به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب «من و بیکران؛ طرحی برای زیست اخلاقی» نوشته عبدالله صلواتی عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی به‌تازگی توسط انتشارات دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی منتشر شده است.
در سنت متداول نگارش متون اخلاقی و عرضه دیدگاه‌های اخلاقی، مسائل با «من» و «دیگری» در ارتباط است. اما در کتاب من و دیگری، مسائل مرتبط با «جهان من» است و امور با آن تصحیح می‌شود و نشانی می‌گیرد. همچنین، نسخه‌های اخلاقی به حسب «نوع واحد متواطی آدمی» پیچیده می‌شود اما در این کتاب، زیست اخلاقی ناظر به «زیست نوع‌های انسانی» است. در کتاب‌های رایج اخلاق یا از «عام گرایی» دفاع می‌شود یا از «خاص گرایی». اما در این اثر، به نوعی از «سازگاری عام گرایی و خاص گرایی اخلاقی» سخن گفته می‌شود.
در آثار متعارف اخلاقی، «رفتار به تنهایی» یا «رفتار به همراه اندیشه» مرکز ثقل ارزش داوری‌های اخلاقی است. اما در کتاب حاضر، «فراشناخت و شناخت و رفتار» و به تعبیری «انگاره ها و طرح واره های زندگی و اندیشه و احساسات و خواسته‌ها و رفتارها» دامنه نظرورزی ها و زیست اخلاقی است. افزون بر آن به شیوه رایج از «استعاره های متعارف» و کم توان اخلاقی استفاده می‌شود اما در کتاب من و بیکران، استعاره مفهومی پرتوانی چون «استعاره سلول برای اخلاق» (بر اساس سلول‌های بنیادین) به کار رفته است. استعاره‌ای که سعی در ترسیم آیدوس زیست اخلاقی دارد. همچنین، زیست اخلاقی یا به سمت و سوی «نفی بیکران» می‌رود یا در «غیبت بیکران» روایت می‌شود یا «نفش ضعیفی به بیکران» می‌دهد اما در کتاب حاضر سعی شده است طرح «زیست اخلاقی بیکران بنیاد» عرضه شود.
اغلب آدمی را حقیقت نوعی می‌دانند که مشتمل بر افراد مثل هم هست و حکم امثال در همه جا یکسان است و همین نگرش، شالوده صدور احکام برابر می‌شود برای آدمیان و همین پایه می‌شود برای طرح نسخه اخلاقی واحد برای انسان‌ها. اما اگر آدمی را حقیقت جنسی بدانیم انسان مشتمل بر انواع متنوعی می‌شود و بنابر زیست نوع‌های انسانی، فردی را می‌توان در نظر بگیریم که ممکن است در مراحل مختلف زندگی اش، انواع متفاوتی را تجربه می‌کند.
در این دیدگاه نه با افراد مشابه و مثل هم که با انواع متفاوت سروکار داریم و قاعدتاً با زیست اخلاقی متفاوتی مواجه خواهیم بود. اگر این تنوع را کنار تنوع اموری چون قلب، عقل، نفس و شاکله بگذاریم و افزون بر آن زیر پوست این قوای ادراکی، شهرهای پنهان سِر را واکاوی کنیم با هفت شهر عشق عطار روبه رو خواهیم بود. بی‌تردید در این فضا سخن گفتن از اخلاق چقدر دشوار است و چه ساده اندیشانه خواهد بود که گمان کنیم برای طیف گسترده آدمی و ساحت‌های هزارتوی آن، اخلاقی انتزاعی یا اخلاق ناظر به طیف خاص یا اخلاق بسته بندی شده و صفر و یکی وجود دارد، فارغ از رتبه بندی، فارغ از انعطاف، فارغ از تفاوت، فارغ از قبض و بسط.
به عبارت دیگر، انسان موجود صرفاً عقلانی نیست. ابعاد عاطفی، هیجانی و احساسی نیز بر تصمیم¬ و باور و ایمان ما اثر می-گذارند. افزون بر آن، و ما شبانه روز با آگاهی و عمل خویش در حال ساختن خویشتنیم. ظاهر ما همان ظاهر پیشین است، اما ما هزاران فرسنگ با ظاهر خویش در حال فاصله گرفتن هستیم و این فاصله می‌تواند خیلی‌ها را بفریبد از جمله خود ما را.
از منظر دیگر می‌توان گفت: وجود آدمی دو ویژگی دارد که از آن می‌توان به وجود عام و وجود خاص یاد کرد. وجود عام، در قبال کارویژه های زیست نوع‌های آدمی، یعنی گرایش وجودی به بیکران و تحولات وجودی، و وجود آگاهی، بالقوه است و وجود خاص، در نسبت با کار ویژه‌های آدمی بالفعل است. هر زیست نوعی می‌تواند در زمان‌های مختلف هر دو ویژگی را داشته باشد. به عبارتی هر زیست نوع آدمی در حال تردد میان وجود عام و وجود خاص است. گاهی به وجود عام نزدیک می‌شود و گاهی به وجود خاص.
تفاخر و تکاثر و فریب و دروغ و تنبلی و بی دقتی و دیگر رذائل اخلاقی و فکری، آدمی را به سمت و سوی وجود عام سوق می-دهند و انسانی که به این وادی روی می‌آورد، به اموری توجه می‌کند که اصیل نیستند.
بنابراین با توجه به گستردگی ساحت‌های آدمی و پیچیدگی آن، اخلاق نیز وظایف گوناگونی فرا روی آدمی قرار می‌دهد. در پرتو نگاهی که در آن، عقل، آنقدر بزرگ نشده که سبب نادیده گرفتن عاطفه، هیجان، احساس، و ایمان شود، ما نیاز به مفهوم سازی و صورت بندی و مدیریت عواطف و احساسات و هیجانات و ایمان هستیم تا بتوانیم با انسانی اخلاقی تمام ساحتی روبه رو باشیم. کتاب من و بیکران سعی دارد در پرتو بیکران و با توجه به ساحت‌های متکثر آدمی، از ارزش‌ها و هنجارهای راهنمای زیست اخلاقی روایتی اثربخش عرضه کند.
مخاطب اخلاق در کتاب من و بیکران، تنها انسان یا فرد انسانی نیست، ما در قبال همه پدیده‌ها از جمله تک تک انسان‌ها، محیط زیست، سازمان‌ها و اجتماعات و خدا مسئولیت اخلاقی داریم و این مسئولیت در محیطی ۳۶۰ درجه است و در مقیاسی جهانی.
بیکران و التفات بدان یکی از قدرتمندترین کانون زیست اخلاقی است؛ بیکران هم منبع انگیزشی را تأمین می‌کند، هم تصحیح کننده است و هم الهام بخش. بیکران «من» را فرا می‌خواند به خویش. گاهی این فراخوان از ورای پرده هاست و گاهی به دلایل و عوامل گوناگون، نواهای آن سویی بیکران، مبهم به گوش سِر می‌رسد و گاهی تفسیرهایی از آن می‌شود که مرضی بیکران نیست.
به روایت کتاب من و بیکران، برای زیست اخلاقی بهتر و زندگی سعادتمندانه، حصر نظر به تغییر رفتار گره گشایی نمی‌کند. همچنین برای زیست اخلاقی بهتر، تغییر باور یا تغییر شناخت یا تغییر انگاره به تنهایی کافی نیست، بلکه باید جهان «من» را تغییر داد. «من» ی که جز محسوس را نمی‌شناسد و جهان «من» او از تاروپود محسوس است و معقول و مفارق و ابتهاج معنوی نزد او بی محتوا و پوچ است؛ تأکید بر تغییر رفتار «من» یادشده و طلب تعالی از او بدون تغییر جهان شاید از مصادیق پند بیهوده باشد. بنابر آنکه در این حالت، هر آنچه بیرون از جهان «من» است خواب و خیال است. آموزش و تربیت اصیل ناظر به جهان «من» محقق می‌شود و چون جهان هر «من» منحصر است، نسخه آموزش و تربیت و اخلاق هم منحصر است و صدور نسخه همگانی در این حوزه‌ها اغلب به معنای به رسمیت نشناختن جهان «من» است. گاهی برای صدور نسخه اخلاقی لازم است، مقدمات خروج «من» را از جهانش فراهم کنیم.
این کتاب در ۲۱۲ صفحه و قیمت ۱۰۰ هزارتومان در اختیار علاقه مندان قرار گرفته است.
نظر شما