نگاهی به دیدگاه ایدئولوژیک مراکز اندیشه‌ورزی

خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و اندیشه: سید محمود کمال آرا (زکریا)، روزنامه نگار آزاد در یادداشتی با عنوان «دیدگاه ایدئولوژیک مراکز اندیشه ورزی» که برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار داده، به دیدگاه‌های ایدئولوزیک مراکز اندیشه ورزی و تأثیر آن بر انتخاب موضوعات سیاست عمومی و اهداف آنها پرداخته است.

مشروح متن این یادداشت در ادامه می‌آید؛

مؤلفه‌ای که مباحث مربوط به تعریف مراکز اندیشه ورزی را پیچیده می‌کند، موضوع استقلال مراکز اندیشه ورزی است. اشخاصی که از تعاریف محدودتر مراکز اندیشه ورزی سود می‌برند اصرار دارند که این سازمان‌ها، برای مثال در ساختار، تأمین بودجه و دستور کار پژوهشی کاملاً مستقل باشند. آنها ادعا می‌کنند که این بی طرفی و استقلال مراکز اندیشه ورزی است که از سایر بازیگران، همچون گروه‌های لابی و شرکت‌های مشاوره جدایشان می‌کند و به نقش آنها در جامعه ارزش بیشتری می‌دهد. دیگران استدلال می‌کنند که استقلال کامل برای مراکز اندیشه ورزی قابل دست یابی نیست. با توجه به اینکه مسلماً تمامی دانش‌ها، دست کم نوع دانشی که در حیطه علوم اجتماعی وجود دارد و برای سیاست گذاران مفید است، تا حدودی بر ساخته و هدف دار است حتی برای آن دسته از مراکز اندیشه ورزی که از نظر ساختاری مستقل اند، دست یابی به بی طرفی کامل چالش برانگیز است. کل مفهوم استقلال مراکز اندیشه ورزی رسمی می‌تواند از نظر فرهنگی، خاص باشد. آن طور که دایان استون اشاره کرده است: این مفهوم که مراکز اندیشه ورزی باید مستقل از دولت (یا شرکت‌ها) عمل کند تا آزاداندیش به شمار آید، معمار انگلیسی-آمریکایی است که به راحتی در فرهنگ سیاسی دیگر جای دیگر نمی‌گیرد. از این رو مراکز اندیشه ورزی بطور فزاینده ای در چارچوب کارکرد پژوهش‌های سیاست و مجموعه‌ای از شیوه‌های مشاوره‌ای سیاسی یا تحلیلی ادراک می‌شود تا ساختار سازمانی حقوقی خاصی همچون موجودیت غیردولتی، غیرحزبی یا جامعه مدنی مستقل.

این امر حاکی از آن است که بر موضوع تولید محصولات فکری مستقل توسط مراکز اندیشه ورزی تمرکز شده است نه اینکه مرکز اندیشه ورزی رسماً موجودیت مستقلی است. مراکز اندیشه ورزی می‌توانند به طور منطقی دیدگاه‌های ایدئولوژیک داشته باشند. (همچون ترویج حقوق بشر، مسئولیت‌های زیست محیطی یا آزادی انسان) که بر انتخاب موضوعات سیاست عمومی و اهداف پژوهشی آنها تأثیر می‌گذارد. گام مهم این است که پیش از این که پیشنهادهای سیاستی به عموم و سیاست گذاران ارائه شود، در فرآیندی از موشکافی تحلیلی شکل می‌گیرند. برعکس، لابی گرها بطور مشخص، پیشنهاد سیاستی مشتریان و مراجعان را می‌پذیرند.آکادمی علوم اجتماعی چین این فرآیند را به شرح زیر، توضیح داده است:

مراکز اندیشه ورزی ابتدا با شکل دهی به پیشنهادهای سیاستی جدید بر اساس تحلیل و پژوهش و سپس با انتشار کتاب، سازمان دهی نشست‌های مختلف و بهره گیری از رسانه‌های جمعی و غیره، تلاش می‌کند حمایت عموم و تصمیم گیرندگان مربوطه را به دست آورد.

مراکز اندیشه ورزی به‌عنوان سازمان‌هایی که درصدد تأثیرگذاری بر سیاست عمومی هستند، اغلب لازم است حامی مواضع خاصی باشند و مسیرهای راهبردی برای بهبود رؤیت پذیری خود و تأمین بودجه را جستجو کنند. به همین دلیل ممکن است نقشی را عهده دار شوند که شاید رابطه بسیار نزدیکی با سیاست گذاران یا هر مخاطب معین دیگری در پی داشته باشند.

تعریفی که در این یادداشت بکار رفته، بیشتر بر استقلال محصولات فکری مراکز اندیشه ورزی تمرکز دارد تا استقلال رسمی آنها به عنوان یک نهاد. مطالعات موردی گروه متنوعی از سازمان‌های تأثیرگذار بر سیاست گذاری عمومی از طریق محصولات فکری مستقل را شامل می‌شوند، از جمله گروه‌های انتفاعی و گروه‌هایی که بودجه دولتی دارند، سازمان‌هایی که در دولت و پردیس دانشگاه‌ها واقع شده اند و البته سازمان‌های غیرانتفاعی ای که در محدوده تعریف اصلی مراکز اندیشه ورزی قرار می‌گیرند.

این بحث بیشتر استقلال کارکرد متمرکز است تا استقلال ساختار و طبق توصیف انریک مندیزابال شامل این موارد است:

- فراهم کردن ایده (از جمله ایده‌های عوام پسند)، افراد و دسترسی به قدرت

- خلق، حفظ و گشایش فضا برای مناظره

- در نقش کارگران مرزی یا پنجره‌های به سوی فرآیند سیاست گذاری و به سوی فضاهای دیگر

- کانال‌های منابع فکری برای طرف‌های سیاسی، گروه‌های ذی نفود و رهبران

- شیوه‌ها، سیاست‌ها و ایده‌های قانون گذاری و افراد یا گروه‌ها

- نظارت بر رفتار و سیاست عمومی و مشارکت در آن

- آموزش عموم و نخبگان (از جمله سیاست گذاران)

برگرفته از کتاب دیپلماسی اندیشکده ای؛ نوشته ملیسا کانلی تیلور، ری متیوز و اما براکهرست و ترجمه؛ حسین طالشی صالحانی و محمود جوادی؛ انتشارات وزارت امورخارجه ج. ا. ا