امید، توکل و جهاد سه ضلع اصلی بیانیه گام دوم هستند

به گزارش خبرگزاری مهر، به مناسبت سومین سالگرد صدور بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی توسط اندیشکده امید، اعتماد و تعهد اندیشگاه بیانیه گام دوم پیش‌نشست امید، اعتماد و تعهد با حضور محمدهادی همایون، استاد تمام فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) و فائزه عظیم زاده اردبیلی، دانشیار فقه و حقوق دانشگاه امام صادق (ع) شب گذشته، چهارشنبه ۱۳ بهمن ماه برگزار شد.

در ابتدای این نشست عظیم زاده اردبیلی گفت: بحثم را در سه مؤلفه طراحی کردم. با توجه به محوریت بحث امید و تعهد در بیانیه گام دوم به نظرم رابطه منطقی و معناداری بین مؤلفه‌هایی مانند جهاد، توکل، عزت و امیدآفرینی وجود دارد. به همین دلیل در محورهای کوچک به نگاه منظومه‌ای در این رابطه خواهم پرداخت. تصویر ذهنی ما از جهاد، تلاش و کوشش مستمر است، ولی توصیه دارم تفسیر سوره برائت مقام معظم رهبری (دامت برکاته) را مطالعه بفرمایید. ایشان در آنجا صریحاً می‌فرمایند که منظور از جهاد، تلاش و کوشش برای مقابله با دشمن است و عرصه‌های مختلف جهاد، نشانگر نوعی مبارزه و رویارویی با دشمن است.

وی افزود: حضرت علی (ع) می‌فرمایند: «فَإِنَّ الْجِهَادَ بَابٌ مِنْ أَبْوَابِ الْجَنَّةِ، فَتَحَهُ اللهُ لِخَاصَّةِ أَوْلِیَائِهِ، وَهُوَ لِبَاسُ التَّقْوَی، وَدِرْعُ الله الْحَصِینَةُ، وَجُنَّتُهُ الْوَثِیقَةُ»؛ حضرت آقا در اینجا می‌فرمایند که جهاد فقط قتال و اسلحه به دست گرفتن نیست. جهاد لباس تقوا و نبرد در راه حیات معقول است. نبردی برای به ثمر نشستن صیانت فرد و جامعه است. جهاد مبارزه با انسان‌های بنیان‌کن است. جهاد لباس مبارزه با حیات معقول برای یک فتنه است.

دانشیار فقه و حقوق دانشگاه امام صادق (ع) ادامه داد: یکی از ساحت‌های مختلفی که مقام معظم رهبری (حفظه الله) برای جهاد مطرح می‌کنند، جهاد علمی است، یعنی در عرصه جهاد علمی فقط تولید علم نمی‌کنیم، بلکه گامی در مقابله با دشمن در خصوص علم مادی‌گرا برمی داریم. ما به دنبال علم مایۀ اقتداریم. مفهوم «العلم سلطان»، که در جهاد علمی مطرح می‌شود حرکت به سمت تحول بنیادین است. بنابراین محور اصلی ساحت‌های مختلف جهاد از جمله جهاد علمی، جهاد دفاعی، جهاد فکری و …، جهاد در عرصه به ثمر نشستن تمدن، تلاش در برابر دشمن برای رسیدن به اهداف عالیه دین مبین اسلام و سیره معصومین (ع) است. در جهاد با دشمن در ابعاد جنگ نرم شامل ابعاد حقوقی، دینی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی چنین شبهه‌پراکنی‌ها، فرقه‌سازی‌ها، ترویج اسلام آمریکایی، از بین بردن روحیه امید و پایداری در مسیر حمایت از انقلاب، سوء استفاده از روحانیت دیده می‌شود. پس این جهاد صرفاً برای تولید علم نیست، بلکه قطعاً در مسیر این جهاد تقابل و رویارویی وجود دارد. «جین شارپ» و «رابرت هلوی» صریحاً می‌گویند: استفاده ابزاری از دین و روحانیت، می‌تواند جامعه را به سمت اسلام آمریکایی سوق دهد. «رابرت ستلاف» صریحاً می‌گوید: راه مبارزه با حکومت اسلامی این است که ما در عرصه آموزش ورود کنیم و برای به ثمر نشستن اهدافمان و برای تربیت جوانان با تربیت آمریکایی و سکولار راهی جز این نداریم که از طریق آموزش زبان انگلیسی و ترویج الگوهای غربی، فرهنگ زبانی و سبک الگوی زندگی مسلمین را تغییر دهیم، البته بنده مخالف آموزش زبان انگلیسی نیستم، ولی در هندسه فکری مقام معظم رهبری با توجه به تفسیر آیه ۵۲ سوره فرقان صریحاً ایشان از یک جهاد کبیر یاد می‌کنند و معتقدند جهاد کبیر در میدان اقتصاد، فرهنگ، هنر و مبارزه با همه ابعاد با دشمن عبارت «از دشمن تبعیت مکن» است، چون یقیناً این تبعیت از دشمن دستاوردها و پیامدهایی دارد که جهاد اصلی ما را در عرصه‌های دفاع فرهنگی و علمی دچار خدشه خواهد کرد و این نشان می‌دهد که در دیدگاه مقام معظم رهبری پایبندی به مبانی و ارزش‌های انقلاب و هدف گیری به سمت آرمان‌های انقلاب اسلامی و پایبندی به استقلال همه جانبه کشور عبارت «از دشمن پیروی مکن» است، یعنی یک تقوای سیاسی داشتن برای اقتدار.

اردبیلی گفت: به تعبیر قرآن: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلا تُطِعِ الکافِرینَ وَالمُنافِقینَ إِنَّ اللَّهَ کانَ عَلیمًا حَکیمًا» این جهاد کبیری که مقام معظم رهبری می‌فرمایند در واژکان کلیدی مختلف به یک سری مباحث محوری ختم خواهد شد. حضرت آقا معتقدند که واژه قدرت به انسان، روح استکباری می‌دهد و انسان را از امید خارج می‌کند. قدرت به انسان تکبر می‌دهد. قدرت به انسان نوعی نگاه حقارت‌آمیز به سایر انسان‌ها می‌دهد و کرامت‌مداری را از انسان می‌گیرد. ایشان به جای «قدرت» از واژه «اقتدار» استفاده می‌کنند و می‌فرمایند: قدرتی که مشروع است، قدرتی که نظام‌مند است و در منظومه دین ما تعریف دارد اقتدار است و عرصه‌های اقتدار را اقتدار فرهنگی، اقتدار علمی، اقتدار اقتصادی، اقتدار سیاسی، اقتدار نظامی و … می‌دانند و معتقدند برای شکل‌گیری این اقتدار دو مولفه آمریت و مشروعیت لازم است. اگر قرار باشد برای حرکت در مسیر انقلاب برای جامعه یک انسان امیدبخش، التزام‌آور و مشروعیت‎بخش برای حرکت باشیم، لازمه این کار این است که به یک اقتدار توأم با مشروعیت و آمریت برسیم، اگر در بیانیه گام دوم بخواهیم یک مثلث را ترسیم که در رئوس این مثلث مأموریت، ظرفیت‌های نظام و دستاوردهای نظام قرار گرفته‌اند، آن چیزی که همه اضلاع این مثلث را به هم مرتبط می‌کند امید، توکل و جهاد است.

وی افزود: رهبری در تفسیر سوره برائت در مورد توکل کاملاً متفاوت از سایر علما توکل را مطرح می‌کنند و اعتقادشان در این است که توکل این نیست که کاری انجام ندهیم و بگوییم که خدا برای ما می‌رساند؛ بلکه توکل، عمل کردن به وظیفه، توسط انسان، آنگاه اطمینان به نتیجه داشتن است، یعنی بدانیم و ایمان داشته باشیم که خداوند بر همه اسباب، قادر است و در عین حال اگر اقدام کنیم از آن قدرت بالغه قادره برخوردار نخواهیم بود. مفسران قرآن کریم معتقدند که هر جا که در قرآن واژه توکل به کار رفته صرفاً اعتماد کردن به خدا نیست، بلکه فایده این توکل، امیدآفرینی است. اگر می‌خواهیم وارد عرصه‌های جهادی شویم راهی نداریم، جز اینکه متوکل باشیم. یک نکته بسیار مهم این است که فایده این توکل این نیست که ما در کارهای بزرگ به دیگران امید ببندیم، بلکه اتفاقاً اگر می‌خواهیم کارهای راهبردی انجام دهیم باید متوجه باشیم توکل بر غیر خدا باطل است.به تعبیر قرآن «وَ لَسَوْفَ یُعْطیکَ رَبُّکَ فَتَرْضی». مفسرین این آیه را امیدبخش‌ترین آیه قرآن دانسته اند. یعنی اگر به وعده خدا یقین داشته باشیم، پس صفت‌هایی مثل امید و انگیزه به حرکت در آینده، با تفکر در نعمت‌های خدا، تفکر در علم و مال، فرمانروایی، تقوا و عافیت به دست می‌آید. به تعبیر مقام معظم رهبری به مردم بگویید از پیشرفت‌هایی که در نظام اتفاق افتاده. به مردم بگویید چه بودیم چه شدیم. و امروز بدانند جمهوری اسلامی در ۴۳ سال چه کرده است. به تعبیر قرآن «وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِینَ وَلَکِنَّ الْمُنَافِقِینَ لاَ یَعْلَمُونَ» عزت متعلق به خدا، پیامبر (ص) و مؤمنین است. قطعاً این عزت و افتخار نزدیک است.

عظیم‌زاده اردبیلی سپس ادامه داد: به تعبیر قرآن «وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا مُوسَی بِآیَاتِنَا أَنْ أَخْرِجْ قَوْمَکَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَی النُّورِ وَذَکِّرْهُمْ بِأَیَّامِ اللَّهِ إِنَّ فِی ذَلِکَ لَآیَاتٍ لِکُلِّ صَبَّارٍ شَکُورٍ» به تعبیر امام باقر (ع) و امام صادق (ع)، خداوند نعمتی به مؤمنین عطا می‌کند و از سویی یک عذابی به کفار می‌دهد. این عذاب و نعمت مصداق یکی از تجلی‌های ایام الله است. وقتی اعتقاد ما بر این است که خداوند ما انسانها را برای رسیدن به یک روز که وعید و وعده الهی است، آن مقاومت و ایمان و به آینده می‌تواند برای ما کارساز باشد و انقلاب اسلامی و دهه فجر طلیعه این ایام الله است.به تعبیر قرآن «إِنَّ ٱلَّذِینَ قَالُواْ رَبُّنَا ٱللَّهُ ثُمَّ ٱسْتَقَمُوا» اگر به خدا ایمان داریم، یعنی همان خدایی که هم ما را پرورش می‌دهد، هم متعالی می‌کند، هم رشد می‌دهد و هم به سوی آینده حرکت می‌دهد، برای این کارهااستقامت لازم است. این استقامت نیاز به توکل دارد. توکل به معنای اینکه ما هم برنامه داریم؛ هم تلاش می‌کنیم، هم حرکت می‌کنیم.

وی گفت: «فَلِذلِکَ فَادعُ وَاستَقِم کَما أُمِرتَ وَلا تَتَّبِع أَهواءَهُم وَقُل آمَنتُ بِما أَنزَلَ اللَّهُ مِن کِتابٍ وَأُمِرتُ لِأَعدِلَ بَینَکُمُ اللَّهُ رَبُّنا وَرَبُّکُم لَنا أَعمالُنا وَلَکُم أَعمالُکُم لا حُجَّةَ بَینَنا وَبَینَکُمُ اللَّهُ یَجمَعُ بَینَنا وَإِلَیهِ المَصیرُ» خداوند در سوره شورا می‌فرمایند: پس به همین خاطر تو نیز آنان را به سوی این آیین واحد الهی دعوت کن و آنچنان که مأمور شده‌ای استقامت نما، و از هوی و هوسهای آنان پیروی مکن، و بگو: «به هر کتابی که خدا نازل کرده ایمان آورده‌ام و مأمورم در میان شما عدالت کنم؛ خداوند پروردگار ما و شماست؛ نتیجه اعمال ما از آن ما است و نتیجه اعمال شما از آن شما، خصومت شخصی در میان ما نیست؛ و خداوند ما و شما را در یکجا جمع می‌کند، و بازگشت (همه) به سوی اوست» این آیه نشان می‌دهد برای رسیدن به محوری که خداوند متعال تعیین می‌کند، عنصر مرکز ثقل، امید است.در آیه ۷۱ سوره شورا خداوند می‌فرمایند: «وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ» خداوند بحث ولایت زن و مرد بر هم دیگر را مطرح می‌کند. بحث ولایت بر هم هم به معنای نصرت و بحث همراهی و ولایت درک متقابل است و برای همدیگر یک عضو از یک پیکره باشیم و به تعبیر مقام معظم رهبری بارها این واژه دیده شده که می‌فرمایند که مؤمن در یک جامعه مثل یک عمارت است. همان طور که آجر و سنگ و خشت در هم تنیده شده تا عمارت سرپا بایستد، مؤمنین راستین در یک نظام اسلامی حکومت دینی ضد هم کار نمی‌کند و علیه هم حرف نمی‌زنند و دست در دست یکدیگر دارند برای اینکه به آن اهداف عالیه برسند تلاش می‌کنند. لازمه این کار امیدبخشی، امیدواری و ساختن بستر امید برای جوانان است.در آیه بعدی همین سوره خداوند وعده جنات عدن را می‌دهد. فردای قیامت همه انسانها بر اساس امامان خود شناخته می‌شوند. مردم روش زندگی خود را از پیشوایان خود قبول می‌کنند، اگر ولایت مدار باشیم مصداق آیه عزت خواهیم بود و اگر دست خود را از دست ولی خدا خارج کنیم، …. هیچ کسی به اندازه مقام معظم رهبری نمی‌تواند ما را به آن تعالی برساند. به فرمایش سردار دلها، والله والله بهتر از ایشان کسی را ندیدم. امیرالمؤمنین (ع) تعبیری دارند با این مضمون که «بگو می‌توانم، تا بتوانی».

دانشیار فقه و حقوق دانشگاه امام صادق (ع) تصریح کرد: وقتی مقام معظم رهبری جهاد تبیین را مطرح می‌کنند یعنی علم، آگاهی به ریشه انقلاب و انتقال آن به نسل‌های آینده. رهبری بارها فرموده اند: اگر روایت نکنید شما را به غلط روایت می‌کنند. اگر آنچه حقیقت است به جوانان نگویید، تحریف شده به جوانان خواهند گفت.رهبری در بیانیه گام دوم می‌فرمایند که دانش و پژوهش آشکارترین وسیله عزت است. اگر فردی مسئولیتش را درست انجام دهد امیدی به بهتر شدن در مردم ایجاد می‌کند. زمانی به من مؤمن گفته می‌شود آنچه را که با همه وجودم باور کردم بر زبانم و در اعمالم اجرا کنم. امید به این داریم که با ایمان به این نظام و شهدایی که خون خود را پای این نظام دادند و خانواده‌هایی که آثار جنگ هنوز در خانه‌هایشان باقی است به سمت آینده حرکت کنیم و زمینه ساز ظهور حضرت مهدی (عج) شویم.

در ادامه همایون سخنرانی کرد و گفت: برای رفتن به سمت آینده‌ای درخشان نیاز به امید داریم و این امید باید در آحاد مردم وجود داشته باشد. اگر این امید در مردم وجود داشته باشد، اعتمادی که به مسئولان وجود دارد و تعهدی که باید در مسئولان وجود داشته باشد کار را به اتمام می‌رساند. انقلاب‌های سایر کشورهای اسلامی علی رغم همه تلاش‌ها و سابقه تاریخی آن کشورها بیش از یک سال دوام نیاورد، ولی انقلاب اسلامی بیش از چهل سال است که پابرجا است. اگر بخواهیم از جنبه الهی به قضیه نگاه کنیم می‌دانیم که چهل، عدد کمال است و حتماً بعد از سپری شدن این مدت باید آماده ورود به یک مرحله جدید و بالاتر باشیم. دشمن از چهل سالگی انقلاب امید را هدف قرار داده است و تلاش کرده که پیوستگی این سه مفهوم را از بین ببرد.

وی افزود: آن چیزی که نیاز است در مردم جامعه اسلامی جهت رسیدن به تمدن نوین اسلامی برای شکل گیری جامعه اسلامی شکل گیرد، امید است. چیزی که برای مسئولان، اهمیت بسیاری دارد و ما هم در همان مرحله (دولت اسلامی) قرار داریم، موضوع تعهد است. تأکید به جد مقام معظم رهبری روی اخلاق کارگزاران است، اگر اخلاق کارگزاران اصلاح نشود نباید امیدی به ورود به مرحله بعدی که جامعه اسلامی است داشته باشیم. برخی معتقدند اگر جامعه اصلاح شود از دل این جامعه مسئولان متعهدی پدید خواهند آمد، ولی نظر حضرت آقا این است که «الناس علی دین ملوکهم، الناس بأمرائهم أشبه منهم بآبائهم».

استاد تمام فرهنگ و ارتباطات دانشگاه امام صادق (ع) ادامه داد: تلاش دشمنان ما این بود که مرحله دولت اسلامی تحقق پیدا نکند. زمانی که تعهد دولتمردان نسبت به انقلاب کاهش پیدا کند، در واژه دوم که اعتماد متقابل مردم و مسئولان به یکدیگر است دچار مشکل می‌شویم که در نهایت به ناامیدی مردم می‌انجامد. مشاهده کردیم این اتفاق تا حد قابل توجهی در جامعه رخ داد، اگر بخواهیم فتنه‌های انقلاب اسلامی را مرور کنیم می‌بینیم که در پایان هر ۱۰ سال یک بار مورد آزمایش قرار گرفته ایم. در سال ۶۸ وفات حضرت امام (ره) و آغاز رهبری مقام معظم رهبری که البته از این مسئله به درستی عبور کردیم، تیر ۷۸ و خرداد ۸۸ را با فتنه‌هایی توأم با مظلومیت و اقتدار گذراندیم، البته به نظرم از سال ۸۸ وارد یک فتنه مستمر شدیم. چون آینده‌ای که پیش رو داریم آینده‌ای بسیار بزرگ است.به تعبیر قرآن «أَحَسِبَ النَّاسُ أَنْ یُتْرَکُوا أَنْ یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ»؛ سایر نسل‌های بشر مقدمات این تمدن را فراهم کردند و به ثمر رسیدن آن را به امت ما سپردند که انشاءاالله بتوانیم از پس این کار برآییم.

همایون اضافه کرد: اتفاقی که رخ داد این بود که تعهد دچار خدشه شد، به تبع آن اعتماد دچار آسیب شد و به تبع آن امید مورد حمله قرار گرفت، یعنی با یک حمله غیر مستقیم، امید محل حمله قرار گرفت. البته به نظر می‌رسد با توجه به اتفاقاتی که در دوره اخیر افتاد مردم نشان دادند که تلاش‌های دشمن به ثمر نرسیده است. برای حل این مسئله دو راه داریم: راه حل فوری و راه حل عمیق. راه حل فوری این است که از همان راهی که دشمن شروع کرد برگردیم، یعنی تعهد مسئولین برگردد که این اتفاق در حال رخ دادن است و می‌تواند اعتماد عمومی را ترمیم کند و این اعتماد متقابل می‌تواند ما را به آن امیدی که باید ما را از مراحل سخت پیش رو به سلامت عبور دهد برساند. مقام معظم رهبری در بیانیه گام دوم فرمودند که چهل سال دوم انقلاب اسلامی به سختی چهل سال اول نخواهد بود. ما برای رسیدن صحنه ظهور و تحویل پرچم انقلاب به امام زمان (عج) نیاز داریم که وارد این فتنه‌ها شویم و از آنها بگذریم.یک راه حل بسیار عمیق هم برای رساندن ما به مرحله جامعه اسلامی وجود دارد و آن این است که مستقیم از این طرف طیف یعنی امید شروع کنیم، اگر خودمان ناامید باشیم نمی‌توانیم امید را به سایر کشورهای اسلامی تزریق کنیم. اگر جمهوری اسلامی در مرحله دولت اسلامی و ایجاد جامعه اسلامی موفق شود و به یک اسوه برای سایر کشورها تبدیل خواهد شد که این اتفاق بسیار مهمی است.

وی در ادامه گفت: در حوزه تمدن وقتی می‌خواهیم نظریه پردازی کنیم به این چارچوب نگاه می‌کنیم که قرار است در این مدتی که در دنیا زندگی می‌کنیم. بسته به اعتقاد به معاد یا عدم اعتقاد به آن؛ فرض را بر این می‌گذاریم که قرار است خوب زندگی کنیم. ما هم در کشورهای اسلامی تصور می‌کنیم که قرار است تمدن را برپا کنیم تا خوب زندگی کنیم و برای خوب زندگی کردن شاخص‌های اسلامی در نظر می‌گیریم، ولی اگر به طور جدی به آن نگاه کنیم از این دیدگاه وارد تمدن شدن اخلال علی الارض است، یعنی ما قرار است به زمین بچسبیم تا اینجا راحت و خوب زندگی کنیم و روزی، خدا همه چیزهایی که ساختیم را بر هم خواهد زد. این نگاه که همه آبادانی‌هایی که در زمین به وجود آوردیم بعداً توسط خدا نابود می‌شود می‌تواند ناامیدی زیادی به همراه داشته باشد. پاسخ این چنین خواهد بود در مأموریت‌هایی که خداوند برای انبیاء نقل می‌کند در سوره هود می‌فرماید: «هُوَ أَنْشَأَکُمْ مِنَ الْأَرْضِ وَاسْتَعْمَرَکُمْ» یعنی او خدایی است که شما را از زمین بیافرید و برای عمارت و آباد ساختن آن برگماشت.

همایون افزود: آیا هدف از آباد کردن زمین، اخلال علی الارض است؟ این اعتقاد که صریحاً خلاف بیان قرآن است. قرار نیست این زمین آباد شود که ما به آن بچسبیم. قرار است زمین آباد شود تا راه آن به ملکوت باز شود. اساساً راه رسیدن به ملکوت یک راه پیوسته است. نه اینکه ما تمدن را تشکیل دهیم زمین را آباد کنیم، سپس خداوند آن را تخریب کند و یک چیز دیگری در جایی برای ما ساخته و ما به آنجا می‌رویم. ما همین الان هم در حقیقت ان شاء الله در بهشت هستیم، فقط پرده‌ای جلوی چشمان ما وجود دارد که آن را نمی‌بینیم. کسانی که حقیقت همین دنیای به ظاهر آشفته را دیدند زیبایی همین دنیا را دیده اند و این همان بهشت است. اگر داریم دنیا را آباد می‌کنیم و تمدن می‌سازیم به نحوی است که این پرده‌ها را برای ما کنار بزند. نه اینکه پرده‌ای روی پرده برای ما بیاویزد. باید بدانیم که تمدن اسلامی ما متصل به جریان ظهور خواهد بود. حکومت ظهور به رجعت خواهد رسید. رجعت به قیامت و بهشت خواهد رسید. با این فرض آن صورت اصلی و عالی ما در حوزه تمدن، بهشت است. در واقع الگوی پیشرفتی که ما می‌فهمیم نه مثل الگوی غرب است که به اخلال علی الارض بیانجامد و نه به تصوف نزدیک است. دنیا باید آباد شود. ما باید از ذره ذره امکانات دنیا استفاده کنیم تا راه ملکوت برای ما باز شود.

در پایان این نشست اساتید به سؤالات مخاطبین پاسخ دادند.