جامعه مدنی داشـت و سـرانجام منجر به تصویب متن قانونی الزام‌آور تنوع زیسـتی شـد.

وی هدف از کنوانسـیون تنـوع زیسـتی را حفاظـت از تنـوع زیسـتی، بهره‌بـرداری پایـدار از اجـزای آن و توزیـع عادلانه منافع حاصل از تجاری‌سـازی و سـایر اسـتفاده‌هایی دانسـت که از منابع ژنتیکی می‌شـود و گفت: این کنوانسـیون تمـام اکوسیسـتم‌ها، گونه‌هـا و منابع ژنتیکـی را پوشـش می‌دهد و اصولی برای تسـهیم عادلانـه مزایـای حاصـل از بهره‌بـرداری منابع ژنتیکـی را تعیین می‌کنـد. این کنوانسـیون حوزه‌های در حال گسـترش سـریع فناوری زیسـتی را پوشـش می‌دهد و به توسـعه و انتقال تکنولوژی، تسـهیم منافع و ایمنی زیسـتی توجه دارد.

رئیس انجمن علوم علف های هرز ایران با شاره به نقش کشورمان در تدوین کنوانسیون تنوع زیستی، خاطرنشان کرد: از آنجا که جمهوری اسلامی ایران یکی از ۲۰ کشور دارای تنوع زیستی بالا است، در حین مذاکرات این کنوانسیون و پس از تصویب آن بسیار فعال بوده است. مذاکره کنندگان برجسته‌ای چه از وزارت امورخارجه، چه از وزارت جهاد و چه از سازمان حفاظت محیط زیست زحمات زیادی را قبل و بعد از تصویب این کنوانسیون متقبل شده‌اند.

وی ادامه داد: الحاق دولت ایران به این کنوانسیون، در جلسه روز یکشنبه ششم خرداد ماه ۱۳۷۵ مجلس شورای اسلامی تصویب و در تاریخ ۱۳ خرداد ماه ۱۳۷۵ به تأیید شورای نگهبان رسیده است و بر این اساس، دولت جمهوری اسلامی ایران به طور رسمی به این کنوانسیون ملحق شد. بنابراین ما هم به عنوان یکی از اعضای کنوانسیون اصل و اهداف آن را پذیرفتیم. کنوانسیون هر دوسال یکبار نشست متعاهدین برگزار می‌کند که نقش قانونگذاری برای تحقق اهداف کنواسیون را دارد.

زند گفت: در خلال مذاکرات تنوع زیستی، در دهمین اجلاس متعاهدین کنوانسیون تنوع زیستی که در سال ۲۰۱۰ در شهر ناگویا از استان AICHI ژاپن برگزار شد، برنامه استراتژیک تنوع زیستی مشتمل بر ۲۰ هدف موسوم به «اهداف آیچی» برای دوره ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۰ به تصویب رسید. در کشور ما هم علاوه بر اینکه اهداف آیچی کنوانسیون را مورد توجه قرار داده بود، یک برنامه جامع اقدام ملی در راستای حفظ تنوع زیستی و بهره برداری پایدار از آن نوشته شد و به عنوان دستور کار در کشور جمهوری اسلامی مبنای عمل قرار گرفت.

وی ادامه داد: البته بعد از مدتی آن برنامه جامع اقدام ملی هم ویراست دومش نوشته شد که ویراست دوم دارای یکسری نقایصی بود که الان ویراست سوم برنامه در دست تدوین است. ایران برنامه‌های خود در راستای تنوع زیستی را با محوریت کنوانسیون و تصویب مجلس شروع کرد.

به گفته زند، مرجعیت ملی کنوانسیون تنوع زیستی تا اواخر سال ۱۳۹۷ عملا بر عهده وزارت خارجه بود و در اواخر سال ۹۷ هیئت وزیران تصویب کرد که به درخواست مشترک رئیس سازمان محیط زیست و وزیر جهاد کشاورزی این مرجعیت به وزارت جهاد کشاورزی منتقل شود. بنا براین آغاز فعالیت اینجانب به عنوان مرجع ملی تنوع زیستی و همکاران در دوره جدید به ابتدای سال ۱۳۹۸ بر می‌گردد. از زمان انتقال مرجعیت به وزرات جهاد کشاورزی چندین کار مهم انجام شد که شامل تشکیل دبیرخانه مرجع ملی تنوع زیستی و همچنین فعال تر کردن ۹ مرجع ملی زیرمجموعه این کنوانسیون می شود.

وی با بیان اینکه در ذیل مجموعه دبیرخانه کنوانسیون تنوع زیستی ۹ مرجع فعالیت دارند، نام این مراجع را عنوان کرد:

۱.    مرجع ملی بازوی مشورتی علمی، فنی و فناوری،
۲.    مرجع ملی تنوع دریایی و سواحل،
۳.    مرجع ملی تبادل اطلاعات و همکاری های علمی و فناوری
۴.    مرجع ملی بسیج منابع،
۵.    مرجع ملی کمیته مشورتی  ارتباطات، آموزش و آگاهی بخشی،
۶.    مرجع ملی تشکیلات رده بندی جهانی،
۷.    مرجع ملی مناطق حفاظت شده،
۸.    مرجع ملی راهبرد جهانی حفاظت گیاهاهی،
۹.    مرجع ملی دانش سنی

مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی با بیان اینکه هر کدام از این مراجع وظایف بسیار مهمی دارند، توضیح داد: مسئولیت مرجعیت ملی ۹ گانه نیز با توازن کامل بین اعضای هئیت علمی دانشگاهها (دو مرجع)، اعضای هئیت علمی وزارت جهاد کشاورزی (سه مرجع) و همکاران سازمان حفاظت محیط زیست (۴ مرجع) توزیع شد.این مراجع هرکدام کارگروهایی تشکیل دادند بین ۷ تا ده نفر که در راستای برنامه‌های خود فعالیت می‌کنند.

وی گفت: از فعالیت‌های مهم دیگر مرجعیت تنوع زیستی، تهیه گزارش ملی ششم تنوع زیستی کشور بود که متاسفانه قریب به دو سال تاخیر داشت. این گزارش خوشبختانه با همدلی و اجماع کامل ملی با حضور عزیزانی از وزارت خارجه، انجمن های علمی به ویژه انجمن ایمنی زیستی ایران، سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت علوم و مرجعیت ملی ایمنی زیستی با اجماع آرا تصویب شده برای دبیرخانه کنوانسیون ارسال شد.

زند با اشاره به اینکه یکی از اصلی ترین وظایف ناشی از کنوانسیون‌ها و پروتکل‌ها و سایر قراردادهای چند جانبه بین المللی، ارائه گزارش است که باید از یک طرف موجز و در بردارنده منافع ملی باشد و از طرف دیگر نقص یا نقضی در گزارش وجود نداشته باشد، تاکید کرد: خوشبختانه این گزارش با اجماع تصویب شد و حتی دوستانی از دستگاه‌های امنیتی نیز همکاری در خور تحسینی در تهیه این گزارش داشتند.

وی حمایت سایر دستگاه‌های مرتبط با این کنوانسیون را در موفقیت این نهاد مهم دانست و گفت: این گزارش ظرف ۶ ماه با همکاری همه بخش ها بخصوص همکاری بسیار نزدیک سازمان محیط زیست و وزارت خارجه و بقیه دستگاه ها، وزارت بهداشت، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، دستگاه‌های امنیتی گزارش نوشته و بارگزاری شد. بنابراین ما الان نگرانی در رابطه با گزارش نداریم.

رئیس انجمن علوم علف های هرز ایران افزود: از جمله کارهای دیگر راه اندازی سایت مرجع ملی تنوع زیستی به آدرس irancbd.areeo.ir.ac است که سایتی بسیار غنی است. کار دیگری که مرجع دنبال کرد مشارکت جدی در تدوین استراتژی های جهانی تنوع زیستی در حد فاصل ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ است.

وی با اشاره به اینکه برنامه‌های استراتژی تنوع زیستی حدفاصل ۲۰۲۰ بین تا ۲۰۳۰ در دنیا در حال نوشتن است، گفت: برای تدوین سیاست‌های تنوع زیستی برای حدفاصل ۲۰۲۰ تا ۲۰۳۰ کارگروه حقوقی متشکل از حقوق دان‌های مسلط بر امور تنوع زیستی تشکیل دادیم و در سه جلسه بین‌المللی که برای این امر تشکیل شد حضور فعال داشتیم و هم اکنون هم پیگیر هستیم در جلسه آتی سران تنوع زیستی که احتمالاً در چین هست، بتوانیم آنجا نقطه نظرات جمهوری اسلامی ایران را ارائه بدهیم.

مرجع ملی تنوع زیستی کشورمان با اشاره به همکاری سایر دستگاه‌های مرتبط با این کنوانسیون نیز تاکید کرد: علاوه بر این ما یک شواری مشورتی مرجعیت ملی تنوع زیستی با حضور مسئولین ارشد دستگاه‌های مرتبط را تشکیل داده‌ایم که سیاست‌های اجرایی را آنجا برنامه ریزی می‌کنیم. برنامه‌هایی هم مراجع ما مد نظر دارند که بتوانند در راستای اهداف خودشان نشست‌ها، انتشارات کنفرانس‌ها و برنامه‌های خاص خود را اجرا کنند. کتاب تنوع زیستی ساختار و قوانین را نیز ترجمه کردیم متن کامل آن تمام رنگی در سایت کنوانسیون تنوع زیستی (irancbd.areeo.ir.ac) است.

زند ادامه داد: برنامه ارزیابی جهانی تنوع زیستی درسال ۲۰۱۹ توسط IPBES  انجام شد که خلاصه مدیریتی آن را ترجمه کردیم و به زودی در اختیار علاقه مندان قرار می‌دهیم. کتابی در دست تهیه است که خلاصه‌ای از وضعیت تنوع زیستی ایران را در ده فصل ارائه می‌کند.

مرجع ملی کنوانسیون تنوع زیستی کشور در خصوص همکاری‌های بین‌المللی افزود: کنوانسیون تنوع زیستی بیشتر ریشه در موافقت بین کشورها در سال ۱۹۹۲ دارد؛ بنابراین ما بطور کامل از تجربیات بین المللی استفاده می‌کنیم. مشابه این ۹ مرجع که ما در ایران تشکیل داده‌ایم عینا در مراجع بین المللی هم ایجاد شده‌اند. مراجع ما نیز با آنها در ارتباط هستند و در جلساتشان شرکت می‌کنند. بنابراین، از نظر اکادمیک ما ارتباطات خوبی داریم که بتوانیم از این تجربیات استفاده کنیم و در حال استفاده هم هستیم.