خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و اندیشه: رمان نوجوان و فانتزی «پریاموس» نوشته بهاره نوربخش سال گذشته توسط انتشارات بهنام منتشر و راهی بازار نشر شد. بهاره نوربخش به‌جز این‌کتاب، سه‌گانه فانتزی ایرانی «نبرد» را توسط انتشارات کتابسرای تندیس و رمان واقع‌گرای «من از یادت نمی‌کاهم» را توسط انتشارات شادان چاپ کرده است.
رمان «پریاموس» این‌نویسنده، یک‌داستان آخرالزمانی را در بر می‌گیرد؛ زمانی که جهان برای تغییراتی بزرگ آماده می‌شود و خطرات و حوادث بزرگی در انتظار دنیای پریان است. پریاموس یکی از پری‌های این‌جهان است که شخصیت اصلی رمان هم هست و باید با ماجراهای مختلفی روبرو شود. نوربخش کتاب فانتزی دیگری بهنام «شیگانهوس» دارد که داستان «پریاموس» مربوط به مقطع زمانی ۵۳۲ سال پیش از آن است.
مینا وکیلی‌نژاد نویسنده و پژوهشگر در یادداشتی، که آن را برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده، رمان «پریاموس» را نقد و بررسی کرده است.
در ادامه مشروح متن این‌یادداشت را میخوانیم؛
افسانه‌ها بخش مهمی از تاریخ شفاهی و عامیانه هر کشوری به شمار می‌آیند. افسانه‌ها و اسطوره‌ها پیوند نزدیکی با ادبیات دارند و تأثیر افسانه‌ها و اسطوره‌های تاریخی و مذهبی بر ادبیات غیرقابل انکار است. ادبیات فارسی پر است از موجودات افسانه‌ای مانند سیمرغ، ققنوس، اژدها، هما، پری، غول، دیو و موجودات دیگر. ایران و ادبیات فارسی همواره یکی از منابع غنی داستان‌های اسطوره‌ای و افسانه‌های عامیانه بوده است. همین افسانه‌ها منبع الهام بسیاری از نویسندگان معاصر برای خلق آثار داستانی هستند.
قصه‌های پریان و داستان‌های مربوط به جادو بخش مهمی از افسانه‌های کهن عامیانه را تشکیل می‌دهند. به اعتقاد بسیاری صاحبنظران، افسانه‌های موجود در زبان فارسی را با توجه به موضوع، سبک نگارش و قهرمان‌های آنها می‌توان به انواع مختلف تقسیم کرد: افسانه‌های پهلوانان که معمولاً موضوع آنها نبرد میان قهرمانان و پهلوانان واقعی و تاریخی است که بیشتر اوقات کارهای عجیب و شگفت‌انگیز انجام می‌دهند. افسانه‌های پریان که دربارهی شخصیت‌های تخیلی مانند پری، دیو، شیاطین، اژدها و موجودات مافوق طبیعی و جادوگرانِ دارای قدرت‌های خارق‌العاده هستند. افسانه‌های تمثیلی که بیشتر قصه‌های کوتاه و دارای آموزه‌های اخلاقی هستند. افسانه‌های تمثیلی در دو سطح روایت می‌شوند؛ سطح حقیقی که در آن شخصیت‌های داستان را حیوانات تشکیل می‌دهند و سطح مجازی که جنبه‌ای از رفتار و کردار انسان را نشان می‌دهند، مثلاً آدم‌های شرور و حیله‌گر به شکل لاشخور یا گرگ یا روباه ظاهر می‌شوند. خاستگاه افسانه‌های تمثیلی ایران، یونان، هند و مصر هستند. افسانه‌های عاشقانه نیز از مهمترین دسته‌بندی‌های قصه‌ها و داستان‌های عامیانه محسوب می‌شوند و بخش بزرگی از ادبیات شفاهی و مکتوب ما را تشکیل می‌دهند.
کتاب «پریاموس» نوشته بهاره نوربخش در دسته‌بندی افسانه‌های پریان قرار می‌گیرد. افسانه پریان هم در ادبیات کهن و هم در ادبیات معاصر ایران نقش پررنگی داشته است. افسانه‌های پریان نوعی از قصه‌های عامیانه محسوب می‌شوند که سرشار از رویدادهای غیرطبیعی، جادو و خرق عادت، قهرمان و ضدقهرمان هستند. پریان از دیرباز در قصه‌ها و داستان‌های ایرانی بوده‌اند و در گذر زمان نقش‌های متفاوتی در قصه‌ها داشته‌اند. گاهی در نقشی منفی ظاهر می‌شدند و هدف آنها فریب انسانها و ترغیب آنها به کارهای نادرست بوده است. اما در بیشتر داستان‌ها و افسانه‌های ایرانی نقش مثبتی داشته‌اند و در مقابل دیو و شیطان قرار گرفته‌اند.
داستان پریاموس حدود ۵۳۰ سال قبل از تولد شیگانهوس، نوهی ابلیس، اتفاق می‌افتد. در کتاب شیگانهوس شاهد تلاش ابلیس، شیطان بزرگ، برای تولد نوه قدرتمند و خبیثش بودیم. ابلیس می‌خواست مخوف‌ترین و پلیدترین موجود در عالم را در اختیار داشته باشد تا بتواند به وسیله او انتقامش را از انسانها بگیرد و زمین را برایشان جهنم کند، چون انسان را مسئول رانده شدن خود از درگاه الهی می‌دانست و برای رسیدن به این‌هدف، ازدواج دخترش با پلیدترین شیاطین عالم و به دنیا آوردن فرزندی توسط دخترش را بهترین راه می‌داند. داستان کتاب پریاموس در دو خط زمانی روایت می‌شود؛ یکی ۵۳۲ سال پیش از تولد شیگانهوس است و در دنیای پریان اتفاق می‌افتد؛ در این‌داستان با پریاموس آشنا می‌شویم که به‌عنوان پیشگوی اعظم دنیای پریان سعی می‌کند برای نجات پریزادها و انسانها از شر شیطان کارهایی انجام دهد. و خط دوم داستان یک سال قبل از تولد شیگانهوس، نوه ابلیس، است و شخصیت‌های مختلفی دارد که به نوعی با پریاموس و تولد شیگانهوس ارتباط دارند.
در بیشتر افسانه‌های کهن شاهد مبارزه میان خیر و شر، نیکی و پلیدی هستیم. کتاب پریاموس هم به نوعی این‌مبارزه را نشان می‌دهد. شیگانهوس قرار است مظهر پلیدی و سیاهی باشد. پریان آسمان برای مبارزه با او به زمین فراخوانده می‌شوند. پریاموس هم سعی می‌کند با پیشگویی‌ها و اقداماتش جلوی تولد و قدرت گرفتن این موجود پلید را بگیرد.
چند مورد از افسانه‌های قدیمی در داستان این کتاب حضور پررنگ دارند. «آل» از معروفترین افسانه‌های ملل جهان است و در هر ملتی به نوعی درباره آن داستان‌سرایی شده است. آل موجودی خیالی و افسانه‌ای است و در باور عامه اگر زن باردار یا تازه زایمان کرده را تنها بگذارند، آل به سراغش می‌آید و به او آسیب می‌رساند. این موجودات خیالی شرور معمولاً به شکل زنانی قوی و گاهی به شکل پیرزنانی با موهای ژولیده و دماغی از جنس خمیر یا گِل سرخ رنگ توصیف شده‌اند و علاقه زیادی به رنگ قرمز دارند و به‌سوی این رنگ جلب می‌شوند.
در داستان پریاموس حضور آل را کاملاً حس می‌کنیم. آرتاگ از ترس حمله آل به زن باردارش همراه همسرش از شهرشان کوچ می‌کنند تا به پایتخت سرزمین پالانه اوسا بروند. از سوی دیگر، در پایتخت هم ملکه گرفتار آل شده و حال و روز خوبی ندارد. پریاموس، شخصیت اصلی کتاب، سعی می‌کند این دو زن باردار را از آل نجات بدهد. پوتهسا را میخواهد نجات دهد چون همنام عشق اول و ناکام دوران جوانیاش است و ملکه را میخواهد نجات بدهد به امید اینکه بتواند در ازای نجات جان ملکه و شاهزاده از پادشاه انگشتری را بگیرد که یادگار دخترِ پریزاد فایولیتا، دختر شاهِ پریان آسمانی، است، پریزادی که برای نجات جان پریان آسمانی جان خود را فدا کرد و در سرزمین پریان جایگاه والایی دارد. برای نجات زنان باردار از شر آل باید مراسم زارگیری انجام شود. این مراسم در سواحل جنوبی ایران رایج است. در باور مردم بومی زار نوعی بیماری است که با درمان پزشکی برطرف نمی‌شود، زیرا معتقدند نوعی باد یا جن وارد بدن شخص می‌شود و تنها با برگزاری مراسم خاص می‌توان آن باد را آرام کرد و بیمار را نجات داد. در کتاب پریاموس مراسم زارگیری به‌طور کامل برای ملکه برگزار می‌شود تا او را نجات دهند و باد را از بدنش خارج کنند. توصیف مراسم زارگیری بسیار دقیق و نوشته شده است. خانم نوربخش توانسته تصویر کاملی از مراسم زارگیری و جزییات آن در اختیار خواننده قرار دهد.
یکی دیگر از افسانه‌های ایرانی که در کتاب پریاموس درباره‌اش میخوانیم دوالپا است. دوالپا موجودی افسانه‌ای است که در بسیاری از افسانه‌ها و داستان‌های ایرانی به آن اشاره شده است. در فرهنگ عامه، دوالپا موجودی است با پاهای دراز که معمولاً به شکل پیرمردی ناتوان کنارِ راه می‌نشیند و از رهگذران میخواهد به او کمک کنند و او را روی پشت خود سوار کنند. اما به محض سوار شدن روی پشت آن شخص، پاهایش را مثل تسمه‌ای دور کمر او می‌پیچد و دیگر پایین نمی‌آید و آن شخص عابر معمولاً تا آخر عمر نمی‌تواند از دست آن نجات پیدا کند. در کتاب پریاموس، آرتاگ در راه سفر از شهرشان تا پایتخت گرفتار دوالپا می‌شود، اما تا آخر عمر گرفتارش نمی‌ماند. زنش با استفاده از دعاها و وردهایی که برای محافظت از آل همراهش دارد موفق می‌شود آرتاگ را از شر دوالپا خلاص کند.
افسانه‌ها بخش بزرگی از ادبیات کشورهای مختلف را تشکیل می‌دهند. استفاده از افسانه‌های کهن در داستان‌های معاصر می‌تواند راهی باشد برای زنده نگه داشتن این افسانه‌ها و انتقال آنها به نسل‌های بعد. بهاره نوربخش در کتاب پریاموس توانسته به خوبی از داستان‌های پریان و افسانه‌های ایرانی استفاده کند تا داستانی پرکشش را برای خواننده روایت کند؛ با استفاده از افسانه‌های کهن افسانه‌ای نو آفریده، داستانی که خواننده را غرق در دنیای موجودات خیالی و افسانه‌ای می‌کند.
نظر شما