خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و اندیشه: همه اهالی سیاست و فرهنگ در جهان اسلام اعتقاد دارند که تاریخ لبنان به دو دوره پیش و پس از حضور امام موسی صدر در این کشور تقسیم می‌شود. امام موسی صدر علیرغم اینکه «امام گفت‌وگو» بود و در لبنان این سنت را میان پیروان ادیان مختلف بنیان نهاد، اما رژیم فاشیست صهیونیستی را شر مطلق می‌دانست، شری که به هیچ عنوان نمی‌شود و نباید با او مذاکره و گفت‌وگو کرد. به همین دلیل پایه‌های مقاومت در لبنان را بنا نهاد، پایه‌هایی که بعدها با دعوت از دکتر مصطفی چمران رنگ و بوی جدی‌تری به خود گرفت. شهید چمران پس از ورود به لبنان مدیریت مدرسه صنعتی جبل عامل را که دانش آموزانش از خانواده شهدای شیعه لبنان و بچه‌های بدون سرپرست تشکیل می‌دادند، برعهده گرفت و پدرانه به آموزش آنها همت گماشت.
به سال ۱۳۵۳ امام موسی صدر مردم لبنان را به تشکیل سازمانی نظامی دعوت کرد. از این تاریخ، پایه‌های سازمانی به نام «افواج المقاومة لبنانیة» یا همان امل پی‌ریزی شد. جوانان مدرسه صنعتی جبل عامل، اولین کسانی بودند که به این گروه پیوستند و به آموختن فنون نظامی پرداختند. مرکز آموزش این سازمان، نخست در دهکده «یمونه» در حومه بعلبک بود که بعد از مدتی با توافق سازمان فتح فلسطین به مرکز بزرگ آموزش نظامی آن، یعنی عین‌النبیه منتقل شد و در آنجا اعضای این جنبش زیر نظر مربیان جنبش فتح آموزش نظامی دیدند.
فعالیت‌های این سازمان هفت ماه به صورت مخفیانه ادامه داشت، ولی پس از گذشت این مدت، در روز ۶ ژوئیه ۱۹۷۵ انفجاری در پایگاه نظامی این سازمان روی داد و تعدادی کشته و زخمی شدند. این رخداد موجب آشکار شدن سازمان امل شد.
در پی این انفجار، امام موسی صدر، در یکشنبه ۷ ژوئیه ۱۹۷۵م در یک کنفرانس مطبوعاتی، موجودیت این سازمان را اعلام کرد. پس از این انفجار، مرکز آموزش به محل دیگری به نام «جَنَتا» تغییر مکان داد و در آنجا خود اعضای سازمان به اعضای جدید آموزش می‌دادند. پس از اعلام تأسیس جنبش امل، جوانان متعددی به آن پیوستند. این جنبش راه پر فراز و نشیبی را طی کرد و پس از امام موسی صدر و شهید چمران در ترکیب و ساختار سیاسی حاکم بر لبنان نیز اثر گذار بود. نبیه بری رییس این جنبش سال‌های متمادی است که ریاست مجلس لبنان را برعهده دارد.
به مناسبت چهل و یکمین سالگرد شهادت شهید مصطفی چمران با صلاح فحص نماینده جنبش امل در تهران گفت‌وگویی داشته‌ایم که در ادامه قابل مطالعه است:
*درباره شهید چمران و خدماتش در ایران و تا حدودی در لبنان زیاد صحبت شده و مقالات و کتاب‌هایی هم نوشته شده است. اما می‌خواهم بدانم که مبحث چمران شناسی در لبنان چه جایگاهی دارد؟
ابتدا از خبرگزاری مهر برای انجام این مصاحبه تشکر بسیار دارم. ببینید من می‌خواهم پاسخ این سوال را کلی بدهم. ما در لبنان شهید چمران را به عنوان یک رهبر می‌شناسیم. امام موسی صدر و شهید چمران به لبنان آمدند و تاریخ لبنان را به سمتی که ما می‌خواهیم و آنها می‌خواستند تغییر دادند. فقط عده قلیلی از شخصیت‌ها توانایی تغییر تاریخ را دارند. هرکسی نمی‌توانند تاریخ و مسیر تاریخ را تغییر دهد. اما شخصیت‌هایی چون امام خمینی، امام موسی صدر و شهید دکتر مصطفی چمران توانسته‌اند تاریخ را عوض کنند و مسیرش تغییر دهند.
هدف شهید چمران این نبود که ثروتمند باشد، برای خود کاخ بسازد و... شما به هرچیزی که فکر کنید یک آدم در دنیا نیاز دارد، شهید چمران برعکس آن فکر می‌کرد. او به جای یک خانواده کوچک چهار نفره، یک خانواده بزرگ متشکل از ۴۰۰ کودک یتیم را اختیار کرد. بجای اینکه برای ثروتمند شدن خود تلاش کند و زمینه‌های این امر در آمریکا برای او وجود داشت، آمد با فقرا و محرومین نشست و برخاست کرد و برای رفع حرمان آنها مقاومت را تشکیل داد. شخصیتی چون او در مقام یک رهبر بود. یک رهبر در حوزه‌های سیاست، هنر و ادبیات، فیلسوف، عارف و... شهید چمران جمع اینها بود. یعنی هم رهبر بود و هم شاعر، فیلسوف، هنرمند، عارف، ادیب و البته یک نظامی درجه یک. این صفات جملگی باهم در یک شخصیت جمع نمی‌شود. اما در شهید چمران جمع شده بود.
شهید چمران از این صفات استفاده کرد و توانست تاریخ لبنان را با ایجاد جریان مقاومت عوض کند. این مقاومت فقط مقاومت نظامی نبود بلکه مقاومت اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هم بود. مقاومتی ضد فقر و ضد حرمان بود. شهید چمران روی همه این حوزه‌ها کار کرد تا توانست یک مسیری ایجاد و افتتاح کند و این مسیر را ما الان شاهدش هستیم که با ابعادی که دارد هنوز ادامه پیدا کرده است. جریان مقاومت برای امروز و دیروز و یک ماه قبل نیست. از دهه‌ها پیش توسط امام موسی صدر و شهید چمران بنیان گذاری شده است. این دو شخصیت در نفوس مردم تحولات عظیمی ایجاد کردند.
من فکر نمی‌کنم در ایران کسی نام فرزندش را چمران بگذارد اما ما در لبنان نام فرزندانمان را چمران می‌گذاریم. بنابراین چمران هر سال در ذهن مردم لبنان مخصوصا در ذهن شیعیان و جنبش امل هست و حضوری کنشمند دارد. چمران به عنوان یک رهبر در جنبش امل زنده است. بنابراین همه به یادش هستند و درباره او می‌نویسند.
*فکر می‌کنید اگر شهید چمران اکنون در قید حیات بود چه جایگاهی در در لبنان و جنبش امل پیدا می‌کرد؟
متاسفانه شخصیت‌های مثل امام موسی صدر و شهید چمران به دنیا می‌آیند تا شهید و یا مفقود شوند. مستکبران نمی‌گذارند که این شخصیت‌ها به برنامه‌های خود ادامه دهند، چرا که اگر بگذارند همه مردم از جمله مخالفان استکبار خواهند شد. بنابراین سعی می‌کنند تا این شخصیت‌ها را شهید کنند تا مسیر آنها ادامه پیدا نکند.
اما ما اعتقاد داریم که خط شهید چمران برای خودش نیست. این خط برای حضرت سیدالشهدا (ع) است که از دوره ایشان تا الی العبد ادامه خواهد داشت. لذا دشمن به خیال خام خود فکر می‌کند که اگر رهبران مقاومت مثل شهید حاج قاسم سلیمانی، شهید سیدعباس موسوی و... را شهید کنند این مسیر تمام می‌شود. برعکس خیال خام آنها با شهادت رهبران این مسیر قوی‌تر خواهد شد و قدرتش بالاتر خواهد رفت. چرا که این مسیر برای خود شهدا نیست، آنها سالک این مسیرند و اصل مسیر برای ائمه معصومین (ع) است که إِن تَنصُرُوا اللَّهَ یَنصُرکُم وَیُثَبِّت أَقدامَکُم.
*نبیه بری چه روابطی با شهید چمران داشت؟
من آن زمان نبودم اما می‌دانم روابط نزدیکی داشتند و نبیل بری خاطرات بسیاری از چمران دارد. او در کتاب‌هایش خاطرات خود با شهید چمران را نوشته است. این دو روابط خوبی داشتند. اصلا. شهید چمران چیز دیگری در لبنان بوده است. هرکسی درباره شهید چمران صحبت می‌کند یا با او ارتباط می‌گیرد دیگر نمی‌تواند رهایش کند. شخصیت شهید چمران او را جذب کرده و برای ابد دوست‌دار خودش می‌کند.
*می‌دانیم که شهید چمران پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ایران آمد و به خدمت مشغول شد. اما یک دوره از زندگی ایشان هنوز چندان روشن نشده و آن فاصله میان ربوده شدن امام موسی صدر است تا پیروزی انقلاب. درباره آن روزهای شهید چمران برای مخاطبان ما توضیح دهید.
خود شهید چمران در کتاب «لبنان» درباره آن روزهایش چیزهایی گفته است، اما تمام آن را بیان نکرده است. بنابراین هنوز آن دوران مبهم است و باید روی آن کار کرد. یک موضوع پژوهش می‌تواند این باشد که فاصله میان ربودن امام موسی صدر و پیروزی انقلاب اسلامی ایران و حضور شهید چمران در ایران، موقعیت ایشان چه بود و در کدام مناطق به سر می‌برد و جنبش امل چه وضعیتی در آن دوران داشت؟
*مدرسه صنعتی جبل عامل اکنون چه جایگاهی دارد؟
موسسه‌ای به آن عظمت و شان هیچگاه جایگاه خود را از دست نخواهد داد. مدرسه صنعتی جبل عامل اکنون پیشرفت کرده و تبدیل به یک نهاد علمی معتبر شد است. این مدرسه هنوز هم فرزندان بدون سرپرست لبنان را جذب می‌کند و به قدرت قدیم کار خود را ادامه می‌دهد. رهبران مقاومت همه از این مدرسه فارغ التحصیل شده‌اند. مدرسه یک کمیته فارغ التحصیلان دارد که هر سال جلسه و همایشی را تشکیل می‌دهد.
درست است که نمی‌توان این دوره را با دوره حضور امام موسی صدر و شهید چمران مقایسه کرد، ولی مسیرش همان مسیری که توسط این دو رهبر برجسته مقاومت ترسیم شده بود. باید به این نکته توجه داشت که امام موسی صدر و شهید چمران همه کارهایشان به صورت سازمانی بود و نه شخصی. به همین دلیل کار فرهنگی آنها هم بسیار قوی بود. کار تشکیلاتی آنها باعث شد که ما اکنون دانشگاه اسلامی، بیمارستان و موسسات بسیاری به نام موسسات امام موسی صدر و امل داشته باشیم. همه این سازمان‌ها و تشکیلات که از زمان امام موسی صدر نبودند. کار سازمانی امام موسی صدر باعث ایجاد این ساختارها و سیستم‌ها شد.
نظر شما