سد «ایلیسو» بحران جدید منطقه/ از خشکی تالاب ها تا افزایش ریزگرد

داریوش بهارلویی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: همزمان با انتشار خبر آبگیری سد ایلیسوی ترکیه، واکنش‌های مختلف و ناراحتی و هشدارهای کارشناسان درباره پیامدهای آبگیری سد مذکور شدت گرفت و هر کارشناس از دریچه دیدگاه خود اثرات زیان بار این سد را بازگو می‌کند.

کارشناس منابع آبی افزود: سد ایلیسوی ترکیه، کشور عراق و مرزهای غربی ایران را دچار چالش آبی کرده و همچنین باعث تشدید خشک شدن تالاب‌ها و ایجاد کانون‌های گرد و خاک و ریزگردها می‌شود؛ البته کشور ایران بدون هیچ‌گونه تردیدی از این شرایط آسیب می‌بیند.

وی با تاکید بر اینکه جنگ آب مدتی آغاز شده و به مرور زمان بیش از گذشته رخ نمایی می‌کند، عنوان کرد: آب در برابر نفت شعاری که ترک‌ها سر داده و با مهار آن دست برنده را گرفته‌اند در مذاکرات و روابط منطقه‌ای اثر خود را خواهد گذاشت.

بهارلویی افزود: نفت آشامیدنی نیست اما آب آشامیدنی بوده و سلاحی برنده‌تر است که روزی خواهد آمد که هر بشکه آب چندین برابر نفت قیمت خواهد داشت هرچند هم اکنون نیز همین است.

این کارشناس منابع آبی با بیان اینکه سد ایلیسو یک بحران جدید برای محیط زیست منطقه به شمار می‌رود، اظهار کرد: سد ایلیسوی ترکیه نزدیک به ۱۱ میلیارد مترمکعب حجم دارد که در مقایسه با بزرگترین سد کشور کرخه در خوزستان بیش از دو برابر آن حجم نرمال دارد یا نسبت به سد امیرکبیر در استان البرز که از مهمترین سدها در تأمین آب شرب محسوب می‌شود بیش از ۵۰ برابر بزرگ‌تر است؛ سد ایلیسو ترکیه فقط یکی از سدها و برنامه‌های دولت ترکیه در دو طرح بزرگ گاپ و داپ است.

وی اظهار کرد: کنترل جریان رودخانه‌های دجله و فرات در عراق شاید در نگاه اول ارتباطی با ما نداشته باشد اما چنین نگاهی به هیچ‌وجه صحیح نبوده و به طور حتم کشور را ما متأثر از خود می‌کند؛ ساده‌ترین اثر که برای همه قابل درک است به بحث کانون‌های ریزگرد بر می‌گردد.

افزایش ریزگردها

بهارلویی تاکید کرد: کاهش جریان ورودی به سمت عراق موجب توسعه کانون‌های خارجی ریزگرد و خشکی خاک می‌شود که با وزش هر بادی در جریانات غربی - شرقی، ذرات خاک را به دورترین مناطق داخلی ایران منتقل می‌کند؛ این امر به جز آلودگی و مشکلات تنفسی نیز روی شرایط تشکیل بارش اثر منفی گذاشته و بارش‌های کشور را می‌کاهد و در نتیجه کانون‌های داخلی ریزگرد نیز وسیع و فعال‌تر می‌شود.

کارشناس منابع آبی افزود: تعمیق و گسترش خشکسالی در کنار سایر پیامدهای منفی ریزگردها که از ماهیگیری تا شبکه انتقال برق کشور را متأثر می‌کند بخشی از عواقب زیان بار است؛ البته متخصصان محیط زیست که از کاهش مساحت تالاب‌ها و به خطر افتادن حیات و اکوسیستم تالاب به خوبی آگاه هستند می‌توانند از پیامدهای زیانبار متفاوتی سخن بگویند که این شرایط می‌تواند آن را ایجاد کند.

وی عنوان کرد: در این راستا بسیار مهم است که با همراه سازی کشورهای منطقه در حوزه بین‌الملل، ریسک چنین اقداماتی را برای کشور ترکیه بیان کنیم؛ بنابراین تفاهم نامه‌های همکاری در بخش آب که در حیطه علم دیپلماسی آب و یا هیدروپلتیک قرار دارد باید بخشی از رویکرد فعال ایران در این زمینه باشد.

بهارلویی افزود: همچنین مهم است که ما خود را برای رویارویی آبی آماده کنیم و نباید دل‌خوشی به معاهدات آبی داشت چون الزام چندانی در انجام آنها نیست مانند آنچه در همسایه شرقی و مسائل مرتبط با هیرمند رخ‌داده است.

لزوم تغییر استفاده از منابع آبی

کارشناس منابع آبی اظهار کرد: باید بدانیم عناصر و المان‌های اقلیمی به هم وابستگی داشته و در تعامل دائم با محیط زیست هستند و بحث خشک شدن یک تالاب به تنهایی نیست.

وی ادامه داد: در صورت چنین اتفاق هولناکی به شکل سلسله وار پیامدی منفی و زیانبار صورت می‌گیرد؛ بنابراین باید به شکلی سریع و سودمند همه استراتژی خود را در استفاده از منابع آبی کشور تغییر داده و مهیا شرایط نابرابر آبی شویم.

بهارلویی گفت: افزایش بهره‌وری آب، کنترل مصارف، احیا و تعادل بخشی به آبخوان‌ها و سفره‌های آب زیرزمینی، بهبود فرآیند کشت و یکپارچه سازی اراضی به منظور کاهش مصرف آب و افزایش تولید و عملکرد، اصلاح الگوی کشت، اهتمام به طرح‌هایی نظیر سازگاری با کم آبی، حفظ تالاب‌ها و آبگیرها، پذیرش مسئولیت توسط ذی‌نفعان و حکمرانی اصولی آب با پرهیز از سیاست زدگی و مبتنی بر علم جملگی اقداماتی است که باید بدون فوت وقت انجام شود.

وی با تاکید بر اینکه کوتاهی در هر کدام از موارد نامبرده شده برای مقابله با بحران کم آبی ما را خلع سلاح خواهد کرد، یادآور شد: اگر می‌خواهیم شاهد قراردادهای ننگین این بار از نوع آبی در کشور نشویم و عزت و غرور ملی‌مان خدشه دار نشود باید تغییر را آغاز کنیم و این تنها و تنها راهی است که کشور را از خطر خواهد راند.