خبرگزاری مهر، گروه استانها- اعظم محبی: استان گلستان به سبب دارا بودن ویژگی‌های مختلف زمین‌شناختی در معرض انواع تهدیدات طبیعی مانند زلزله، زمین لغزه و رانش قرار دارد اما در سال‌های اخیر کارشناسان نسبت به پدیده فرونشست که از آن به عنوان زلزله خاموش هم یاد می‌شود، هشدار داده اند.
آبخوان‌های زیرسطحی استان به سبب افزایش حفر چاه‌های غیرمجاز با هدف بکارگیری در بخش کشاورزی، دچار افت شده که این موضوع علاوه بر تأثیرات مشهود و مستقیم در زمینه تأمین آب شرب، تبعات دیگری همچون فرونشست را به دنبال دارد.
تخلیه آب سفره‌های زیرسطحی در محدوده گرگانرود به حدی بوده که هشدار کارشناسان در خصوص فرونشست زمین عینیت یافته است و بررسی داده‌های زمین شناختی هم حکایت از آن دارد که در سال‌های آتی شاهد فرونشست در مناطق مسکونی هم خواهیم بود.
با وقوع خشکسالی در سال‌های اخیر هجمه مردم به برداشت از آب‌های نیمه عمیق و عمیق بیشتر شده که این امر احتمال فرونشست را بیشتر خواهد کرد.
با هشدارهای اعلام شده نسبت به این موضوع، استاندار گلستان هم در جلسه ستاد پیشگیری هماهنگی و فرماندهی عملیات پاسخ به بحران استان، خطر پدیده فرونشست زمین در گلستان از بندرگز تا گالیکش را جدی دانست و از دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی استان خواست تا طرح مطالعات این حوزه و برنامه‌های پیشگیرانه و مقابله‌ای با این پدیده را آماده کنند.
نرخ بالای فرونشست در بندرترکمن
وب سایت سازمان نقشه برداری کشور هم چهارم بهمن ماه ۹۹ اعلام کرد که گلستان در منطقه‌ای به وسعت چهار هزار و ۵۰۰ کیلومترمربع در اطراف شهرهای گرگان، کردکوی، بندرترکمن، سرخنکلاته، آق قلا، گنبدکاووس و دلند دچار فرونشست شده است.
بیشینه سرعت فرونشست مربوط به بندرترکمن با نرخ سالانه ۲۲.۶ سانتی‌متر است. داده‌های شبکه ایستگاه‌های دائمی ژئودینامیک گرگان و مشاهدات شبکه ترازیابی دقیق درجه یک سازمان نقشه‌برداری هم تغییرات ارتفاعی از حدود ۲۰ سال پیش را تأیید می‌کنند.
در تازه‌ترین گزارشی که از وضعیت فرونشست شهرهای استان گلستان در اداره کل زمین‌سنجی و نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه‌برداری کشور تهیه شده، به وضعیت فرونشست شهر گرگان هم پرداخته شده است. بیشینه نرخ فرونشست در بخش جنوبی شهر ۲.۵ سانتی‌متر و در بخش شمالی ۴.۵ سانتی‌متر در سال است. به علاوه، حومه شمال غربی و شمال شرقی شهر گرگان هم با فرونشست سالانه حدود هشت سانتی‌متر مواجه است که پهنه‌های آن در حال پیش‌روی و گسترش به سمت مناطق شهری است.
بیشینه نرخ فرونشست سالانه در بخش جنوبی گرگان ۲.۵ سانتی متر و در بخش شمالی ۴.۵ سانتی متر است غلامرضا کریم‌زاده و سیاوش عربی دو تن از مسئولان اداره کل زمین‌سنجی و نقشه‌برداری زمینی سازمان نقشه برداری کشور هم در یادداشت مشترک خود اعلام کرده اند: در حال حاضر بر اساس نتایج و یافته‌های مطالعات و بررسی‌های مختلف به خوبی روشن شده که فرونشست زمین در ردیف مخاطرات مهم و جدی استان گلستان قرار دارد؛ مخاطره‌ای که مدیریت و کنترل آن مستلزم پایش مستمر، گردآوری و تحلیل داده‌ها با روش‌های دقیق از جمله روش‌های ژئودتیکی، ژئودینامیکی و سنجش از دور است.
آنها بیان کردند: نمودارهای تغییرات سطح آب‌های زیرزمینی دو چاه پیزومتری انجیرآباد و منابع طبیعی گرگان نشان می‌دهند که سطح آب‌های زیرزمینی در محدوده مورد مطالعه کاهش داشته از این‌رو، برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی و بر هم خوردن تعادل برداشت و تغذیه آبخوان را می‌توان علت اصلی فرونشست منطقه عنوان کرد.
در این یادداشت آمده است: تحقیقی درباره پدیده فرونشست زمین در غرب استان گلستان با بکارگیری روش تداخل‌سنجی راداری و با استفاده از تصاویر راداری انجام شد که نتایج آن نشان داد که منطقه‌ای در محدوده شمال شهر گرگان با روند تقریبی شرقی غربی (مطابق با روند گسل خزر) در حال فرونشست بوده که در این بررسی، میزان فرونشست در منطقه مورد مطالعه طی دوره زمانی گفته شده حدود ۴.۸ سانتی‌متر محاسبه و اعلام شده است.
نقشه فرونشست شهر گرگان
برداشت بی رویه از چاه‌ها عامل فرونشست
عضو هیئت علمی دانشگاه گلستان هم در خصوص پدیده فرونشست به خبرنگار مهر گفت: پدیده فرونشست زمین دلایل متعددی دارد که یکی از آنها به عوامل انسانی برمی گردد که می‌تواند به صورت محلی و کوتاه مدت اثرگذار باشد.
حامد رضایی افزود: یکی از اصلی ترین دلایل فرونشست زمین پدیده تحکیم یافتگی (متراکم شدن ذرات خاک در اثر فشار لایه‌های بالاتر و تبدیل شدن آنها به خاک مقاوم و سنگ) است که در اکثر خاک‌ها این امر اتفاق می‌افتد.
وی ادامه داد: آنچه به عنوان پدیده فرونشست به صورت مقطعی در استان گزارش می‌شود عمدتاً به برداشت بی رویه از آب‌های زیرزمینی و آبرفتی برمی گردد.
رضایی توضیح داد: وقتی آبخوان از نوع آبرفتی باشد یعنی فضای خالی بین دانه‌ها پر از آب است، حال اگر بیش از حد از این آبخوان‌ها برداشت شود فضای خالی به وجود آمده و دچار نشست می‌شود و در سطح زمین پدیده فرونشست را شاهد خواهیم بود که یکی از اثرات آن بیرون آمدن لوله‌های آب است.
وی گفت: در قسمت میانی دشت و در امتداد گرگانرود و ضلع شمالی شهر گرگان و کردکوی شاهد فرونشست زمین هستیم که این امر در برخی از مناطق گزارش شده و بنده هم آن را رؤیت کرده ام.
رضایی اضافه کرد: برای آنکه در اثر برداشت، آبخوان دچار فرونشست نشود باید نرخ برداشت یعنی آبدهی چاه را به صورت مجاز در نظر بگیریم، به گونه‌ای که به میزان آبی که پمپاژ می‌شود آب جایگزین شود. دبی پمپاژ آب از چاه را توسط آب منطقه‌ای براساس ویژگی آبخوان مشخص می‌کند.
وی عنوان کرد: از دلایل دیگر فرونشست فعالیت‌های تکتونیکی است که در نتیجه فعالیت‌های زمین و یا برخورد قطعات به هم اتفاق می‌افتد که اگر این امر دلیل اصلی باشد نرخ و موقعیت در ارتباط با فعالیت گسل خواهد بود.
وجود ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در گلستان
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان هم به خبرنگار مهر گفت: مقدار آبی که از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شود نباید بیش از میزان آب ورودی، باشد.
سید محسن حسینی افزود: اگر این امر رعایت نشود ما با افت بیشتر سطوح آب‌های زیرزمینی و پدیده فرونشست روبرو خواهیم شد.
وی با بیان اینکه با بیان اینکه میزان آبخوان‌های استان ۲۴۱ میلیون مترمکعب کاهش یافته است، گفت: در حال حاضر ۲۰ هزار حلقه چاه مجاز در استان وجود داردکه از این میزان ۱۷ هزار و ۶۰۰ حلقه چاه در بخش کشاورزی، هزار و ۴۰۰ حلقه در بخش صنعت و ۶۰۰ حلقه چاه هم در بخش شرب است.
طبق گفته وی ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در آبخوان‌های کم عمق در حال تعیین تکلیف است.
حسینی بیان کرد: باید سطح اراضی زیرکشت متناسب با پدیده خشکسالی کاهش یابد زیرا در غیر این صورت با برداشت بی رویه از چاه‌ها به سفره‌های زیرزمینی فشار وارد می‌شود.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای گلستان افزود: فرونشست شریان‌های حیاتی مانند خطوط برق، گاز، آب، جاده و مناطق مسکونی را در معرض خطر قرار خواهد داد و حتی می‌تواند آبخوان‌ها را به طور کل از بین ببرد به گونه‌ای که قابلیت احیا هم نداشته باشند.
وی توضیح داد: در کمیته مدیریت بحران استان این امر مطرح و مقرر شد که دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی مطالعاتی را در این خصوص انجام داده و راه مقابله با آن ارائه کند.
گلستان در سنوات اخیر با پدیده خشکسالی روبرو شده که این امر برداشت بی رویه از سفره‌های آب زیرزمینی را افزایش داده است لذا با توجه به این شرایط برای در امان ماندن از خطرات فرونشست باید راهکارهای جایگزین برای تأمین منابع آبی مورد نیاز در بخش کشاورزی، صنعت و آب شرب در نظر گرفت که علاوه بر استفاده بهینه از منابع آب، بکارگیری آب شیرین کن‌ها در دریا هم به عنوان روش جایگزین مناسب خواهد بود.
نظر شما