پاسخی به تطهیر دربار محمدرضا شاه پهلوی/ مصائب دسترسی به آرشیو

به گزارش خبرنگار مهر، نشست خبری مستند «بی‌دربار» امروز دوشنبه ۱۸ بهمن با حضور مهدی نقویان کارگردان، محمدرضا نیرومند مشاور وزیر ارشاد و موسی حقانی استاد تاریخ در سالن جلسات اداره کل روابط عمومی سازمان صدا و سیما برگزار شد.

موسی حقانی پژوهشگر تاریخ در این جلسه بیان کرد: مسأله استقلال برای مردم ما مهم است و اولین واژه‌ها درباره استقلال است. ایران بعد از کاپیتولاسیون به نحوی مستعمره آمریکا شد. رفتارهایی نظیر جشن هنر شیراز پر از فساد بود. کارهایی انجام شد که در ایران برگزار کردند و در کشورهای خارجی حتی صورت نمی‌گرفت.

وی درباره قسمت‌های مختلف این مجموعه مستند نیز بیان کرد: ای کاش برای هر قسمت عنوان انتخاب می‌شد عنوان «بی دربار» برای کل آن کفایت نمی‌کند.

محمدحسین نیرومند مشاور وزیر ارشاد که در ساخت مستند هم نقش داشته است در این باره اظهار کرد: من حدود یک دهه پیش در مؤسسه‌ای کار می‌کردم و چند جلد کتابی مثل جزوه که در خارج از کشور منتشر شده بود به دستم رسید. در این کتاب‌ها با کارگزارهای رژیم پهلوی مصاحبه گرفته بودند و به عنوان تاریخ شفاهی ثبت کرده بودند که توسط حبیب لاجوردی انجام شده بود. آن زمان اینها برای من جالب بود و البته به صورت قطره چکانی منتشر شد.

وی اضافه کرد: همانطور که آقای حقانی گفت ما آنطور که باید و شاید به این مقطع نپرداخته‌ایم. من در آن مقطع مسئولیت هم نداشتم و شروع کردم به گوش دادن نوارهای همان گفتگوها. از میان ۱۳۴ گفتگو حدود ۵۴ نفر را انتخاب و مصاحبه‌هایشان را گوش کردم و بحث‌های مربوط به سال ۵۶ تا ۵۷ را با دقت بیش‌تر بررسی کردم. کلید واژه‌های آنها را هم آرشیو کردم، سپس ۱۰ برنامه ۳۰ دقیقه‌ای از مجموع این گفتگوها درآوردم و اولین بار بود که روایت‌هایی داشتیم که از درون خود این افراد بود و حتی پیش از این آقای نقویان می‌خواست اسمش را «اعتراف می‌کنم» بگذارد.

وی تصریح کرد: از ۳۰۰ دقیقه صوتی که تدوین شد حدود یک سوم از طرف آقای نقویان استفاده شد و من می‌خواهم صداوسیما کمک کند تا آقای نقویان بقیه کار را هم بسازد و در طول سال پخش شود و این کار ظرفیت کاملی دارد که توضیحی درباره چگونگی روند انقلاب باشد.

نقویان نیز در ادامه درباره چرایی ساخت مستند عنوان کرد: اینها را باید تبدیل به فرمی کنیم که مستند روی آن بخورد و مخاطب هم جذب شود. «بی‌دربار» چرایی سقوط شاه نیست بلکه یک دهه است که به شدت پهلوی و شخص محمدرضا شاه را تطهیر می‌کنند و من حتی می‌خواهم رسانه‌های فارسی زبان مثل بی‌بی‌سی که محمدرضا شاه فرد دموکرات بوده است. من می‌خواهم این مستند این نگاه را خدشه دار کند.

حقانی نیز درباره مصاحبه‌هایی که تحت عنوان تاریخ شفاهی هاروارد منتشر شد گفت: مصاحبه‌ها اوایل دهه ۶۰ انجام شد، من بعداً متوجه شدم لاجوردی ضبط را روشن می‌کرده، سیگارش را هم روشن می‌کرده و اینها صحبت می‌کردند. اینها را گفتم که برخی فکر نکنند کاملاً پر از ناگفته هاست و ابهاماتی هم دارد.

وی درباره عنوان «بی‌دربار» دوباره یادآور شد: شاید اگر هر قسمتی اسم می‌داشت چینش‌ها هم بر همان اساس صورت می‌گرفت مثلاً قسمت اول از نماز عید فطر ۵۷ شروع می‌شود و بعد با انسجام پیش می‌رود. اما در برخی قسمت‌ها گویی انسجام نیست مثلاً قسمت سوم از رقابت آموزگار و هویدا شروع می‌شود و وارد موضوعات دیگر می‌شود. از بحرین هم می‌گوید که موضوعات پرش دارد و علی رغم جذابیت موضوع بحرین لازم بود یا روال انتقادی ادامه پیدا می‌کرد و یا کلاً به سیاست خارجه و بحث بحرین می‌پرداخت. موضوعات خوب است و جانمایی در قسمت‌ها نیاز به بررسی بیشتری داشت.

نیرومند نیز در پاسخ به حقانی بیان کرد: قرار بود این مستند منطق روایی داشته باشد و منطق آن هم براساس تاریخ رخ می‌دهد.

وی اضافه کرد: با این حال رفت و برگشت‌ها بر اساس منطق قصه بوده است، ما سوءاستفاده دربار را مطرح کردیم اما از ۱۷ شهریور به بعد همه حوادث را تاریخی بیان کردیم.

وی درباره تحریف مصاحبه‌های «تاریخ شفاهی هاروارد» تاکید کرد: این مصاحبه‌ها پر از تحریف است اما ما قسمت‌هایی را انتخاب کردیم که به کارمان می‌آمد.

نقویان در ادامه در پاسخ به چرایی حذف نریشن از مستند عنوان کرد: من سعی کردم از نظر فرمی کار متفاوت‌تری باشد و جذابیتی برای مخاطب ایجاد کند. مستندهای این حوزه از نظر موضوعی و فرمی آنقدر شبیه هم بود که من دیگر انگیزه نداشتم. برخی از نقدها به این دلیل است که برخی صوت‌هایی که از آن گفتگوها گذاشتیم بی کیفیت است.

این مستندساز در پاسخ به پرسشی درباره چالش کار روی چنین آثاری اظهار کرد: من خودم را در مقابل فیلمم قرار می‌دهم و دانای کل نمی‌دانم. مثلاً اینها دائم از مقدم نام می‌برند اما من باز هم فرض را بر این می‌گذارم که مخاطب نمی‌داند مقدم رئیس ساواک است. سعی کردم این روایت را ساده کنم تا همه بپذیرند.

حقانی در بخشی دیگر از سخنان خود درباره آرشیو صداوسیما و سختی بهره‌گیری از این آرشیو عنوان کرد: تطهیر پهلوی شاید بعضی‌ها را دچار شبهه کرده است و شاید به این دلیل است که ما امکانات را فراهم نمی‌کنیم و مثلاً از فیلم‌هایی که برای سال‌های پیش است و دیگر محرمانه نیست استفاده نمی‌کنیم.

حسین قرایی مدیرکل روابط عمومی صداوسیما نیز در پایان جلسه بیان کرد: در دوره تحولی صداوسیما فکر کردیم که به برنامه‌هایی که ویژه به انقلاب می‌پردازند توجه ویژه‌تر داشته باشیم. درباره انقلاب در حوزه مستند کم کار شده است، «بی‌دربار» کار خوبی است و ما دوست داشتیم چنین آثاری را بیشتر ضریب دهیم. «آلزایمر» یا «سرچشمه» از این جمله است. ما نه تنها اسوه‌های انقلاب را معرفی نکرده ایم که تاریخ آنها را نگفته ایم.