سنت های ماندگار تراکمه در عید قربان/ «ارادت» به حق جاودان است

خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها: عید قربان، جشن دلدادگی به معبود و سرسپردگی به معشوق فرا می‌رسد، روزی که ابراهیم، دِین بندگی را کامل ادا کرد و سرافراز از امتحان الهی بیرون آمد. روزی که خلیل، تسلیم محض دادار یکتا شد و نفس‌ها و وابستگی‌ها قربانی شدند.

دهم ذی الحجه فرا رسیده، روزی مبارک و گرامی که سنی و شیعه آن را به شادمانی می‌گذرانند. موعدی که دل‌ها، راهی مرکز ثقل جهان هستی یعنی «کعبه» شده و عرشیان زمزمه «لبیک اللهم لبیک» سر می‌دهند.

در این عید بندگی مسلمانان خود را ملزم به رعایت آداب و آیین‌هایی می‌دانند و ترکمن‌های گلستان سه روز را به جشن می‌نشینند.

عید قربان که می‌شود پخت نان و شیرینی، دوخت لباس‌های رنگی، خرید دام قربانی و خانه تکانی در میان اهل سنت گلستان قوت می‌گیرد و همه خود را مهیای این روز می‌کنند.

با شوق تهیه البسه و مایحتاج عید، تکاپو در بازار ایجاد می‌شود اما دو سال است که این آئین‌ها تحت شعاع ویروس کرونا قرار گرفته و مردم تلاش می‌کنند آن را با رعایت پروتکل‌های بهداشتی برگزار کنند.

کرگون یا خانه تکانی

یک فعال اجتماعی ترکمن در خصوص آئین‌های عید قربان به خبرنگار مهر گفت: عید قربان در بین ترکمن‌ها با آداب و آئین خاصی اجرا شده و آنها از ۱۰ روز قبل به استقبال این عید می‌روند.

شریفه اتوس افزود: «کرگون» یا همان خانه تکانی و غبارروبی از منزل از چند روز قبل آغاز شده و بانوان ترکمن منزل خود را پذیرای مهمانانان می‌کنند.

وی بیان کرد: همچنین خرید لباس و کیف و کفش و پخت شیرینی‌ها و نان‌های محلی از قبیل بیشمه، بورک و غیره از مهم‌ترین فعالیت‌هایی است که خانواده‌های ترکمن را در آستانه فرارسیدن عید قربان به خود مشغول می‌کند.

اتوس با بیان این که سهم ترکمن‌ها در پاسداشت باشکوه عید حائز اهمیت است، گفت: معمولاً سه روز قبل از عید قربان یک نان روغنی به نام «قوقون» پخته شده و دختران ترکمن آن را در بین دوست و آشنا و اهالی محل پخش کنند.

قربانلق

این پژوهش گر ترکمن بیان کرد: خرید و قربانی کردن گاو، گوساله و گوسفند هم از دیگر رسوم ترکمن‌ها بوده که مردم آن را به صورت فردی یا خانوادگی همراه با پدر و اقوام به تناسب وضعیت مالی انجام می‌دهند.

بخشی از گوشت قربانی را بین نیازمندان و فقرا تقسیم کرده تا دیگران را در شادی خود شریک کنند اتوس اضافه کرد: در بین ترکمن‌ها رسم است همان زمان که قربانی (قربانلق) انجام می‌شود اولین خونی که از دام ذبح شده بیرون می‌آید به وسیله انگشت به پیشانی همه افراد خانواده می‌مالند و اعتقاد دارند پاکی و تقدس این خون می‌تواند سرنوشت افراد را تغییر دهد.

وی افزود: یک سوم از گوشت حیواناتی که قربانی شده را باید به نیازمندان و فقرا داد تا آن‌ها هم در این روز خوشحال و شاد شوند.

طبق گفته اتوس قربانی به هفت قسمت مساوی تقسیم می‌شود که به این عمل «اوله» می‌گویند.

رفتن به عیدگاه

سوناگل بهلکه یکی دیگر از محققان ترکمن هم به خبرنگار مهر گفت: آداب و آئین‌های عبادی خاصی در این ایام انجام می‌شود که باید آنها را ثبت و نگهداری کرد.

وی ادامه داد: گرفتن روزه در روزهای دهه اول ذی‌الحجه ثواب زیادی دارد و مردم در این ایام مردم کدورت‌ها را کنار می‌گذارند و کسانی که قهر هستند با هم آشتی می‌کنند.

بهلکه اضافه کرد: ترکمن‌ها در صبح عید قربان در عیدگاه های شهر یا روستای خود برای خواندن نماز عید قربان حضور می‌یابند و این آئین را بسیار باشکوه برگزار می‌کنند.

وی گفت: البته در روز عید قربان مستحب است مردم قبل از رفتن به نماز عید استحمام کنند که در میان ترکمن‌ها این آئین به «قربان شور» معروف است که با رسم و رسومات خاصی برگزار می‌شود.

بهلکه توضیح داد: طی قربان شور کودکان اشعاری را هم زمزمه می‌کنند: «قربان شور. سنم شور. منم شور. اینکی یلا قربان چالمه بلماینگ زار»، «قربان شور، تو هم بشور و من هم بشورم سال آینده که قربانی انجام می‌شود من در آن سال برای قربانی کردن به دیگران نیازی نداشته باشم و خودم بتوانم قربانی کنم».

صله رحم

وی بیان کرد: ترکمن‌ها در عید قربان بهترین لباس‌ها را به تن می‌کنند و لباس‌های محلی خود را می‌پوشند و عروس خانم‌ها «کولته» و دختران «قرمز گوینگ» را به تن می‌کنند و این روز را بسیار با شادی و خوشحالی می‌گذرانند.

بهلکه افزود: جمع شدن اقوام در خانه بزرگترها و پذیرایی با خوراکی‌های مختلف و گوشت قربانی همبستگی‌ها را دو چندان می‌کند.

وی با تأکید بر این در این ایام کمک به نیازمندان هم فراموش نمی‌شود، گفت: این کار سبب ایجاد الفت و دوستی بین مردم می‌شود.

قورمه شوری

بهلکه اظهارکرد: معروف‌ترین آئین ترکمن‌ها در روز عید قربان، تهیه غذا از گوشت قربانی است، این غذا که به «قورمه شوری» معروف است از گوشت قربانی تهیه می‌شود و با آن از میهمانان پذیرایی می‌شود.

وی ادامه داد: ترکمن‌ها معتقدند، قورمه شور اثر چشم زخم و یا چشم شور را از بین می‌برد و از طرفی، خوردن آن سبب قوت بدن می‌شود.

بهلکه عنوان کرد: زنان ترکمن در روز اول عید هم به پخت نانی روغنی به نام «چاپادی» اقدام کرده و با خوردن آن برای روح رفتگان دعا می‌کنند و روز دیگر هم این نان را می پزند و برای رفع گرفتاری آنان که زنده هستند دعا می‌کنند.

تاب سواری

وی گفت: ساخت «هندی لیگ» یا «تاب سواری» در میان ترکمن‌های گلستان در عید قربان رایج است. یک روز مانده به عید تاب برپا شده و تا سه روز این کار را انجام می‌دهند.

بهلکه با بیان این که مردم ترکمن اعتقاد دارند که تاب خوردن گناهان را از بین می‌برد، گفت: مردم اعم از کودک و بزرگسال با سوار شدن بر آن، اوقات خود را بخوشی می‌گذرانند.

وی با اشاره به دیگر بازی‌های محلی که در عید قربان انجام می‌شد، گفت: بازی‌های محلی از جمله برای پسران «آل قاشلی»، «چوریک دپتدی»، «کیملرده کیمینگ»، «اشک میندی» و برای دختران هم «آییم ترک»، «گونیم ترک» و «پس پسه» است.

سنت‌ها سرمایه‌های یک جامعه بوده و فرهنگ هر قوم و منطقه را نمایش می‌دهد لذا با تغییراتی که دنیای امروز در زندگی همه ایجاد کرده برای جلوگیری از فراموشی این آداب و سنن باید آن را ثبت کرد.