خبرگزاری مهر، گروه استانها- ندا سپاهی: طبیعت زیبای نطنز و از جمله منطقه حفاظت شده کرکس زیر تیغ معادن حال خوشی ندارد؛ وجود بیش از ۶۰ معدن سنگ گرانیت و تراورتن و برداشت‌های بی رویه از این معادن خسارت‌های زیادی بر عرصه‌های زیست محیطی، منابع آبی و تنوع زیستی منطقه بر جا گذاشته است.
رشته کوه کرکس با وسعت بیش از ۳۰۰ هزار هکتار پس از حوضه زاینده رود، دومین منبع آب شیرین در شمال شرقی استان اصفهان به شمار می‌رود و این منطقه به رغم مجاورت با مناطق کویری از دیرباز دارای چشمه‌ها و قنوات بسیاری بوده است و بخش وسیعی از این منطقه مامن حیات وحش و رویشگاه گونه‌های گیاهی ارزشمند و در خطر انقراض مانند زرین گیاه است.
اما معادن چهل سال است که به جان کرکس کوه افتادند و به رغم اعتراضات مردم نطنز و کاشان به ویرانی طبیعت ادامه می‌دهند.
از صدای مهیب انفجار و تکه تکه شدن دل کوه و رفت و آمد خودروهای غول پیکر حامل سنگ گرفته تا تجاوز به حریم باغات، مزارع کشاورزی، مناطق مسکونی شهری و روستایی، انباشت نخاله‌ها و باطله‌های معدنی در مسیل‌ها و قنات‌ها و آلودگی آب تا انتشار ریزگردها زندگی و سلامتی مردم نطنز و حیات گونه‌های جانوری و گیاهی منطقه را تهدید و نابود می‌کند و این در حالی است که فعالیت معادن از دهه ۶۰ بدون استعلام از محیط زیست ادامه داشته و برای بهره برداران معادن شهرهای طرقرود، اوره و کمجان نطنز ۳۵ برابر حد مجاز، پروانه صادر شده است.
سکوت در برابر خراش کرکس استقبال از فروپاشی اصفهان و نطنز
محمد درویش رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو هفته گذشته در بازدیدی که از این منطقه داشت با انتشار تصاویری از وضعیت فعالیت معادن نطنز در فضای مجازی نوشت: سکوت در برابر خراش کرکس کوه استقبال از فروپاشی نطنز و اصفهان است.
او در همین ارتباط به خبرنگار مهر می‌گوید: اصفهان یکی از استان‌هایی است که به شدت با کمبود منابع آب رو به رو است؛ روند بیابانی شدن دردشت سجزی در شرق اصفهان تسریع شده، منطقه حفاظت شده کلاه قاضی در جنوب اصفهان بر اثر پدیده فرونشست شکاف برداشته و غرب و شمال این استان نیز از جمله زرین شهر، مورچه خورت و میمه نیز دچار فرونشست شده است، آب بسیاری از قنوات به شدت کاهش یافته و یا کامل خشک شدند و رودخانه زاینده رود با یک بحران جدی رو به رو شده به طوری که آب حتی به پل زمان خان (شهرستان سامان - چهارمحال و بختیاری) نیز نمی‌رسد؛ همه این معضلات نشان دهنده شدت بیابان زایی و کاهش منابع آب در استان اصفهان برغم اجرای چندین طرح انتقال آب به سمت این استان است.
درویش خاطرنشان می‌کند: در شرایطی که اصفهان به شدت با کمبود منابع آب رو به رو است در کرکس کوه چهار هزار متری که دومین منبع آب شیرین این استان محسوب می‌شود و یکی از نقاطی است که می‌تواند به پایداری اکولوژیکی اصفهان کمک کند و انتظار می‌رود که حفاظت از این کوهستانِ راهبردی و استراتژیک اولویت اول باشد، نه تنها حفاظتی نشده بلکه به شکل بی سابقه‌ای شاهد رشد قارچ گونه ده‌ها معدن در این منطقه هستیم که در قلمرو روستاها، شهرک‌ها و شهرها شهرستان نطنز از کمجان گرفته تا طرقرود و اوره و روستای کِشه گسترده شده‌اند.
«منطقه حفاظت شده کرکس» بیشتر به یک شوخی شبیه است
او با بیان اینکه مشابه وضعیت معادن نطنز در بخش‌هایی از استان کرمان و یزد نیز وجود دارد اما بحران کم آبی در اصفهان بسیار شدید است، می‌گوید: کوهستان‌هایی را که منبع آب شیرین هستند معمولاً از چنین بهره برداری‌هایی مصون می‌دارند و به همین دلیل کرکس، منطقه حفاظت شده اعلام شده است در حالی که اکنون این «منطقه حفاظت شده» بیشتر به یک شوخی شبیه است! کرکس چگونه منطقه حفاظت شده‌ای است که هر کسی می‌تواند وارد منطقه شده، دینامیت بگذارد، کوه را منفجر کند، بشکافد و بِبَرد؟! و این فاجعه‌ای بزرگ بود که به چشم خود در کرکس دیدم.
رئیس کمیته محیط زیست در کرسی سلامت اجتماعی یونسکو می‌افزاید: از ۱۱ قنات در روستای اوره اکنون ۲ قنات کامل خشک شده و آبدهی ۹ قنات دیگر به یک چهارم کاهش پیدا کرده است؛ اینها نشان دهنده بحران جدی است که اگر مسئولان به سرعت وارد عمل نشوند در آینده نه چندان دور قابل جبران نخواهد بود.
سازمان حفاظت محیط زیست موظف است که این نگرانی‌ها را انتقال دهد؛ این سازمان می‌تواند از روند کاهش جمعیت حیات وحش، انقراض گونه‌های ارزشمند کرکس کوه و کاهش آبدهی قنوات گزارش دهد، این معضلات را رسانه‌ای کرده و در صحن بهارستان مطرح کند، اینکه سازمان محیط زیست بگوید قانون دست ما را بسته است و عملاً سکوت کامل کند به اعتقاد من شریک جرم شدن است
درویش با اشاره به اینکه گردوخاک و ذرات کمتر از ۲.۵ میکرون بشدت در هوای این منطقه افزایش یافته و بیماری‌های زیادی در شهرها و روستاهای نطنز ایجاد شده است، تصریح می‌کند: سازمان حفاظت محیط زیست موظف است که این نگرانی‌ها را انتقال دهد؛ این سازمان می‌تواند از روند کاهش جمعیت حیات وحش، انقراض گونه‌های ارزشمند کرکس کوه و کاهش آبدهی قنوات گزارش دهد، این معضلات را رسانه‌ای کرده و در صحن بهارستان مطرح کند، اینکه سازمان محیط زیست بگوید قانون دست ما را بسته است و عملاً سکوت کامل کند به اعتقاد من شریک جرم شدن است.
این فعال محیط زیست با تاکید بر اینکه یکی از مطالبات دوستداران محیط زیست تغییر و اصلاح قانون معادن است، خاطرنشان می‌کند: این قانون استثمارگرانه بوده و کامل مشخص است که شماری سرمایه دار که دنبال سود بیشتر در معادن بودند این قانون را نوشتند و هیچ ملاحظات زیست محیطی در آن رعایت نشده است.
از تخلیه باطله‌های معدنی در قنات‌ها تا کاهش جمعیت حیات وحش
همچنین فرزاد علیزاده فعال محیط زیست و عضو ستاد مردمی احیای کرکس «سماک» به خبرنگار مهر می‌گوید: معدن‌کاران در منطقه اوره برای تأمین آب مورد نیاز برش سنگ، ۶ استخر بسیار بزرگ لاستیکی ایجاد کرده‌اند و می‌گویند در این استخرهای چند میلیون لیتری هرزآب‌ها و سیلاب‌ها جمع آوری و استفاده می‌شود در حالی که این آب حقابه قنوات و چشمه سارهایی است که شاید کیلومترها دوردست‌تر از آن منطقه قرار است از دل زمین بجوشند. این استخرها در منطقه طرقرود و روستای کمجان نیز وجود دارد، برای نمونه در منطقه کمجان با لوله گذاری آب را از قنات به معدن انتقال می‌دهد در حالی که این آب، حقابه کشاورزی است.
او با بیان اینکه کرکس کوه بعد از زاینده رود دومین منبع تأمین آب استان پهناور اصفهان است، می‌افزاید: در روستای «کشه» بخش طرقرود قناتی وجود دارد که یک واحد معدنی باطله‌ها و نخاله‌های خود را در بستر آن ریخته است و حجم عظیم سنگ بر بستر قنات فشار می‌آورد که به گفته اهالی، محل خروجی دبی آب قنات کاهش یافته در حالی که طبق قوانین معادن این باطله‌های معدنی را باید محصور کنند اما این باطله‌های معادن به سمت مزارع سرازیر و قنوات، درختچه‌های بادام و گون زیر باطله‌ها مدفون شدند؛ همچنین در این منطقه قنات‌هایی وجود دارد که به گفته اهالی شب و نصفه شب ماشین‌های تانکردار می‌آیند و از آنجا آب برداشت می‌کنند.
این فعال محیط زیست می‌گوید: تخلف در این منطقه بسیار زیاد است و نمی‌توان چشم‌پوشی کرد اما برخی مدیران دولتی در منطقه چشمشان را روی مسائل بسته‌اند؛ از سوی دیگر فعالیت‌های مخرب معادن تهدیدی برای بقای حیات وحش است، برای نمونه، شمار گونه پلنگ در آن منطقه کم شده زیرا زیستگاهش تخریب شده است در نتیجه تعداد گونه گراز افزایش یافته و این حیوان به روستاها و مزارع مردم حمله کرده و آنها را تخریب می‌کند اما محیط زیست به جای کمک به احیای زیستگاهی که نابود شده است از بین شکارچی‌ها، میرشکار استخدام می‌کند تا گرازها را قتل عام کنند.
نیاز وحدت‌پور، رئیس گروه کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه‌ای اصفهان درباره تأثیر فعالیت معادن نطنز بر منابع آب این شهرستان، به خبرنگار مهر می‌گوید: آثار فعالیت برخی از این معادن و باطله‌های آنها به حریم و بستر رودخانه و قنوات منطقه وارد شده و باعث تخریب آنها شده است؛ با توجه به شرایط توپوگرافی، هیدروژئولوژیکی و موقعیت قرارگیری این معادن نسبت به منابع آب سطحی و زیرزمینی محدوده از جمله رودخانه طاد- اوره و رشته قنات‌های متعدد و آبخوان دشت طرق ابیازان امکان انتقال آلودگی به منابع آب سطحی و زیرزمینی منطقه وجود دارد.
۳۶ معدن فعال در اوره، طرقرود و کمجان وجود دارد که ۳۳ تا در مناطق اوره و طرقرود و سه معدن در کمجان است. منابع طبیعی و آبخیزداری استان طبق ماده ۲۴ در پاسخ استعلام این ۳۶ معدن با ۱۵۷.۷ هکتار موافقت کرده در حالی که سازمان صمت برای پنج هزار و ۵۱۷ هکتار مجوز صادر کرده است
او با بیان اینکه بسیاری از فعالیت‌های معدنی با منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی ارتباط نزدیکی دارند، خاطرنشان می‌کند: با توجه به قوانین و دستورالعمل‌های موجود، برای جلوگیری از تخریب بیش از حد محیط زیست منطقه حفاظت شده کرکس باید از بهره برداری نامناسب این معادن در حریم رودخانه و قنوات ممانعت شود و همچنین باطله‌ها و پسماند مربوطه در محل مناسبی جانمایی و تخلیه شود. بخش عمده واکنش‌هایی که در خارج از محیط معدنی و در طبیعت اتفاق می‌افتد و به آلودگی آب، خاک و هوا منجر می‌شود ناشی از روش استخراج نامناسب، طراحی غیراصولی، کنترل نشدن نشت آب در معادن، دپوی غیراستاندارد باطله، رهاسازی پساب کارخانه فرآوری و بازسازی نشدن معدن است.
صمت ۳۵ برابر موافقت منابع طبیعی مجوز معدن صادر کرد
در همین ارتباط محمد قادری رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: سازمان صنعت، معدن و تجارت طبق ماده ۲۴ قانون معادن مکلف است که از چندین ارگان برای یک محدوده معدنی استعلام بگیرد؛ فلسفه وجودی اخذ استعلام از دستگاه‌ها این است که یا با موضوع موافقت می‌کنند یا مخالفت یا با بخشی از آن موافقت می‌شود. ۳۶ معدن فعال در اوره، طرقرود و کمجان وجود دارد که ۳۳ تا در مناطق اوره و طرقرود و سه معدن در کمجان است. منابع طبیعی و آبخیزداری استان طبق ماده ۲۴ در پاسخ استعلام این ۳۶ معدن با ۱۵۷.۷ هکتار موافقت کرده در حالی که سازمان صمت برای پنج هزار و ۵۱۷ هکتار مجوز صادر کرده است.
او می‌افزاید: سازمان صمت ۳۵ برابر موافقت اداره منابع طبیعی مجوز صادر کرده است یعنی معادن می‌توانند ۳۵ برابر انچه که موافقت کردیم تخریب انجام دهند بدون اینکه ما بتوانیم در برابر این تخریب هیچ اقدامی کنیم زیرا برای بهره برداری پروانه صادر شده و بر همین اساس شکایت ما رد می‌شود.
رئیس اداره حفاظت و حمایت اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اصفهان در عین حال خاطرنشان می‌کند: این موضوع تا سال ۱۳۹۲ اتفاق افتاده است اما از ۱۳۹۴ که بین وزارت صمت و سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور توافقاتی شد تقریباً ۹۰ درصد مجوزهای صادر شده با اصول و قوانین منابع طبیعی از جمله رعایت حرائم و تأسیسات، مزارع کشاورزی، محدوده‌های شهری و روستایی انطباق دارد.
قادری می‌گوید: در مناطق اوره، طرقرود و کمجان نطنز که معادن قدیمی با اراضی کشاورزی، باغات و محدوده‌های مسکونی مجاورت پیدا کرده و وضعیت آنها حساس است از سال ۱۳۹۴ تاکنون هیچ مجوز اکتشاف و بهره برداری معدن جدیدی صادر نشده است ولی در سایر مناطق نطنز با تعدادی از استعلام‌ها موافقت شده که شمار آنها خیلی محدود است و در مناطقی بودند که عارضه‌ای ندارد و در مناطق ممنوعه منابع طبیعی و سازمان محیط زیست نیست.
«در ماده ۲۴ قانون معادن آمده است: برای تسریع در امر اکتشاف و بهره برداری از معادن، دستگاه‌های اجرایی مربوط مکلف اند حداکثر ظرف چهار ماه نسبت به استعلام وزارت معادن و فلزات در مورد حریم‌های قانونی مربوط به آنها و مناطق موضوع بند الف ماده سه قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست و رعیت قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل‌ها و مراتع کشور و اصلاحیه‌های تصویب شده آنها و نیز قانون حفظ کاربری اراضی زراعی و باغات، هنگام صدور پروانه اکتشاف و بهره برداری اعلام نظر کنند. عدم اعلام نظر در مهلت مقرر به منزله موافقت دستگاه‌های مزبور برای اجرای عملیات فوق تلقی می‌شود.»
شرط وزارت صمت برای محیط زیست
محمد سرجوقیان معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: ماده ۲۴ قانون معادن مشخص کرده که سازمان صنعت، معدن و تجارت برای صدور مجوز اکتشاف و بهره برداری فقط یک بار از ارگان‌های مربوطه از جمله سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری یا اگر در مناطق چهارگانه تحت مدیریت محیط زیست باشد از سازمان محیط زیست و یا برای ابنیه تاریخی و اماکن مقدسه از میراث فرهنگی استعلام بگیرد.
او درباره وضعیت معادن در منطقه حفاظت شده کرکس نیز می‌افزاید: ارتقا یک منطقه تحت مدیریت محیط زیست منوط به موافقت چند ارگان از جمله وزارت صنعت، معدن و تجارت است، برهمین اساس وزارت صمت به شرطی با ارتقا منطقه شکار ممنوع کرکس به منطقه حفاظت شده موافقت کرد که معادن موجود در این منطقه تا پایان عمر معدن، فعالیت خود را انجام دهند.
معاون امور معادن و صنایع معدنی سازمان صنعت، معدن و تجارت اصفهان با بیان اینکه معادنی که در این منطقه وجود دارد قدیمی بوده و قبل از سال ۱۳۹۲ واگذار شده است، خاطرنشان می‌کند: از سال ۹۲ که ماده ۲۴ قانون معادن مصوب شده ما از منابع طبیعی برای محدوده‌های معدنی استعلام می‌گیریم و با هر کدام که موافقت کند، واگذار می‌شود. مضاف بر این به دلیل اعتراضات اهالی و دلسوزان محیط زیست، شورای عالی معادن، در مورد معادن مناطق اوره، طرقرود و کمجان بررسی و آرایی صادر کرد که بر اساس آن صمت دیگر معدن جدیدی در این مناطق واگذار نکند و ساعت کار و میزان استخراج معادن را محدود کرد.
برداشت مازاد بر مجوز معادن
سرجوقیان با بیان اینکه میزان استخراج از معدن در پروانه بهره برداری، مشخص است، می‌گوید: شورای عالی معادن در سال ۹۵-۹۶ اعلام کرده اینها به هیچ عنوان حق برداشت مازاد ندارند مگر اینکه شورای عالی معادن نظر دهد.
او در پاسخ به اینکه اگر معدنی برخلاف رأی شورای عالی معادن برداشت مازاد بر مجوز بهره برداری داشته باشد، می‌گوید: اگر مستندات معتبر و قابل استناد به ما ارائه شود که معدنی بیشتر از مجوز خود استخراج می‌کند، برای آن پرونده تشکیل و به شورای عالی معادن ارسال می‌شود که از معدن سلب صلاحیت کند.
در همین ارتباط محمدابراهیم مسعودی سخنگوی ستاد مردمی احیای کرکس کوه سماک به خبرنگار مهر می‌گوید: اسناد و مدارک قانونی تخلفات این معادن موجود است و توسط کارشناسان حقوقی بررسی شده است؛ طبق این اسناد ۶۴ درصد معادن طرقرود به مستثنیات، قنوات و چشمه‌ها تجاوز کرده و ۲۷ درصد از این معادن برداشت بیش از حد مجاز پروانه بهره‌برداری دارند؛ برای مثال حد مجاز بهره برداری یکی از این شرکت‌ها سه کیلومتر بوده است اما بیش از ۴۸ کیلومتر معدن‌کاوی و برداشت غیرمجاز داشته است.
اگر مستندات معتبر و قابل استناد به ما ارائه شود که معدنی بیشتر از مجوز خود استخراج می‌کند، برای آن پرونده تشکیل و به شورای عالی معادن ارسال می‌شود که از معدن سلب صلاحیت کند
او با اشاره به اینکه آرای صادر شده در سال ۱۳۹۴ و ۱۳۹۷ مبنی بر تمدید نشدن مجوز بهره برداری از معادن شهرهای اوره، طرقرود و کمجان هرگز اجرا نشده است، با ابراز نگرانی در مورد فعالیت مخرب معادن در طبیعت نطنز و کرکس کوه، می‌افزاید: با وجود اینکه کرکس، منطقه حفاظت شده است طبق قوانین محیط زیست و آرای شورای عالی معادن صدور هرگونه مجوز معدن در این خطه ممنوع است اما همچنان برخی‌ها با روش‌های مختلف و سیاسی مجوز صادر می‌کنند.
ضرورت تغییر قوانین و مصوبات شورای عالی معادن
اما رضا اقتدار، مدیرکل دفتر زیستگاه‌ها و امور مناطق سازمان حفاظت محیط زیست به خبرنگار مهر می‌گوید: در زمان ارتقای سطح منطقه شکار ممنوع کرکس به منطقه حفاظت شده (۱۳۸۶) اداره کل محیط زیست و سازمان صمت استان اصفهان در صورتجلسه‌ای توافق کردند که اگر کرکس منطقه حفاظت شده شود باید معادنی که آنجا وجود داشته تا پایان عمر ذخیره معدنی به فعالیت خود ادامه دهند، با وجود این، سازمان محیط زیست از آن سال تاکنون اجازه نداده است که معدن جدید در آن منطقه اضافه شود در حالی که اگر کرکس به منطقه حفاظت شده تبدیل نمی‌شد، شمار معادن آنجا چند برابر می‌شد. از سوی دیگر به‌رغم توافقی که در زمان ارتقا سطح این منطقه صورت گرفته، سازمان محیط زیست در شورای عالی معادن، ادامه فعالیت معادن نطنز را ملزم به رعایت ضوابط زیست محیطی کرده است ضمن اینکه مجوز فعالیت حدود ۹ معدن را اعلام کردیم که تمدید نشود.
او اضافه می‌کند: نکته حائز اهمیت این است که برای صدور پروانه بهره برداری این معادن استعلامی از سازمان محیط زیست نشده بود، از این رو تاکید ما این است که طبق احکام و مصوبات شورای عالی معادن در سال‌های ۹۴ و ۹۷ نباید پروانه بهره‌برداری تعدادی از این معادن تمدید شود زیرا موقعیت اینها به لحاظ محیطی برای کارکردن مناسب نبوده و نزدیک روستا و باغ هستند، از سوی دیگر به معادنی که فعالیت آنها شامل ممنوعیت نیست باید ضوابط زیست محیطی داده شود.
اقتدار می‌گوید: سازمان صمت استان اصفهان از زمان مصوبه شورای عالی معادن به معادن کرکس افزایش تناژ نداده اما ما باید از نظر ملاحظات زیست محیطی نظارت کنیم زیرا با توجه به بازدید ما از این منطقه، فعالیت برخی معادن و همچنین بندهای مصوبات شورا نیاز به اصلاح دارد. در مجموع همه متفق القول هستند که دغدغه دوستداران محیط زیست کرکس را رفع کنند، سازمان محیط زیست پیگیر سر و سامان دادن به وضعیت آن منطقه است اما از راه قانون و با همکاری خود بهره برداران می‌توان وضعیت را بهبود بخشید تا منطقه آرام آرام ساماندهی شود.
این روزها محیط زیست اصفهان حال و روز خوبی ندارد، خشکسالی، آلودگی هوا، کمبود علوفه برای دام و در ادامه نیز معادنی که هر روز در گوشه و کنار مناطق حفاظت شده اصفهان قد علم می‌کنند چالش‌هایی است که تیشه به ریشه گونه‌های کمیاب حیات وحش اصفهان زده و هر روز شاهد حوادث و اتفاقات تلخی در این مناطق هستیم. ضروری است که مسئولان این استان بیش از گذشته قدردان ظرفیت‌های زیست محیطی اصفهان باشند و آنها را از مرز نابودی دور کنند.
نظر شما