کشور های آفریقایی در برابر بحران اوکراین چگونه رفتار کردند؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: در شرایط تقابل جهانی روسیه و غرب، مبارزه برای جذب همراهی سیاسی کشورهای آفریقایی به صورت فزاینده‌ای تشدید شده است. چندین سال است که اندیشکده های غربی توسعه روابط کشورهای آفریقایی با روسیه در حوزه اقتصاد، فرهنگ و مراقبت های بهداشتی را به عنوان تهدیدی جدی برای غرب توصیف می‌کنند. لذا در این شرایط کاملاً طبیعی است که انجام یک عملیات نظامی ویژه در اوکراین تنها تمایل کشورهای غربی و سیاستمداران آن ها را برای اصلاح وفاداری سیاسی کشورهای جنوب صحرای آفریقا تشدید کند.

در همین راستا، در مارس ۲۰۲۲، پارلمان اروپا ایده نوع جدیدی از سرمایه گذاری در این قاره را مطرح کرد؛ یک سرمایه گذاری که در جهت مقابله با چرخه های اقتصادی چین و روسیه حرکت کند. سنای ایالات متحده نیز یک لایحه‌ی دو حزبی (مورد اجماع هر دو حزب) را مورد بررسی قرار داده است که طبق آن از قوه مجریه می خواهد دومین نشست آمریکا و کشورهای آفریقا را برگزار کند. در اهمیت قاره آفریقا برای تشکیل یک نظم جهانی جدید و عادلانه تر، جای تردیدی وجود ندارد. بنابراین لازم است که از مواضع کشورهای آفریقایی در رابطه با بحران اوکراین و راه های ممکن برای تغییر رویکردهای آنها در این مسئله یک طرح کلی داشته باشیم.

سه رویکرد موجود

دو قطعنامه ES-۱۱/۱ با موضوع «تجاوز به اوکراین» در ۲ مارس ۲۰۲۲ و ES-۱۱/۳ با موضوع «تعلیق عضویت فدراسیون روسیه در شورای حقوق بشر» در ۷ آوریل ۲۰۲۲ را می‌توان به عنوان به‌روزترین سنجه برای ارزیابی رویکرد سیاسی کشورهای آفریقایی در مقابل بحران اوکراین دانست.

به طور کلی، می توان کشورهای آفریقایی جنوب صحرا را بر اساس نگرش آنها نسبت به بحران اوکراین به سه گروه تقسیم کرد. گروه اول «وفاداران غرب» هستند، یعنی دولت هایی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم موضع واشنگتن و بروکسل را بازتولید می کنند. ساحل عاج را می توان یکی از اعضای برجسته این گروه نامید. «کاندیا کامارا» وزیر امور خارجه این کشور به صراحت گفته بود که موضع کشور وی با موضع اتحادیه اروپا در مورد همه قطعنامه‌های سازمان‌های بین‌المللی در رابطه با موضوع اوکراین منطبق خواهد بود.

دسته دوم «صامت ها» هستند. اینها کشورهایی هستند که به طور فعال در مورد وضعیت اوکراین صحبت نکرده اند یا عمدتاً طرفین را دعوت به آرامش کرده‌اند. بیانیه فوق‌العاده خنثی وزارت امور خارجه ماداگاسکار، که از همه کشورها می‌خواهد «تصمیم‌های عجولانه نگیرند» و به «عواقب احتمالی درگیری برای اقتصاد جهانی» فکر کنند را می‌توان نمونه‌ای از این موضع گیری‌ها دانست.

در نهایت، ما به طور مشروط گروه سوم را «طرفدارن روسیه» می نامیم. در این دسته کشورهایی هستند که به شعارهای ضدروسیه نپیوستند و ممتنع یا مخالف هر دو قطعنامه در مجمع عمومی سازمان ملل بودند ،کشورهایی مانند سودان یا اریتره. این کشورها معمولا روسیه و اوکراین را به گفت‌وگو می‌خوانند، مداخله خارجی (از جمله کشورهای غربی) در امور داخلی کشورها را به شدت محکوم می‌کنند و موضع غرب را بازتولید نمی‌کنند.

وفاداران غرب

وفاداری به غرب و ارزیابی های تند از بحران اوکراین عمدتاً توسط کشورهای غرب آفریقا انجام می شود. نماینده گابن در نشست شورای امنیت سازمان ملل، عرصه بین المللی را جنگلی خواند که در آن تنها دو نقش شکارچی و طعمه وجود دارد و خواستار تغییر این وضعیت شد همچنین «شرلی آیکور بوچوی» وزیر امور خارجه غنا، اقدامات روسیه را «یک تهاجم بی دلیل» توصیف کرد. خط یک طرفه مشابهی نیز در سطح کشورهای عضو جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (ECOWAS) تثبیت شده است. پیش از این نیز در ۲۷ فوریه سال جاری میلادی، جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا اقدامات روسیه در اوکراین را محکوم کرد و خواستار جستجوی راه‌های صلح در منطقه شد.

البته وفاداران غرب تنها کشورهای غرب آفریقا نبودند. جمهوری دموکراتیک کنگو، موریس، مالاوی، سیشل و چاد نیز به هر دو قطعنامه ضد روسیه رای مثبت دادند. اگرچه انگیزه و میزان همکاری‌ها با روسیه برای این کشورها متفاوت است، وابستگی زیاد به سرمایه اروپایی (در درجه اول بانکی) این کشورها به اروپای غربی آنها را با غرب متحد می کند.

جالب است که قطعنامه ماه مارس مجمع عمومی سازمان ملل متحد ۲۴ رای از کشورهای آفریقایی و یکم آوریل - تنها ۹ رای را بدست آورد. این نشان می دهد که حمایت از لفاظی ضد روسیه نیاز به تغذیه دائمی این کشورها از دیپلماسی غرب دارد و منعکس کننده سیاست خارجی عمیق نیست. در حال حاضر، گروه وفاداران غرب بین ۱۰تا ۱۵ کشور را در خود جای داده است اما این احتمال وجود دارد که به دلیل فشار روزافزون کشورهای غربی (مخصوصا استعمارگران سابق منطقه) و واشنگتن بر تعداد آن ها افزوده شود.

صامت ها

گروه کشور های صامت بین ۱۵ الی ۲۰ عضو دارد، از جمله تعدادی از کشورهای پیشرو منطقه مانند آفریقای جنوبی، اتیوپی، تانزانیا و آنگولا. موضع این کشورها به طور کامل در پیش نویس قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد که توسط آفریقای جنوبی در ماه مارس پیشنهاد شد، منعکس شده است. این سند بر نقش هماهنگ‌کننده سازمان ملل در حل و فصل مناقشه، ارائه کمک‌های بشردوستانه و حفاظت از غیرنظامیان تاکید کرده است. این پیش‌نویس قطعنامه به‌طور غیرمستقیم تاکتیک‌های نیروهای مسلح اوکراین برای انتقال نبردهای دفاعی به مناطق مسکونی شهری و محو کردن عمدی مرزهای شناسایی بین رزمندگان و غیر رزمندگان را محکوم می‌کرد.

یک جنبه مهم در موضع کشورهای صامت مربوط به ملاحظات بشردوستانه است. چنین کشورهایی به سرنوشت شهروندان خود که نزدیک یا مستقیماً در منطقه جنگ هستند اهمیت می دهند. هنگام صحبت درمورد مهاجران ساکن اوکراین معمولاً ما در مورد دانشجویان یا کسانی صحبت می کنیم که پس از تحصیل در اوکراین زندگی می کنند، اما معدود بیانیه های علنی کشورهای صامت بر غیرقابل قبول بودن تخلیه انتخابی و ایجاد موانع مصنوعی برای خروج اتباع خارجی تأکید دارد.

در عین حال، گروهی از کشور های صامت نگران موضوع تمامیت ارضی هستند که برای قاره آفریقا بسیار حائز اهمیت است. از زمان اعلامیه قاهره در سال ۱۹۶۴، یک هنجار در آفریقا وجود داشته است که همه کشورهای این قاره مرزهایی را که در زمان استقلال داشتند حفظ می کنند. و انجام یک عملیات نظامی ویژه در اوکراین از آنجا که ممکن است به الگویی برای گسترش مرزهای جغرافیایی کشورهای منطقه تبدیل شود نگران کننده است.

برخلاف گروه وفاداران غرب، کشور های صامت، مرجع جغرافیایی مشخصی ندارند اما با ملاحظات فراوان، غلظت کشور های صامت در آفریقای جنوبی و شرقی تا حدودی بیشتر از بقیه قاره است.

طرفداران روسیه

امتناع از پیوستن به کمپین ضد روسی غرب به هر نحوی توسط برخی کشورهای آفریقایی حمایت می شود. احتمالاً برخی از این کشورها بر اساس اعمال نفوذ پکن هدایت می‌شوند و سعی می‌کنند خط سیاست خارجی چین را دنبال کنند (زیمبابوه، جمهوری کنگو، اریتره). با این حال، در برخی موارد، روابط گسترده سیاسی-اقتصادی-نظامی روسیه در کشورهای طرفدار روسیه (سودان، جمهوری آفریقای مرکزی، مالی) نیز تأثیر داشته است.

البته به نظر می‌رسد که مسکو کشورها را ملزم نمی کند که دقیقا ارزیابی سیاسی و حقوقی خود را از وضعیت اوکراین بازتولید کنند. بنابراین، موضع گروه طرفداران روسیه به این واقعیت خلاصه می شود که مداخله نیروهای خارجی در وضعیت اوکراین در زمان بحران نظامی این کشور کمکی به حل و فصل مناقشه نخواهد کرد.

همچنین، برخی از کشورها از کلمات جنگ و درگیری مسلحانه بدون رعایت اصطلاحات رسمی روسیه استفاده می کنند. نمونه بارز چنین موضعی در بیانیه مورخ ۲ مارس وزارت امور خارجه جمهوری زیمبابوه است. این بیانیه تصریح می‌کند که، اولا، وضعیت در اوکراین پیچیده است و راه حل های ساده را نمی پذیرد. ثانیاً، اسناد پیشنهادی در سطح سازمان ملل به کاهش تنش کمکی نکرده و مشکلات انباشته شده را حل نمی کند. ثالثاً، اعمال تحریم ها علاوه بر تناقض آشکار حقوق بین الملل، نمی تواند پیامدهای مثبتی داشته باشد، زیرا تحریم ها تنها به رنج مردم عادی و مشکلات انسانی منجر می شود.

در عین حال، درک این نکته مهم است که برخی از اعضای این گروه نیز به طور جدی به سرمایه گذاری های غربی وابسته هستند (جمهوری کنگو، سودان). بنابراین، ثبات این گروه را نباید دست بالا گرفت.

نتیجه‌گیری

با توجه به موارد فوق‌ به نظر می‌رسد که طرفین اصلی دعوا یعنی روسیه (و تا حدودی چین) و غرب به رهبری ایلات متحده، برای مشروعیت بخشی به اقدامات خود نظر ویژه‌ای به رای های قاره آفریقا در آینده داشته باشند که این شرایط می‌تواند فرصتی برای کشورهای آفریقایی باشد تا به صورت موثر به جذب سرمایه‌گذاری های خارجی بپردازند. نکته دیگری که باید بدان توجه کرد این است که کشور ما نیز با بحران قطع‌نامه های ضدایرانی و کمپین‌های ضدایرانی غرب مواجه است اما متاسفانه در سال‌های اخیر توجه زیادی به ظرفیت رای‌های کشورهای آفریقایی در سازمان ملل نشده است. این رای‌ها می‌توانستند تا حد زیادی موج‌های رسانه‌ای و کمپین‌های ضدایرانی را خنثی کنند و به تقویت برند و چهره بین‌المللی جمهوری اسلامی در عرصه بین‌الملل بپردازند.

*نویسنده؛ سید فؤاد علوی