به گزارش خبرگزاری مهر، به مناسبت اولین سالگرد درگذشت علامه مصباح یزدی، ویژه برنامه سوفیا با موضوع بررسی آرای فلسفی این عالم فقید از شبکه رادیویی گفتگو پخش شد.
میهمانان این برنامه سعید بهشتی استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبائی، محمد فنایی اشکوری، حسین میرسپاه از اعضای هئیت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) و حجت الاسلام مجتبی مصباح یزدی فرزند این عالم فقید بودند.
محمد جواد ادبی، کارشناس مجری برنامه گفتگوی خود را با بهشتی آغاز کرد و خطاب به او گفت: آیت الله مصباح یزدی یادآور فیلسوفانی است که با مشی مطلوب و متفاوتشان به حکمت در زندگی و تأثیر آن می انگارند و فلسفه ی آنها وارد عرصه ی سیاست، اجتماع، زندگی آدمی میشود یعنی حکمت را برای زیستن مطلوب و بودن در تعالی زندگی تعریف می کنند، این نسل که نسل بزرگان فلسفه و حکمت هستند، حکمت را چگونه می دیدند که ضرورت آن را در زندگی وارد میکردند؟
بهشتی پاسخ داد: حکمت اسلامی متأثر از آموزه های اسلامی است و آموزه های اسلامی جنبه ی نظری و عملی دارد. در دامن فرهنگ اسلامی علوم اسلامی از جمله علوم عقلی اسلامی حادث شد. استاد مطهری در کتاب آشنایی با علوم اسلامی این مباحث را مطرح کردند. یکی از علوم عقلی اسلامی فلسفه است. فلسفه در عالم اسلام محدود به علم مابعدالطبیعه نشد. فلسفه علمی است که به تعبیر آیت الله مطهری به مطالعه اندام جهان می پردازد. در اسلام باید از علوم فلسفی اسلامی صحبت کنیم. متقدمین به پیروی از ارسطو علوم را به دو بخش فلسفی و غیر فلسفی تقسیم کردند و علوم فلسفی را شامل دو بخش نظری و عملی دانستند و علوم نظری را به سه بخش هستی شناسی، ریاضیات و طبیعیات تقسیم کردند و علوم عملی را شامل سه بخش اخلاق و تدبیر منزل و سیاست متون دانستند. به تعبیر صدرالمتألهین شیرازی علوم عملی آن علمی است که به بحث مربوط به مشارکت انسانی می پردازد که این مشارکت در حوزه خانواده و جامعه است و علم اخلاق مشارکت نیست چون به تعبیر ایشان مربوط به موجوداتی می شود که در درون انسان هستند. زمانیکه این مباحث در اسلام و فرهنگ اسلامی وارد می شود و تحت تأثیر قرآن و احادیث قرار می گیرد میبینیم که این امتداد عملی از ابتدا مدنظر حکمای اسلامی بوده است و به زمان صدرالمتألهین می رسد و حکمت متعالیه تعریف می شود البته خود این واژه را اولین بار بوعلی سینا به کار برد.
ادبی در ادامه با حجت الاسلام مجتبی مصباح یزدی فرزند علامه گفتگو کرد و پرسید گرفتند که چه می شود که آیت الله مصباح یزدی در میان بزرگان و فیلسوفان دوران معاصر ما در منش فلسفی متفاوت تری در مواجهه ی با امور اجتماعی، فرهنگی، فلسفی و سیاسی وارد عرصه می شوند و تداوم فعالیت های خود را پیش می برند؟
وی پاسخ داد: ورود به علم کار اختیاری است و با انگیزه و هدف انجام می شود. یک انسانی که دغدغه های معنوی دارد و اعتقاداتش اقتضا می کند که به زندگی انسان فراتر از زیست مادی او نگاه کند، پرداختن به علوم مختلف نیز برای او با همین انگیزه ها است. درست است که فلسفه یک روش عقلانی دارد که هر جا که عقل انسان را ببرد می خواهد برود اما استفاده از این روش تابع آن انگیزه ها است. بنابراین این موضوع که فیلسوف در چه حوزه ای وارد شود و تفلسف کند به انگیزه او برمی گردد.
حجت الاسلام مجتبی مصباح یزدی ادامه داد: مرحوم مصباح یزدی با دغدغه های فردی و اجتماعی براساس مکتب انسان ساز اسلام سراغ علوم مختلف رفتند. ویژگی علوم فلسفی، زبان مشترکی است که برای تعامل بین افراد با تفکر و ادیان مختلف دارد که زبان عقل همه ی افراد با این تفاوت ها را کنارهم جمع میکند که این همان فلسفه است. وقتی در مسائل اجتماعی وارد می شویم می بینیم که در دهه ی ۴۰ و ۵۰ اوج ورود مارکسیسم به کشور است. این متفکرین دقیق نظر هستند که می توانند مبانی این فکر را بررسی و با زبان قابل فهم اشکالات وارد بر این حوزه را برای مردم بیان کنند. علامه طباطبایی و شهید مطهری و آیت الله مصباح یزدی با همین روش سراغ فلسفه رفتند و همین موضوع سبب میشود که علامه طباطبایی کتاب اصول فلسفه و روش رئالیسم را می نویسند و شهید مطهری بر آن تعلیق میزنند و مرحوم علامه مصباح یزدی به این نتیجه می رسند که باید یک بازسازی فلسفی به زبان روان داشته باشیم که برای عموم جوانان بتواند پاسخ گوی شبهات مارکسیسمی باشد یا به عبارتی شناسایی شبهات آن روز یا مواردی که در آینده پیرامون این موضوع ممکن است ایجاد شود. کسی که افق های دور را می بیند متوجه میشود که این مسیر به کجا خواهد انجامید لذا ایشان زمانی که کتاب آموزش فلسفه را می‌نویسند، ۱۰ درس اول را اختصاص به مروری بر مکاتب فلسفی در شرق و غرب تا دوره ی جدید می دهند تا گره های کور شناسایی شود و در ۱۰ درس بعد آن کتاب وارد مباحث معرفت شناسی می شوند که در کتاب های فلسفی قبلی ما پرداختن به این موارد مرسوم نیست. اینکه ایشان به سراغ ارجاع علوم نظری به بدیهی و پایه گذاری بدیهیات بر علم حضوری می روند، این نظریه ای ابتکاری است.
در ادامه برنامه ادبی با میرسپاه گفتگو کرد و از وی خواست تا خاطراتی از مرحوم آیت الله مصباح یزدی بیان کند.
میرسپاه دانشیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ع) گفت: استاد به دنبال ترویج حق بودند و باکی نداشتند مطلبی که برای خودشان است به سرقت برود و افرادی به نام خودشان آن را پخش کنند و اتفاقاً این اتفاق هم افتاد و استاد با خون سردی فرمودند: ما می خواستیم این مطالب منتشر بشود. اصل انتشار برای ما مهم است. مهم نیست به نام چه کسی منتشر شود. ایشان ارادت خالصانه نسبت به امام زمان (عج) داشتند. یکبار طلبه ی جوانی از من خواست وقتی بگیرم که خدمت ایشان برسد. من گفتم چرا شما می خواهید محضر ایشان بروید، ایشان کارشان زیاد است و بیمار هستند.طلبه جوان بسیار طالب بود و استاد وقتی را برای ایشان درنظر گرفتند و آن طلبه از من خواست که در جلسه حضور داشته باشم، وقتی خدمت ایشان رسیدیم، طلبه به استاد گفت من میخواستم یک نکته اخلاقی را مستقیماً از شما راجع به خودم بشنوم. علامه مصباح یزدی فرمودند: کوشش کن که باور کنی سرباز آقا امام زمان (عج) هستی. من احساس کردم طلبه جوان با این جمله احساس اشباع کردند.
ادبی سپس از فنایی دیگر میهمان برنامه پرسید که نقش آیت الله مصباح یزدی در فلسفه اسلامی معاصر چه بود؟
فنایی پاسخ داد: ایشان از فیلسوفان برجسته معاصر اسلامی در ایران بودند که در حوزه های مختلف قلم زدند و کتاب هایی مثل شفاء و اسفار و …را تدریس نمودند. تدریس ایشان شرح و تفسیر این کتاب های ارزشمند بود و گاهی نقد هایی نیز به این اندیشه ها وارد می کردند.ایشان نهایة الحکمة را در جوانی تدریس می کردند و نقدهایی به اندیشه های علامه طباطبایی داشتند و به صورت تعلیقه هایی این مباحث را منتشر کردند.
وی افزود: خود این انتقادات ابداع است و به نوعی عبور از آراء گذشتگان می باشد. فیلسوف های سنتی ما معمولاً حوزه تفکر فلسفی شان هستی شناسی و تاحدی علم النفس بود ولی ایشان فلسفه را در معنای گسترده اش می دیدند یعنی درباب منطق، معرفت شناسی، هستی شناسی، علم النفس، فلسفه ی اخلاق، فلسفه های سیاسی و اجتماعی بررسی هایی انجام دادند و خود را محدود به بحث های وجود شناسی نکردند. تا حدی علامه طباطبایی و شهید مطهری بعضی مباحث فلسفه اجتماعی و اخلاقی را بررسی کردند و علامه مصباح یزدی این موارد را به طور جدی ادامه دادند.
این عضو هئیت علمی موسسه پژوهشی و آموزشی امام خمینی ادامه داد: بسیاری از مباحث معرفت شناسی که کانت مطرح کرده است را در این زمینه علامه مصباح یزدی دیدگاه های اسلامی را مطرح کردند و اینکه بحث مبناگرایی در معرفت شناسی را چگونه باید تبیین کرد. این دیدگاه مبناگرایی در معرفت شناسی از زمان ارسطو بوده است اما آیت الله مصباح یزدی با استفاده از بحث علم حضوری یک نوع مبنایی برای مبناگرایی تعریف کردند و مباحث معقولات ثانیه فلسفی را هرچند در فلسفه اسلامی بوده ولی ایشان بسط دادند و براساس آن آراء جدیدی را مطرح کردند.
ادبی سپس از فنایی پرسید که از نظر شما بهترین کتاب ایشان در فلسفه چیست؟
وی پاسخ داد: در کتاب آموزش فلسفه ایشان فلسفه را به سلیقه ی خودشان نوشتند. بسیاری از درس های ایشان جنبه های شفاهی داشت و در اواخر عمر کمتر دست به قلم می بردند و شاگردانشان آراء ایشان را می نوشتند.
ادبی در پایان از بهشتی پرسید که آیت الله مصباح یزدی فیلسوف صدرایی یا فیلسوف سینایی است یا با نگاهی به اشراق به این دو نگاه می کند؟
بهشتی پاسخ داد: ایشان فیلسوف حکمت متعالیه است اما در عین حال با حریت فلسفی هستند. سبقه ی بحث های فلسفی در آثار ایشان فلسفی است. در ارتباط با حوزه های اخلاقی با روش استدلالی و عقلی و برهانی پیش می روند و به اینجا می رسند که در یک حکم اخلاقی که علی الظاهر انشائی است اگر تأمل کنیم باید این را به یک حکم اِخباری ارجاع داد که تشکیل از موضوع و محمول می شود که موضوع در قضیه اخلاقی عبارت از فعل اخلاقی است و محمول عبارت از نتیجه آن فعل اخلاقی است و باید و نباید از ملاحظه و اعتبار میان فعل و نتیجه ی فعل است. ایشان در کتاب فلسفه ی اخلاق کمال حقیقی و سعادت حقیقی انسان را عبارت از قرب الی الله می دانند. فعلی که انسان را به این قرب الی الله می رساند عبادت است و ایشان به این آیه اشاره می کنند: وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ (۵۶ - ذاریات).
برنامه رادیویی «سوفیا» سه شنبه شبها ساعت ۲۲ با اجرای محمد جواد ادبی و سردبیری سارا فرجی از شبکه رادیویی گفتگو بر روی موج اف. ام ردیف ۱۰۳.۵ به صورت زنده پخش می شود.
نظر شما