آرتمیابه شرایط بحرانی بازگشت/توقف زادآوری تنهاموجود دریاچه ارومیه

خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - سکینه اسمی: خشکسالی‌های دهه اخیر به خصوص امسال در منطقه و تبخیر بسیار بالا به همراه گرمای بیش از حد، کاهش آب ورودی دریاچه ارومیه سبب شده که غلظت نمک به ۴۰۰ گرم بر لیتر رسیده و شرایط مطلوب برای ادامه حیات آرتمیا ارومیانا از بین برود.

این روزها در کنار تغییر رنگ، سرخ شدن و دست و پنجه نرم کردن دریاچه ارومیه با انواع بلاها نه تنها نفس‌های این تالاب ارزشمند به شمارش افتاده بلکه آرتمیا ارومیانا تنها موجود زنده آن نیز در وضعیت بسیار بحرانی قرار گرفته است که ادامه این روند حیات این موجود با ارزش اقتصادی بسیار بالا با خطر جدی مواجه خواهد کرد.

به اعتقاد کارشناسان مسائل اقتصادی آذربایجان غربی آرتمیا ارومیانا به دلیل اقتصادی بودن و ارزآوری، کمک به رشد اقتصادی و ایجاد اشتغال در منطقه یکی از منابع مهم اقتصادی استان به شمار می‌رود، آرتمیا موجود کوچکی است که به عنوان غذای زنده در تغذیه آغازین میگو، ماهیان دریایی، ماهیان خاویاری و ماهیان زینتی کاربرد وسیعی دارد و چهار گروه آبزیان در مراحل اول رشد وابسته به این موجود پرانرژی و مقوی هستند.

هم اکنون سطح تراز دریاچه ارومیه ۶۲ درصد کاهش یافته و حجم آب موجود دریاچه ارومیه ۲ میلیارد مترمکعب کمتر از مدت زمان مشابه پارسال است، دومین دریاچه شور دنیا روزهای بحرانی را پشت سر می‌گذارد این شرایط حیات تنها موجود زنده آن را با گذشت نزدیک سه دهه از شرایط نامناسب دریاچه هر روز بحرانی‌تر از روزهای گذشته کرده است.

در حال حاضر باوجود زمینه تولید این موجود باارزش اقتصادی بخش قابل توجهی از این نیاز کشور و صنعت آبزی پروری از طریق واردات تأمین می‌شود که در صورت برنامه ریزی اصولی از سوی مسئولان می‌توان نه در کمتر از یکسال نیاز کشور را تأمین کرد بلکه بخش زیادی از آرتمیاهای تولیدی را هم صادر کرد.

آرتمیا در دریاچه ارومیه به کمترین میزان در سال‌های اخیر رسیده است

رئیس انجمن آبزی پروری ایران و رئیس پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه در خصوص آخرین وضعیت تنها موجود زنده دریاچه ارومیه اظهار کرد: با بالا رفتن شوری آب دریاچه ارومیه زندگی آرتمیا ارومیانا نیز سریع تحت تأثیر قرار می‌گیرد، شرایط موجود موجب شده در حال حاضر مقدار آرتمیا به کمترین میزان در سال‌های اخیر برسد.

امسال نیز با افزایش غلظت نمک در حال حاضر زادآوری آرتمیا در دریاچه ارومیه متوقف شده و با بررسی ایستگاه‌های مختلف در دریاچه در ماه‌های اخیر مشخص شد تخم آرتمیا کاهش قابل توجهی دارد ناصر آق در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در سال آبی جاری متأسفانه به دلیل کاهش بارندگی و عدم تأمین حقابه مورد نیاز نسبت به سال‌های گذشته ورودی آب به دریاچه ارومیه به کمتر از دو سال گذشته رسیده که این امر وضعیت دریاچه ارومیه را در شرایط بحرانی‌تر قرار داده است، با کاهش ورودی و آب این زیست بوم شوری دریاچه به بالای ۴۰۰ گرم در لیتر رسیده و زندگی آرتمیا تنها موجود زنده آن نیز با بحران جدی مواجه شده است.

وی با اشاره به کاهش زادآوری آرتمیا ارومیانا در سال‌های اخیر عنوان کرد: امسال نیز با افزایش غلظت نمک در حال حاضر زادآوری آرتمیا در دریاچه ارومیه متوقف شده و با بررسی ایستگاه‌های مختلف در دریاچه در ماه‌های اخیر مشخص شد تخم آرتمیا کاهش قابل توجهی دارد و عمدتاً آرتمیاهای موجود نیز به کف دریاچه ارومیه ته نشین شده‌اند که عملاً امکان بهره برداری از آن وجود ندارد.

رئیس انجمن آبزی پروری ایران گفت: آرتمیا قابلیت رشد و زندگی در شوری حداکثر ۲۸۰ گرم در لیتر را دارد و در شوری ۲۵۰ گرم در لیتر عملاً زادآوری آن متوقف می‌شود، هر چند در ماه‌های اخیر نمونه برداری انجام نشده و جمع بندی نهایی تا دو ماه آینده در خصوص میزان دقیق آن ارزیابی می‌شود اما هم اکنون شرایط این موجود زنده همانند دریاچه ارومیه بحرانی است.

نقش مهم و حیاتی آرتمیا در صنعت آبزی پروری کشور

آرتمیا غذای اصلی میگو، ماهیان دریایی، ماهی‌های زینتی و ماهیان خاویاری در مرحله اولیه رشد است و در مرحله لارو یا همان نوزاد، این موجودات برای رشد به آرتمیا نیاز دارند به نحوی که اگر امروز آرتمیا از سیستم تغذیه آبزیان حذف شود، صنعت آبزی‌پروری با مشکل مواجه و از بین خواهد رفت.

این ماده غذایی باعث افزایش ایمنی و بقای لارو آبزیان می‌شود و در تغذیه مرحله پست لارو میگو جایگزینی ندارد و سالانه ۷۰ تن سیست آرتمیا که نیاز صنعت شیلات به آن است، وارد کشور شده و برای هر کیلوگرم آن ۸۰ تا ۱۰۰ دلار هزینه می‌شود.

دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی آرتمیا در جهان بوده و میزان آرتمیای تولید شده در این دریاچه، سالانه معادل آرتمیای تولید شده در سایر زیستگاه‌های بزرگ دنیا است آق در خصوص اهمیت حیات آرتمیا برای رشد و توسعه صنعت آبزی پروری کشور افزود: دریاچه ارومیه یکی از بزرگترین زیستگاه‌های طبیعی آرتمیا در جهان بوده و میزان آرتمیای تولید شده در این دریاچه، سالانه معادل آرتمیای تولید شده در سایر زیستگاه‌های بزرگ دنیا است.

وی با بیان اینکه آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای شناخته شده در جهان و منحصر به دریاچه ارومیه است که در حالت طبیعی حدود ۵۵ درصد پروتئین و ۱۰ درصد چربی دارد، عنوان کرد: با بحرانی شدن آرتمیا اولین بار در کشور از سال ۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰ برداشت صنعتی آرتمیا از دریاچه ارومیه انجام شد که این برداشت به دلیل کاهش شدید آب دریاچه ارومیه، افزایش میزان شوری آن و به صفر رسیدن آرتمیای زنده موجود در دریاچه به صفر رسید.

آق اضافه کرد: در حال حاضر صنعت آبزی پروری جهان سالانه بیش از ۱۰۰ میلیارد دلار درآمد دارد و نزدیک به ۳۰ میلیون نفر در این صنعت در کل جهان مشغول به کار هستند که همگی وابسته به تولید و پرورش آرتمیاست که در همین راستا ایران می‌تواند در تولید این جانور دریایی و ایجاد اشتغال نقش بسزایی ایفا کند.

به دلیل شرایط و زمینه مناسب برای پرورش اقتصادی آرتمیا در استان آذربایجان غربی و برخی مناطق کشور برنامه ریزی، پژوهش و مطالعات در این خصوص از سال‌های گذشته آغاز شده و تاکنون اقدامات مناسبی نیز در این زمینه آغاز شده و در حال انجام است.

سال آینده شرایط آرتمیا بحرانی‌تر می‌شود

آرتمیا موجودی است که با خشک شدن آب دریاچه ارومیه و افزایش غلظت نمک از بین نمی‌رود بلکه در کف دریاچه ته نشین می‌شود در صورت احیا و پر آب شدن دریاچه ارومیه دوباره شکوفا شده و اقدام به زادآوری می‌کند اما نگرانی ما از این است اگر نیمه دوم امسال نیز بارندگی کم باشد سال آینده شرایط آرتمیا از امروز نیز بحرانی‌تر می‌شود.

رئیس پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه تاکید کرد: در حال حاضر پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه جز بهترین مراکز پژوهشی آرتمیا و آبزیان در سطح دنیاست و تاکنون تحقیقات زیادی در ارتباط با تدوین دانش فنی و بیوتکنیک بومی برای پرورش آرتمیا، عمل آوری و فرآوری آن و همچنین در خصوص کاربردهای آرتمیا در تغذیه ماهیان اقتصادی با ارزش انجام داده است.

آق با بیان اینکه پرورش و تولید آرتمیا خود یک صنعت بسیار درآمدزایی است، بیان کرد: قیمت سیست خشک مرغوب آرتمیا در در بازار ایران در حال حاضر ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تومان و قیمت آرتمیای منجمد حدود ۶۰ هزار تومان است.

وی با بیان اینکه در کنار حفظ ذخایر ژنتیکی و احیای تنها موجود زنده دریاچه ارومیه پرورش مصنوعی آرتمیا در حاشیه دریاچه ارومیه از سال‌های گذشته آغاز شده است، گفت: هم اکنون ۲ طرح پرورش آرتمیا به روش مصنوعی در حاشیه دریاچه ارومیه در استان‌های آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی در دست اجرا است.

آق اضافه کرد: در تبریز بندر رحمانلو نزدیک عجب شیر سایت ۵۵ هکتاری آماده می‌کنیم که آب از پساب تصفیه خانه عجب شیر تأمین می‌شود، آب مازاد به سمت دریاچه می‌رود و این سایت در بستر خود دریاچه ارومیه ایجاد شده جایگاه طبیعی آرتمیا هست، سایت موفقی خواهد بود.

رئیس انجمن آبزی پروی ایران گفت: اگر ۲۵۰ هکتار در نظر گرفته شده برای پرورش آرتمیا در ۲ استان مورد نظر به مرحله اجرایی رسیده و فعال شود ماهانه ۲ الی ۲.۵ تن تولید می‌شود که نیمی از نیاز کشور را تأمین خواهیم کرد.

صنعت آبزی پروری کشور بدون آرتمیا با خطر بزرگی مواجه می‌شود

وی با اشاره به اینکه صنعت میگو، ماهیان خاویاری، ماهیان دریایی و ماهیان زینتی در مراحل اول رشد به طور ۱۰۰ درصد به آرتمیا وابسته است، تاکید کرد: تقریباً کل نیاز کشور از آمریکا و چین وارد می‌شود و امروزه به هر دلیلی اگر واردات تخم آرتمیا متوقف شود صنعت آبزی پروری کشور با خطر بزرگی مواجه خواهد شد.

آق با اشاره به دانش فنی فرآوری و بسته بندی محصولات تولید شده در کشور وجود دارد، گفت: حدود ۲۰ سال پیش در منطقه فسندوز آذربایجان‌غربی استخرهایی به وسعت دو هزار هکتار برای پرورش ماهی آماده شدند که در حال حاضر به خاطر نبود آب شیرین کافی برای پرورش ماهی تعطیل است با توجه به شوری آب در منطقه و رشد آرتمیا در آب‌های شور این استخرها بهترین مکان برای پرورش مصنوعی آرتمیا به شمار می‌رود.

رئیس انجمن آبزی پروری ایران با بیان اینکه هم اکنون به صورت فاز بندی منطقه فسندوز برای احیای آرتمیا تبدیل شده است، افزود: با اجرایی شدن طرح پرورش آرتمیا در استخرهای فسندوز و بهره برداری اصولی و علمی از آرتمیای دریاچه ارومیه کل نیاز کشور به آرتمیا تأمین شده و قادر به صادرات این محصول با ارزش به کشورهای همسایه نیز خواهیم بود و می‌توان ۴۰ تا ۵۰ میلیون دلار برای کشور ارزآوری و درآمد زایی کرد.

آق با بیان اینکه بیش از ۹۹ درصد آرتمیای مورد نیاز کشور از واردات تأمین می‌شود، گفت: هم اکنون ۳۵ تا ۴۰ تن به صورت خشک آرتمیا وارد کشور می‌شود که در صورت اجرای طرح‌های در دست اجرا نه تنها نیاز کشور تأمین شده بلکه می‌توان با صادرات ارزآوری خوبی برای کشور نیز به ارمغان آورد.

شکوفایی آرتمیا نیازمند احیای دریاچه ارومیه است

معاون فنی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نیز در خصوص آخرین وضعیت آرتمیا تنها موجود زنده دریاچه ارومیه گفت: امسال شرایط دریاچه ارومیه نسبت به ۲ سال گذشته بحرانی‌تر شده و با کاهش شدید آب و افزایش غلظت نمک حیات آرتمیا نیز به خطر افتاده است.

حجت جباری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه هم اکنون آرتمیایی در دریاچه ارومیه باقی نمانده و تنها سیست آرتمیا موجود است، عنوان کرد: با افزایش شوری بیش از ۴۰۰ گرم در لیتر آب دریاچه ارومیه آرتمیا به صورت زنده قادر به ادامه حیات نیست و هم اکنون سیست آرتمیا نیز به کف دریاچه ارومیه ته نشین شده است.

وی با بیان اینکه سیست آرتمیا تا سالهای زیادی قادر به ادامه حیات در کف دریاچه ارومیه است، گفت: احیای دوباره آرتمیا تنها موجود زنده دریاچه بسته به حیات دوباره این تالاب ارزشمند است که در حال حاضر شرایط آن نیز روز به روز بحرانی‌تر می‌شود.

احیای دوباره آرتمیا تنها موجود زنده دریاچه بسته به حیات دوباره این تالاب ارزشمند است که در حال حاضر شرایط آن نیز روز به روز بحرانی‌تر می‌شود جباری با اشاره به اینکه هر سال در انتهای تابستان آرتمیا به دلیل شوری زیاد آب دریاچه ارومیه قادر به ادامه حیات نیست، افزود: باید امیدوار بود با افزایش بارندگی‌ها در نیمه دوم سال و احیای نسبی دریاچه سال آینده نیز سیست های کف دریاچه ارومیه به مرحله شکوفایی رسیده و آرتمیا مجدد در دریاچه ارومیه قادر به ادامه حیات باشد.

وی با بیان اینکه به دلیل شرایط بحرانی دریاچه ارومیه از سال ۷۶ تاکنون شاهد کاهش جمعیت، سیست و تخم آرتمیا در دریاچه بوده‌ایم، اظهار کرد: اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان برای حفاظت ذخایر سیست و ژنتیکی آرتمیا تنها موجود زنده پارک ملی دریاچه ارومیه هفت سال گذشته اقدام به خرید و ذخیره‌سازی ۴.۳ تن سیست آرتمیا کرده که هم اکنون در شرایط سردخانه‌ای نگهداری می‌شود.

جباری با اشاره به اینکه این اقدام با هدف حفظ و ذخیره‌سازی ذخایر ژنتیکی آرتمیا ارومیانا به‌عنوان موجود با ارزش و اقتصادی دریاچه ارومیه صورت گرفته است عنوان کرد و افزود: این سیست‌های خریداری‌شده هم‌اکنون در سردخانه در دما و فضای مناسب نگهداری می‌شود، تا اگر روزی ذخایر این موجود زنده در دریاچه ارومیه رو به اتمام بود در دریاچه رهاسازی شود.

آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه شناخته‌شده آرتمیای دوجنسی در جهان است، ارزش غذایی آن در حد مطلوب است و دارای بیش از ۵۲ درصد پروتئین و چهار درصد چربی است، ترکیب و میزان اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب آن در حدی است که نیازهای آبزیان آب‌های شیرین را به‌طور کامل برآورده می‌سازد.

در حال حاضر ذخایر سیست و تخم آرتمیا در دریاچه ارومیه نسبت به سال ۷۶ کاهش بسیار چشمگیری دارد و طرح‌های احیای آن در استخرهای مصنوعی، ایجاد بانک ژنی و… هرچقدر هم به واقعیت نزدیک باشد نمی‌تواند از بیم و نگرانی برای جدال نابرابر کم‌آبی و شوری با تنها موجود زنده دومین دریاچه شور ارومیه بکاهد.

ادامه حیات «آرتمیا ارومیانا» منوط به احیای پارک ملی دریاچه ارومیه بوده؛ دریاچه‌ای که چشم‌انتظار برنامه‌ریزی و تخصیص اعتبار موردنیاز و اجرای طرح‌های احیا از سوی دولت مردان است.