جنگ اوکراین و تاثیرات آن بر تحولات منطقه

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - محمدرضا فرهادی: بعد از تنش‌های به وجود آمده بین روسیه و اوکراین، سرانجام این تنش‌ها منجر به جنگ مستقیم نظامی شد. حملاتی که روسیه ابتدا در مناطق شرقی و سپس در سراسر اوکراین و در راستای مورد هدف قراردادن زیرساخت‌های نظامی اوکراین بوده است. این حمله منجر به اتخاذ جهت گیری های سو علیه روسیه شد و تحریم‌های متعددی از جمله تحریم اشخاص و تحریم بانکی علیه روسیه اتخاذ شد. در این میان برخی بازیگران منطقه‌ای نیز درباره این جنگ مواضعی اتخاذ کردند که می‌توان این موضع گیری ها را به دو گروه موافق و مخالف تقسیم کرد. اما آن چیزی که اکنون مورد بحث است و باید به آن پرداخته شود، پاسخ به این سوال است که جنگ اوکراین چه تاثیری بر تحولات منطقه خواهد داشت؟

برای پاسخ به این پرسش باید این تاثیرگذاری را در ابعاد مختلف مورد بررسی قرار داد.

۱- امنیتی – نظامی

مطمئناً اولین تاثیرگذاری هر جنگی در هر نقطه‌ای از جهان منجر به تاثیرات نظامی و امنیتی بر سایر مناطق و بازیگران فعال در آن عرصه خواهد شد. در رابطه با تحولات اوکراین نیز مشاهده شد که برخی بازیگران همچون ترکیه مواضعی ضد روسی و برخی همچون سوریه همسو با روسیه و برخی همچون عربستان و کشورهای عربی موضع بی طرفی حداقل در سیاست اعلامی اتخاذ کردند. این تقسیم بندی منجر به ایجاد بلوک بندی‌های جدید در منطقه شده است که همین بلوک بندی در آینده ممکن است تاثیرات نظامی زیادی در منطقه داشته باشد. لذا می‌توان گفت تاثیرات جنگ هر چند به طور مستقیم بر منطقه تاثیرگذار نیست، اما اثرات آن به طور غیر مستقیم هم در زمان فعلی و هم در آینده تاثیرگذار خواهد بود. این تاثیرگذاری شامل موارد ذیل است:

- تقسیم بندی منطقه به دو جبهه موافق و مخالف؛

- ایجاد جنگ سرد جدید منطقه‌ای بین کشورهای موافق و مخالف؛

- کاهش عملیات‌های نظامی آمریکا در منطقه به دلیل درگیری در اوکراین؛

- کاهش تنش‌های نظامی در منطقه؛

- افزایش تقابل‌های امنیتی و حتی نظامی بین روسیه با برخی کشورها همچون ترکیه در سوریه به دلیل حمایت‌های غیرمستقیم ترکیه از اوکراین.

۲- اقتصادی

امری که بیشترین تاثیرگذاری را بر منطقه خواهد گذاشت، مباحث اقتصادی است زیرا بسیاری از کشورهای منطقه مروادات گسترده‌ای با روسیه دارند و قطع دسترسی روسیه به سوئیفت منجر به اختلالات گسترده اقتصادی خواهد شد. از مهم‌ترین تاثیرات اقتصادی جنگ اوکراین می‌توان موارد ذیل را بیان کرد:

- گندم: اوکراین یکی از صادرکنندگان بزرگ گندم در جهان است. کشورهایی مانند یمن، لبنان، لیبی، مصر، تونس، الجزایر وارد کننده گندم از اوکراین هستند. لبنان چیزی نزدیک به ۶۰ درصد گندم مورد نیاز خود را از اوکراین وارد می‌کند. مصر به عنوان پرجمعیت‌ترین کشور عربی بین سال‌های ۲۰۲۱- ۲۰۲۰ ۱۲.۵ میلیون تن گندم وارد کرده که تقریباً ۸۵ درصد آن از روسیه و اوکراین بوده است. جنگ کنونی اولین تاثیر اقتصادی خود را در بُعد معیشتی بر مردم منطقه خواهد گذاشت.

- تحریم: بسیاری از کشورهای عربی مروادات مالی گسترده‌ای با روسیه دارند و این مراودات بیشتر در زمینه انرژی و سرمایه گذاری است. به عنوان مثال، Sberbank روسیه، که نیمی از روس‌ها در آن حساب دارند، اخیراً دفتری در ابوظبی راه‌اندازی کرده و در سال ۲۰۲۰ با شرکت سرمایه‌گذاری Mubadala، بازوی سرمایه‌گذاری ابوظبی، قرارداد همکاری امضا کرده است. در مصر، ۴۷۰ شرکت روسیه‌ای مجموعاً ۸ میلیارد دلار در مصر سرمایه‌گذاری کرده‌اند و مبادلات تجاری دو کشور بیش از ۵ میلیارد دلار است. عراق اخیراً قرارداد تسلیحاتی ۴ میلیارد دلاری تسلیحاتی با روسیه امضا کرده که در صورت بسته شدن سوئیفت دو کشور برای تسویه آن باید ساز و کار مالی مستقلی پیدا کنند.

- انرژی: گزاره‌ای که برای کشورهای منطقه از جنگ اوکراین و روسیه دارای اثر مثبت بوده، افزایش قیمت انرژی است که کشورهای منطقه به دلیل اتکا به درآمدهای نفتی از آن بهره برده‌اند. اما در مقابل این امر و باتوجه به تحریم‌های روسیه، بسیاری از کشورهای اروپایی انتظار داشتند که کمبود انرژی در اروپا و سایر نقاط جهان توسط کشورهای عربی جبران شود، اما بسیاری از این کشورها توان پرکردن این خلا را نداشتند و همین منجر به افزایش قیمت انرژی شده است.

۳- سیاسی

بعد از اتمام جنگ اوکراین و روسیه، در سطح منطقه‌ای شاهد تغییرات گسترده‌ای در مناسبات سیاسی به ویژه بین روسیه و برخی بازیگران منطقه‌ای خواهیم بود. باتوجه به موضع گیری های سوء ترکیه و رژیم صهیونیستی علیه روسیه این احتمال وجود دارد که روسیه یک بازنگری کلی در سیاست‌های خود با این دو بازیگر انجام دهد. این تغییر مراودات منجر به اثرگذاری بر سایر حوزه‌ها همچون پرونده سوریه خواهد شد. اسرائیل تمرکز ویژه ای بر روی روسیه کرده است که از طریق مسکو بتواند بنابر اذعان خود تهدیدهای ایران را دفع کند و از طریق روسیه اجازه حضور و نفوذ ایران را ندهد. این موضع گیری های اسراییل بیش از همه تاثیرات خود را بر پرونده سوریه خواهد گذاشت و به همین دلیل است که این رژیم اخیراً موضعی دوگانه در رابطه با جنگ اوکراین اتخاذ کرده است. به گونه‌ای که وزیر امور خارجه رژیم صهیونیستی گفت که «متحد اصلی ما ایالات متحده بوده و خواهد بود، اما حتی شرکای آمریکایی ما درک می‌کنند که دو نکته وجود دارد که ما را ملزم به دقت و احتیاط می‌کند: اول اینکه اسرائیل دارای مرز امنیتی با روسیه است که مهمترین نیروی نظامی در سوریه است. نکته دوم این است که هنوز هزاران اسرائیلی در اوکراین هستند؛ حدود ۱۸۰۰۰۰ نفر حق دارند که از قانون بازگشت استفاده کنند».

در رابطه با ترکیه نیز احتمالاً همین وضعیت وجود داشته باشد. ترکیه در امور نظامی مراودات گسترده‌ای با روسیه طی سال‌های اخیر ایجاد کرده بود. این مراودات نشأت گرفته از دو راهبرد بود: الف) عدم پیوستن ترکیه به ناتو؛ ب) ایجاد تغییر موازنه در منطقه به نفع روسیه. موضع گیری های ترکیه و مخالفت با حمله روسیه در آینده منجر به کاهش همکاری‌های سیاسی ترکیه و روسیه خواهد شد و این کاهش همکاری منجر به کاهش مراودات نظامی نیز خواهد شد. البته این سناریو نیز متصور است که روسیه بنابر دو دلیل فوق الذکر همچنان از ترکیه به عنوان برگ برنده خود در منطقه استفاده کند تا مانع از پیوستن سایر کشورها به ناتو شود.

در رابطه با سایر کشورها نیز باید گفت که احتمالاً روسیه به سمت یک ائتلاف جدید منطقه‌ای با بازیگران همسو با خود در بحث اوکراین خواهد رفت. این ائتلاف می‌تواند منجر به بلوک بندی‌های جدید سیاسی- نظامی در منطقه شود و همین به عنوان عاملی در جهت اتخاذ راهبردهایی علیه آمریکا و هم پیمانان آن در منطقه شود.

در مجموع می‌توان گفت جنگ روسیه با اوکراین در کوتاه مدت بیشتر در ابعاد اقتصادی بر منطقه تاثیر خواهد گذاشت. اثرات آن نیز در ابعاد معیشتی، گردشگری و سوئیفت و تحریم‌های بانکی است که منجر به ایجاد چالش‌های متعدد برای برخی کشورهای منطقه‌ای خواهد شد. در بلندمدت اثرات این جنگ در ابعاد سیاسی- امنیتی و نظامی و ایجاد قطب بندی‌های منطقه‌ای در آینده خواهد بود.