به گزارش خبرنگار مهر، سال گذشته کتاب «ناسیونالیسم و قومیت در ایران» نوشته آیت میرزایی توسط انتشارات آگاه منتشر و در فاصله نسبتا کمی امسال چاپ دوم این اثر منتشرشد. میرزایی در این اثر تلاش کرده است تا با رویکردی انتقادی، از «ناسیونالیسم ایرانی» کلیشه‌زدایی کند و با بازسازی مفهومی، آن را به گونـه‌های مختلفی تفکیک و به‌عنوان یک پدیـده اجتمـاعی مورد بـررسی و پژوهش جامعه‌شناختی قرار دهد.
به عقیده وی مطالعه جامعه‌شناختی ناسیونالیسم این امکان را فراهم می‌کند تا روش‌مندانه و نظام‌یافته درک عالمانه‌ای از این نیروی اجتماعی قدرتمنـد در ایـران بـه دست آوریـم. در واقـع، فهـم ناسیونالیسم به معنـای دقیق کلمه فهم پدیده‌ی «ملت» در ایران معـاصر است.
به بهانه انتشار اثر گفتگویی با وی درباره اثر انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید؛
میرزایی در ابتدای سخنانش با اشاره به اینکه این کتاب، حاصل پروژه دکترای وی است گفت: حدود سه چهار سال روی این موضوع پژوهش کردم. منظورم از مطالعه تجربی که در عنوان کتاب هم ذکر کردم این است که آزمون و ابزاری برای شناخت گرایش های ناسیونالیستی ایرانی ها ساختم و روی یکی از گروه های اجتماعی آزمایش کردم و چون بعد ازمن چندین دانشگاه دیگر هم از این ابزار و تست استفاده کردند و نتیجه گرفتند می توان گفت این آزمون ابزار قابل اعتماد و قابل استفاده ای برای سنجش گرایش ناسیونالیستی ایرانیان است بنابراین این کتاب نتیجه یک پژوهش اجتماعی به صورت پیمایش است.
وی در ادامه درخصوص چرایی اهمیت مطالعه ناسیونالیسم در زمانه فعلی افزود: مطالعه ناسیونالیسم اهمیت دارد چون جامعه ما همواره در تاریخ معاصرش درگیر این موضوع بوده است. کارویژه اصلی ناسیونالیسم، حفظ هویت ملی، حفظ وحدت ملی و استقلال ملی است و ایرانیان در تاریخ معاصر با هرسه مسئله مواجه بودند و در هرسه حوزه بحران داشتند. کما اینکه بخش هایی از سرزمین ما در قرن ۱۹ و ۲۰ از سرزمین مادری جدا شد و این تهدیدات باعث می شد که علاقه به میهن همیشه وجود داشته باشد. ناسیونالیسم حسب تعریفی که در میان اغلب صاحبنظران به این معناست که ایدئولوژی ملت است و هرجا ملت خطر می افتد گرایش های ناسیونالیستی رشد می‌کنند. بنابراین وقتی هویت ملی، وحدت ملی و یا استقلال ملی دچار بحران می شود معنی‌اش این است که هویت ملت، وحدت ملت و استقلال ملت دچار بحران شده است.
میرزایی ادامه داد: من دریک کار دیگری به این موضوع پرداختم که یکی از دلایل گرایش ایرانیان به ناسیونالیسم و یا رشد ناسیونالیسم در ایران به خاطر نفوذ و مداخله قدرت های توسعه گرا به نام استعمارگر مثل روس و انگلیس موسوم بوده است که همواره در امور ایران مداخله کرده اند. از طرف دیگر ما با دولتهای استبدادی مواجه هستیم که همدست قدرتهای استعمارگر هستند بنابراین ناسیونالیسم از نظر من واکنش ایرانیان به دو پدیده ناخوشایند استبداد و استعمار است و چون ایرانیان همواره این مسائل را داشتند، گرایشات ناسیونالیستی را هم داشتند.
این نویسنده و پژوهشگر اضافه کرد: ما نمی توانیم ناسیونالیسم را به میهن دوستی و وطن دوستی تقلیل دهیم چون کارویژه های مختلفی دارد که یکی از آنها میهن دوستی است ولی من بحثی راجع به اینکه ناسیونالیسم مثبت است یا منفی ندارم. من از ناسیونالیسم به عنوان یک سازه و مفهوم استفاده می کنم که می تواند راهنمای پژوهشم باشد که مسئله ملت را مورد مطالعه قراردهم. بنابراین ناسیونالیسم چیزی فراتر از علقه و علاقه افراد به کشور و به معنی دقیقش یک پدیده اجتماعی است. کاری که من در این کتاب کردم این بود که برمطالعات پیشینی که در حوزه ناسیونالیسم ایرانی انجام شده نقد کردم. علاوه بر اینکه برای من مسئله اصلی در کتاب این است که اساسا چرا ناسیونالیسم ایرانی استمرار پیدا کرده و قدرتمند شده است؟
میرزایی در خصوص مفهوم ناسیونالیسم ایرانی گفت: به نظر من ناسیونالیسم ایرانی یک مفهوم سربسته‌ای است که خیلی گویا و شفاف نیست و از آن به هرطریقی می توان استفاده کرد. من مایل نبودم از این مفهوم استفاده کنم به همین خاطر مفهوم پردازی خودم را به کار بردم و معتقدم که ناسیونالیسم را بدون اطلاق «ایرانی» مورد مطالعه قرار دهیم و ببینیم خود این پدیده چیست. از نظر من منبع ناسیونالیسم در ایران فرهنگ ایرانی است. به همین دلیل هم ناسیونالیسم ابعاد متنوعی دارد. بنابراین ما فقط ناسیونالیسم ایرانی نداریم بلکه گرایش های مختلفی از ناسیونالیسم داریم که می توانند رقبای همدیگر هم باشند. گرایش ناسیونالیستی مذهبی، ناسیونالیسم باستان گرایی و ناسیونالیسم مدنی سه گونه گرایش ناسیونالیستی است که من به صورت مفصل در کتاب توضیح دادم. توجه داشته باشید که میزان همگرایی میان گرایش های ناسیونالیستی متفاوت است.
عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی در ادامه درباره رابطه میان ناسیونالیسم و قومیت توضیح داد: این فرض غالب وجود دارد که منبع ناسیونالیسم قومیت است، من هم این را در کارم آوردم ولی یک فرض اساسی و بنیادی در مطالعات ناسیونالیسم وجود دارد و آن هم اینکه ریشه و منبع ناسیونالیسم از یک زاویه می تواند قومیت باشد یعنی هر قومی مستعد این است که خودش را یک ملت تلقی کند. مطالعات من نشان داد که تعریف قومیت در ایران با آنچه که در ادبیات پژوهشگران غربی وجود دارد متفاوت است و آنچه که ما در ایران از آنها به عنوان اقوام ایرانی یاد می کنیم خویشاوندان ایرانی هستند و گروه های قومی در ایران خیلی از همدیگر متمایز نیستند و یک نوع در هم تنیدگی و به هم پیوستگی باهمدیگر دارند. منشا این درهم تنیدگی، فرهنگ متنوع ایران است. کارناسیونالیسم این است که نسبت دولت با ملت را روشن کند و تا زمانی که این نسبت تعریف نشود، ناسیونالیسم ادامه دارد.
وی در پایان گفت: من فکر میکنم مطالعه این اثر برای کسانی که به آینده نگری و آینده پژوهی علاقمند هستند می تواند مفید باشد و کمک کند چون پیش بینی کرده که سرانجام منازعات ناسیونالیستی به کجا ختم می‌شود. براساس توضیحاتی که من در کتاب آوردم انتهای راه هم خیلی امیدوارانه است. نکته پایانی اینکه از آنجا که جامعه ایران یک جامعه فرهنگی است فرهنگ خودش را بر هردولتی خصوصا دولت های خاص گرا غالب خواهد کرد و این ویژگی جامعه متنوع ایران است که با تنوع خودش دولت را مغلوب خودش کند، تاریخ ایران هم به خوبی این موضوع را نشان داده است.
نظر شما