پلتفرم ۶ جانبه/خوابی که اردوغان و علی‌اف برای ترانزیت ایران دیدند

به گزارش خبرنگار مهر، رجب طیب اردوغان دو هفته قبل به شهر تاریخی شوشا در جمهوری آذربایجان و از مناطق تازه آزادشده از اشغال ارمنستان در پی جنگ اخیر قره باغ سفر کرده بود و در نشستی خبری با الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان، از پلتفرم ۶ جانبه سخن گفت.

خبرگزاری آناتولی ترکیه در همین خصوص از زبان اردوغان نوشت: «از یک پلتفرم شش‌جانبه متشکل از ترکیه، آذربایجان، روسیه، ارمنستان، گرجستان و ایران بحث کردیم. دیگر می‌خواهیم با این پلتفرم منطقه را به یک منطقه صلح و آرامش تبدیل کنیم. ما (اردوغان و علی‌اف) آماده فداکاری در این پلتفرم ۶ جانبه هستیم. آقای پوتین نیز همینطور، با اقدامات انجام شده در این زمینه، منطقه به یک منطقه صلح تبدیل خواهد شد.»

رئیس‌جمهور ترکیه تاکید کرد: «هر کسی که تمایل کمک به موقعیت جدید در منطقه را دارد، باید سیاست نفرت‌انگیز و تحریک‌آمیز را کنار بگذارد و به صلح و همکاری روی دهد. وقتی چنین احتمالی پیش می‌آید، ما هم آماده‌ایم برای عادی‌سازی روابط خود با ارمنستان آنچه لازم است را انجام دهیم.»

کریدور زنگزور؛ هم‌پوشانی با کریدورهای ایران

اردوغان در خصوص کریدور زنگزور جنوبی نیز با اشاره به حمایت ترکیه از پروژه ساخت کریدور زنگزور جنوبی که توسط آذربایجان اجرا می‌شود، افزود: با اجرای این پروژه، کریدور مشترک جدیدی از شرق تا غرب افتتاح خواهد شد. این بسیار مهم است.

بنا به نوشته خبرگزاری آناتولی، الهام علی اف رئیس جمهور آذربایجان هم درباره کریدور زنگزور جنوبی در این نشست خبری مشترک گفت: در موضوع کریدور زنگزور که ترکیه و آذربایجان را از طریق راه آهن و زمینی به هم متصل می‌کند تنها به حرف اکتفا نمی‌کنیم بلکه در عمل آن را اجرا می‌کنیم.

در پایان این نشست خبری، اردوغان و علی‌اف رؤسای جمهوری ترکیه و آذربایجان «بیانیه شوشا» را امضا کردند.

در بیانیه شوشا بر افتتاح کریدور زنگزور که ترکیه و آذربایجان را به یکدیگر متصل می‌کند و همچنین خط آهن نخجوان-قارص که سهم مهمی در تحکیم روابط دو کشور خواهد داشت، تأکید شده است.

گفتنی است کریدور زنگزور قرار است خاک جمهور خودمختار نخجوان که تحت‌الحمایه جمهوری آذربایجان است را از طریق خاک ارمنستان به آذربایجان متصل کند؛ این کریدور در بند ۸ توافق نامه صلح ارمنستان-آذربایجان که روسیه و ترکیه برای اتمام جنگ ارمنستان و آذربایجان تهیه کرده بودند، آمده است؛ تا پیش از این ساکنان نخجوان برای تردد به آذربایجان چاره‌ای جز عبور از خاک ایران (پایانه مرزی نوردوز) نداشتند.

اهمیت قاپیدن موقعیت ترانزیتی قفقاز از دست ایران برای ترکیه

اگرچه اظهار نظر اردوغان درباره پلتفرم ۶ جانبه ایران، ترکیه، آذربایجان، گرجستان، روسیه و ارمنستان مبنی بر توسعه همکاری‌های حمل و نقلی و ترانزیتی برای تقویت تجارت کالا در منطقه قفقاز، برای اولین بار نیست که مطرح می‌شود، اما به نظر می‌رسد پشت پرده این تلاش اردوغان برای اجرای پلتفرم مذکور، حذف بخش مهمی از مسیر خاک ایران برای عبور کالاهای شرق آسیا به اروپا باشد.

کریدور باکو-تفلیس-قارص رقیب کریدورهای ایران می‌شود؟

کریدور ریلی ۸۲۶ کیلومتری باکو-تفلیس-قارص که ۱۰ آبان ۱۳۹۶ با حضور رؤسای جمهور آذربایجان و ترکیه و نخست وزیران گرجستان، قزاقستان و ازبکستان به بهره برداری رسید، دو پایتخت آذربایجان و گرجستان و همچنین شهر مهم قارص در شمال شرقی ترکیه را به یکدیگر متصل می‌کند.

احداث آن ۹ سال زمان و ۶۰۰ میلیون دلار هزینه بُرد. هدف از اجرای این پروژه، دور زدن ارمنستان بود و علت طولانی شدن ساخت آن نیز، عدم اعطای هیچ یکی از دولت‌ها و بانک‌های اروپایی و غربی به دلیل لابی قوی ارمنستان بود؛ اما توانسته در کمتر از ۴ سالی که از افتتاح آن می‌گذرد، اعتبار و جایگاه خوبی میان صاحبان کالا در اروپا و شرق آسیا بیاید؛ به خصوص که کشورهای شرق دریای خزر را به دلیل تقویت بنادر ترکمن باشی و اکتائو (ترکمنستان و قزاقستان) برای ارتباط با بندر باکو، از بن بست خارج کند.

کریدوری که تلاش زیادی دارد تا به دلیل آنکه از شهر قارص در ترکیه با ریل مستقیماً به اروپا متصل است، مسیر ترانزیتی کریدورهای شمال-جنوب و شرق-غرب ایران را از سکه بیندازد و در این مسیر از دادن امتیازهای گسترده به صاحبان کالا از سوی کشورهای آذربایجان، گرجستان و ترکیه إبایی ندارد.

اردوغان رئیس جمهور ترکیه در مراسم بهره برداری از کریدور باکو-تفلیس-قارص اعلام کرد: با بهره‌برداری از این طرح، امکان اتصال مستقیم لندن به پکن فراهم شده است!

گفته می‌شود حجم مبادلات تجاری منطقه قفقاز با بهره‌برداری از این خط آهن سالانه به یک و نیم میلیون نفر مسافر و ۱۷ میلیون تُن بار خواهد رسید.

همچنین ادعا شده که با راه‌اندازی قطارهای سریع السیر، زمان حمل کالا از چین به اروپا، از ۴۵ روز به ۱۵ روز کاهش خواهد یافت.

برآوردهای اولیه این است که این خط آهن در طول ۵ تا ۶ سال آتی (۲۰۲۷ میلادی) به ظرفیت ۵ میلیون مسافر و گردشگر در سال و نیز ۵۰ میلیون تُن بار در سال می‌رسد و برای این سه کشور درآمدی در حدود ۱۰ میلیارد دلار ایجاد خواهد کرد.

برای آنکه بزرگای رقم ۱۰ میلیارد دلار به ذهن تقریب شود، باید گفت که حجم تجارت دو غول اقتصادی جنوب آسیا و شرق اروپا یعنی هند و روسیه سالانه ۱۱ میلیارد دلار و درآمد سال ۱۳۹۸ ایران از فروش نفت خام، کمتر از ۸ میلیارد دلار بود.

درآمد عجیب و اعتباری که ترکیه صرفاً با ایستگاه راه آهن قارص کسب کرد!

خبرگزاری آناتولی ترکیه می‌گوید بر اساس تفاهمی که این کشور با کشورهای آسیای میانه و قفقاز به دست آورده از ۲۱ ماه می ۲۰۲۱ (اول خرداد امسال) تمامی امور ترخیص گمرکی کالاهای عبوری از خط آهن باکو-تفلیس-قارص و همه قطارهایی که از طریق گرجستان از آسیای میانه آمده و باز می‌گردند در مرکز لجستیک قارص انجام خواهد شد!

این خبرگزاری می‌نویسد: هیچ گونه ترخیص کالا از ترمینال قارص انجام نمی‌شود و مراحل ترخیص کالا چه برای قطارهایی که از آسیای میانه می‌آیند و چه قطارهایی که از غرب به آسیای میانه می‌روند در مرکز لجستیک قارص انجام می‌شود.

یک مقام ارشد دولت ترکیه نیز از تردد ۹۰۰ قطار و یک میلیون تن بار از کریدور ریلی باکو-تفلیس-قارص از زمان افتتاح تا کنون خبر داده است. ولی هیچ مسافری تا کنون از آن رد نشده است؛ به نظر می‌رسد این کریدور نتوانسته هنوز به اهدافی که برای آن پیش بینی شده بود، دست یابد.

پیش از این نیز بسیاری از کارشناسان اگرچه هشدار داده بودند که این کریدور می‌تواند رقیبی برای ما باشد، اما در صورتی که ایران زیرساخت‌های ریلی و جاده‌ای خود را تکمیل و تعرفه‌های راهداری، راه آهن و گمرک را تعدیل و اصلاح کند، باز هم بهترین گزینه برای ترانزیت کالا از شرق به غرب، ایران خواهد بود.

راه آهن ایران به ایستگاه قارص متصل می‌شود؟

بسیاری از کارشناسان معتقدند با توجه به اینکه راه آهن ایران به ترکیه از مسیر ایستگاه وان ترکیه متصل است که به دریاچه وان رسیده و برای عبور به غرب این دریاچه و سپس اروپا، لاجرم باید از حمل و نقل ترکیبی استفاده کرد و همچنین از آنجایی که فاصله مرزی ایران با شهر قارص، چندان زیاد نیست، می‌بایست برای آنکه شبکه ریلی ایران برای کالاهای شرق به غرب، اقتصادی شود، به شبکه ریلی ترکیه از ایستگاه قارص متصل شود.

امین ترفع مدیرکل دفتر تجاری سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی در گفت وگو با خبرنگار مهر درباره کریدور زنگزور و پلتفرم ۶ جانبه مورد نظر اردوغان و علی اف اظهار کرد: موضوع مورد نظر ترکیه هم از نظر سیاسی و هم اقتصادی بسیار پیچیده است؛ هنوز این منطقه، منطقه جنگی است و سایه امنیتی بر سر آن وجود دارد؛ لذا فعلاً نمی‌تواند در کوتاه مدت نظر قطعی درباره منطقه مورد مناقشه در قره باغ داد؛ اما آنچه آشکار است این است که همه ۶ کشور بر امن شدن این منطقه تأکید دارند؛ در صورتی که امنیت بر این منطقه حاکم شود، تجارت و اقتصاد در آن ایجاد خواهد شد؛ ولی در صورت تداوم ناامنی، همه این تفاهم‌ها در خلاف جهت آن رخ خواهند داد.

وی افزود: پلتفرم ۶ جانبه این رویکرد را دنبال می‌کند که منطقه باید امن شهد و امن باقی بماند تا در هنگام توسعه، هر ۶ کشور به هم کمک کنند.

ترفع درباره کریدور زنگزور گفت: این کریدور یک کریدور شرقی-غربی است که نخجوان را به جمهوری آذربایجان متصل می‌کند؛ شاید ارمنستان و آذربایجان برداشت مشترکی از ماده ۸ توافق نامه صلح را که قرار است مسیر ارتباطی به یکدیگر بدهند، ندارند؛ آذربایجان به این موضوع، نگاه کریدوری دارد و شاید ارمنی‌ها چنین نگاهی نداشته باشند.

وی خاطرنشان کرد: تا زمان قطعی شدن توافق دو کشور آذربایجان و ارمنستان، آنچه مسلم است، مسیر ایران همچنان کما فی السابق بهترین مسیر برای اتصال نخجوان به آذربایجان است؛ هم امنیت بالایی دارد، هم اقتصادی است و هم کامیون‌های آذری بدون مشکل از این مسیر تردد می‌کنند. این مسیر امکان قابت با مسیر ایران ندارد.

کریدور باکو-تفلیس-قارص و تعامل آن با ایران

مدیرکل دفتر تجاری سازی و امور تشکل‌های وزارت راه و شهرسازی درباره کریدور باکو-تفلیس-قارص نیز گفت: این کریدور عملاً به یکی از کریدورهای اتصال اروپا به آسیای میانه تحت عنوان برنامه کَرِک ( CAREC Program) شده است که به آن «جاده ابریشم آهنین (ریلی)» هم می‌گویند؛ تا کنون بار ریلی هم از این مسیر عبور کرده و قطار باری بزرگی از ترکیه به چین حرکت کرده است؛ این مسیر ریلی هم اکنون هم زیر بار ترافیک است.

وی ادامه داد: کریدور باکو-تفلیس-قارص رقیب ترانزیت ایران از شرق به غرب است البته برای ما آنچه مهم است این است که باید ارتباطات حمل و نقلی ما با همه همسایه متصل باشد در حال حاضر با تعدادی از همسایگانمان اتصال جاده‌ای، ریلی، آبی و ترکیبی از اینها داریم که باید توسعه بیشتری یابند.

این مقام مسئول در معاونت حمل و نقل وزارت راه و شهرسازی گفت: ما با ترکیه اتصال ریلی تا دریاچه وان داریم و شبکه ریلی دو کشور به هم متصل نیستند و ارتباطی ندارند برای اینکه دو شبکه ریلی به هم وصل شوند، ایران و ترکیه در شاخه جنوبی جاده ابریشم می‌توانند پیوسته ترین مسیر ریلی جنوب جاده ابریشم را به هم متصل کنند.

وی تأکید کرد: در صورتی که این دو شبکه ریلی به هم متصل شوند، هر قطار باری که از چین راه می‌افتد و از مسیر ایران تردد کند، می‌تواند بدون اینکه قطار تخلیه و بارگیری مجدد بار و کالا در طول مسیر داشته باشد، مستقیماً به اروپا برسد.

ترفع اظهار کرد: ایران و ترکیه در حال انجام مطالعات این طرح هستند تا دو شبکه ریلی را به هم متصل کنند با این حال قرار است خط جدید از راه آهن تبریز-جلفا، منشعب و به «چشمه ثریا» (نقطه صفر مرزی ایران و ترکیه در شمالی ترین نقطه آذربایجان غربی) متصل شود که در صورت اجرای این خط آهن، اتصال ریلی پیوسته‌ای را در شاخه جنوبی جاده ابریشم ایجاد خواهیم کرد.