به گزارش خبرگزاری مهر - دین و آئین - عصمت علی‌آبادی؛ پیاده‌روی و زیارت حرم مطهر امام حسین (ع) در روز اربعین ریشه تاریخی دارد چرا که جابر بن عبدالله انصاری و عطیه عوفی در سال ۱۲۸۱ قمری با پای پیاده از مدینه حرکت کردند و در صبح اولین اربعینی که از شهادت حضرت سیدالشهدا (ع) می‌گذشت، به کربلا رسیدند و طبق آنچه که در منابع شیعه معتبر مشهود است، در روز اربعین حضرت زینب کبری (س) و امام سجاد (ع) همراه با هشتاد و چهار نفر وارد کربلا شدند و پس از گفتگو با جابر عبدالله انصاری، قبر مطهر امام (ع) را زیارت کردند و از آنجا زیارت اربعین آغاز شد، در همین خصوص با سعید طاووسی مسرور عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌خوانید:
*تاریخچه پیاده روی اربعین چه تاریخچه‌ای دارد؟
در منابع قدیم زیارت اربعین شناخته شده بود، به عنوان مثال در روایتی از امام صادق (ع) در مفاتیح‌الجنان آمده است که روز اربعین زیارت‌نامه اربعین را بخوانید؛ اما اصل پیاده‌روی اربعین به عنوان یک آئین امر نسبتاً جدیدی محسوب می‌شود و در دوره‌های متقدم به این شکل نبوده است.
اواسط قرن سیزدهم در زمان قاجار، شیخ مرتضی انصاری از مبدعان و مروجان این حرکت بودند، در روایت پیاده‌روی در زیارت امیرمومنان امام علی (ع) و امام حسین (ع) توصیه شده و مستحب است؛ اما این استحباب به محرم یا روز اربعین در ماه صفر اختصاص ندارد هر زمانی می‌شود آن را انجام داد.
در طول تاریخ افرادی به قصد اینکه روز اربعین کربلا باشند پیاده‌روی هم می‌کردند اما برای آنها آئین نبوده، عمومیت نداشته و بیشتر سلیقه فردی بوده است. افراد در ماه‌های مختلف از رجب، شعبان یا ایام اربعین در ماه صفر پیاده‌روی می‌کردند اما شخصی که پیاده‌روی اربعین را که در طول سال گاه و بیگاه برگزار می‌شد به صورت جمعی در اربعین ماه صفر به آئین تبدیل می‌کند شیخ انصاری است.
*آیا در منابع شیعه در خصوص پیاده‌روی اربعین روایت وجود دارد؟
در منابع شیعه در خصوص پیاده روی ایام اربعین روایت نداریم. آنچه در روایت درباره جابر آمده این است که ایشان در پیاده‌روی خود به سوی کربلا روز اربعین به کربلا رسیده است در واقع ایشان پس از شهادت امام حسین (ع) تصمیم می‌گیرند به زیارت امام حسین (ع) بروند که اتفاقی روز ۲۰ صفر به کربلا می‌رسند، یعنی به نیت اینکه الان من کربلا بروم ثواب دارد نرفته است یا امام معصوم (ع) به ایشان نفرمودند که شما در این ایام حتماً به کربلا برو یا معصومین بعدی نیز نفرمودند که در ایام اربعین ماه صفر پیاده‌روی برای زیارت امام حسین (ع) فضیلت ویژه‌ای دارد.
ما یک پیاده‌روی برای زیارت ائمه (ع) و امام حسین (ع) داریم که توصیه شده و در هر زمانی می‌تواند انجام بگیرد، و یک زیارت اربعین برای امام حسین (ع) داریم که دو نوع است، یکی از آنها این است که به کربلا رفته وارد حرم شده و زیارت‌نامه بخوانید حالت دوم این است که اگر نتوانستید به کربلا بروید زیارت‌نامه اربعین را هر جا که هستید بخوانید که آن هم زیارت اربعین محسوب می‌شود.
زیارت اربعین بر اساس احادیث و روایات از امام صادق (ع) روایت شده به اصطلاح زیارت‌نامه ماثور می‌گویند که از معصوم (ع) به ما رسیده است. اگر گفته شده زیارت اربعین به جا بیاورید منظور این نبوده است که حتماً به کربلا بروید.
*پیاده‌روی اربعین از چه زمانی ایجاد شده است؟
سه مساله پیاده‌روی، زیارت کربلا و زیارت اربعین در ایام اربعین توصیه شده است اما زیارت‌نامه اربعین خواندن همیشه به معنای کربلا رفتن نیست. علمای شیعه سه امر توصیه شده در روایات در خصوص پیاده‌روی، زیارت کربلا و زیارت اربعین را تجمیع کردند که هر سه با هم انجام شود بنابراین یک بدعت یا امر عجیب و غریبی نیست.
اربعین برای یادآوری عزاداری امام حسین (ع) است، هیچ امام معصوم دیگری اربعین ندارد. روایت از معصومین به ما رسیده است که اربعین امام حسین (ع) را گرامی بدارید. شیخ انصاری به عنوان زعیم شیعه و شیخ اعظم در روزگار خود تشخیص دادند که برای زنده نگه داشتن یاد امام حسین (ع) با تجمیع این سه امر آئینی ایجاد کنند که ذهن و فکر شیعیان عراق یا مناطق اطراف بیشتر متوجه سیدالشهدا (ع) شود.
مرحوم آیت الله سیدمحمدصادق صدر پیاده‌روی اربعین سال ۶۰ شمسی را واجب می‌کنند که این سنت از بین نرود. در آن سال با وجود این فتوا و ممنوعیت؛ راهپیمایی اربعین شبانه و مخفیانه به صورت محدود انجام می‌شد
اگر علمای پس از شیخ انصاری آنچه را که او ایجاد کرده بود پیگیری نمی‌کردند پیاده روی اربعین از بین می‌رفت. به عنوان مثال میرزای شیرازی اعتقاد داشت که نباید سامراء از شیعیان خالی باشد به همین دلیل ایشان و شاگردانشان حوزه علمیه خود را به سامرا بردند و آنجا زندگی کردند پس از رحلت ایشان کسی این طرح را ادامه نداد. اما آنچه را که شیخ مرتضی انصاری تأسیس کرد علمای دیگر پیگیری کردند که تا امروز باقی مانده است. پس از شیخ انصاری، محدث‌نوری و سپس مرحوم آیت الله سید محمود حسینی شاهرودی از مراجع بزرگ نجف بر این امر اهتمام داشتند. آیت‌الله حسینی شاهرودی در پیری حتی با قامت خم شده هم برای زیارت اربعین پیاده می‌رفتند که بقیه هم به ایشان اقتدا کنند.
*در تاریخ، پیاده‌روی اربعین با چه فراز و فرودی مواجه شده است؟
با تلاش‌های محدث‌نوری و مرحوم حسینی شاهرودی آئین پیاده‌روی اربعین تثبیت شد تا زمانی که حزب بعث در عراق روی کار آمد که با دین گرایی مردم به خصوص با شیعه و بالطبع با پیاده روی اربعین هم مشکل داشت لذا محدودیت و ممنوعیت ایجاد کردند. از طرف دیگر مردم با اصراری که علما بر این قضیه داشتند به پیاده روی اربعین عادت کرده بودند و آن را تعطیل نمی‌کردند در نهایت حزب بعث به خشونت متوسل می‌شود. به عنوان مثال در سال‌های ۵۳، ۵۶، ۵۸ و ۵۹ شمسی دست به کشتار زائران پیاده اربعین می‌زنند و آنها را به گلوله می‌بندد که اوج وحشیگری آنها در سال ۶۰ شمسی بود. و پس از آن به طور کل پیاده‌روی را ممنوع می‌کنند. به همین دلیل پس از آن مردم نجف و شهرهای اطراف نظیر حله، بغداد و سایر مناطق به صورت مخفیانه و شبانه به کربلا می‌آمدند و اجازه نمی‌دادند این آئین از بین برود.
*علمای عراق چه اقدامی انجام دادند؟
برای اینکه درگیری‌ها خنثی شود و مردم تهدیدها را جدی نگیرند مرحوم آیت الله سیدمحمدصادق صدر پیاده‌روی اربعین سال ۶۰ شمسی را واجب می‌کنند که این سنت از بین نرود. در آن سال با وجود این فتوا و ممنوعیت؛ راهپیمایی اربعین شبانه و مخفیانه به صورت محدود انجام می‌شد؛ تا اینکه ۲۱ سال پس از آن سال ۸۱ شمسی حزب بعث توسط آمریکا ساقط و موانع از پیش روی زائران برداشته می‌شود در این سال عراقی‌ها با پیاده‌روی پرشور در اربعین همچون سیل خروشان به سمت کربلا حرکت می‌کنند وقتی این اتفاق رخ داده و جلوه می‌کند، رهبر معظم انقلاب خطاب به مردم کشورمان می‌فرمایند این آئین متعلق به ملت عراق است آن را از دست عراقی‌ها نگیرید و به آنها کمک کنید اما حیف است که این ظرفیت بین‌المللی نشود. آن چیزی که پیاده روی اربعین را بین‌المللی کرد نگاه و تلاش رهبر معظم انقلاب بود که سبب شد ایرانی‌ها، لبنانی‌ها و مردمانی از کشورهای دیگر در قاره اروپا و آمریکا هم در آن شرکت می‌کردند.
در همین راستا علما و مراجع نجف اشرف هم به انواع مختلف از شکل جدید پیاده‌روی اربعین حمایت کردند. به عنوان مثال آیت الله سیستانی در عرصه ترویج و توسعه اربعین بسیار تلاش کردند از توصیه‌های ایشان است که مردم عراق به نحوی زیارت کنند که کربلا برای غیرعراقی‌ها شلوغ نشود و با روی باز دیگران را بپذیرند یا یکی دیگر از تلاش‌های ایشان فتوای جهاد کفایی است که علیه داعش دادند و سبب حفظ آئین اربعین شد چراکه داعش تا نزدیکی دروازه‌های بغداد و سامرا رسیده بود. علمای دیگر نظیر مرحوم سید محمد سعید حکیم یا آقای بشیر نجفی نسبت به پیاده‌روی اربعین اهتمام داشتند.
آئین پیاده روی اربعین بر اساس ظرفیت‌های مکتب اهل‌بیت (ع) که برگرفته از مبانی و روایت‌های این مکتب است توسط علما تأسیس، توسعه و استمرار پیدا کرد و در برابر خطرات حفظ شد که به ما رسید.
نظر شما