خبرگزاری مهر - گروه استانها: «یک پایگاه فرهنگی برای معرفت افزایی» تعبیری بود که آیت‌الله رئیسی-تولیت وقت آستان قدس رضوی- برای موزه زنده زیارت در هنگام افتتاح آن به کار برد، موزه‌ای که حالا مدت‌هاست تعطیل‌شده و هنوز هم از سرنوشت آن اطلاع درست و دقیقی به دست نیامده است.
دی‌ماه سال ۹۷ بود که نخستین فاز موزه زنده زیارت با عنوان «صحن نو» در مساحت ۶ هکتاری و در کارخانه سابق نخ‌ریسی مشهد راه‌اندازی شد، طرحی فرهنگی که انتظار می‌رفت با توسعه آن بخشی از زمان زائران حرم امام رئوف را به خود اختصاص دهد و بتواند هدف اصلی خود یعنی «معرفت افزایی زائران» را محقق کند.
اما پس از مدتی فعالیت و با تلاقی به ایام کرونا این موزه تعطیل شد و به‌رغم باز شدن بسیاری از فضاهای فرهنگی، درِ این موزه مهم که لقب بزرگ‌ترین موزه زنده کشور را یدک می‌کشید، بسته باقی ماند.
در حالی فعالان فرهنگی و متولیان سابق موزه روی تعطیلی آن صحه می‌گذارند و این محل مدت‌های زیادی است که پذیرای زائران نبوده اما متولیان همچنان درزمینهٔ پاسخگویی به دلیل تعطیلی «موزه زنده زیارت» و برنامه‌های احتمالی آینده این مکان فرهنگی سکوت در پیش‌گرفته‌اند.
پیش‌ازاین خبرگزاری مهر در قالب پرونده‌ای به این سوژه فرهنگی پرداخته است که آخرین گزارش در این زمینه را می‌توانید در لینک «موزه زنده‌ای که با بی‌تدبیری جان داد / «صحن نو» چرا تعطیل شد؟» مشاهده کنید.
در ادامه تولیدات این پرونده اختصاصی برای بازخوانی و واشکافی فرآیند ایجاد، افتتاح، فعالیت و تعطیلی موزه زنده زیارت به سراغ سه مسئولی رفتیم که هر کدام در برهه‌ای متولی این حوزه بوده‌اند، این گزارش حاوی سه روایت از مسئولان اسبق، سابق و فعلی سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی است.
روایت رئیس اسبق سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی از روند ایجاد موزه زنده زیارت
حجت‌الاسلام حجت گنابادی نژاد رئیس اسبق سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به اینکه ایجاد موزه زنده زیارت در دوره‌ای که آیت‌الله رئیسی تولیت آستان قدس بودند در دستور کار قرار گرفت و تصویب شد، اظهار داشت: زائرین حرم مطهر وقتی به مشهد مشرف می‌شوند متوسط در طول ۲۴ ساعت، دو ساعت در حرم هستند، لذا با کارهای پژوهشی مستمر و مفصل طی سال‌های مختلف، وقت‌های زائر در بیرون حرم شناسایی‌شده بود که در کجا صرف می‌شود و اولویت و هدفی تعریف شد تا بخشی از وقت‌های بیرون حرم زائر را در کارهایی کادرسازی و فعال کنیم که متناسب و هم هدف با موضوع اصلی سفر یعنی «زیارت» باشد.
وی تصریح کرد: لذا راه‌اندازی موزه زنده زیارت در دستور کار قرار گرفت که هشت مرحله داشت و از صدر اسلام تا دوره اهل‌بیت، مفاخر ایران، تاریخ مشهد و … را شامل و پایان آن منتهی می‌شد به انقلاب اسلامی و امام رضا (ع) و همه مراحل هم با محوریت امام رضا (ع) و زیارت بود.
رئیس اسبق سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی با اشاره به اینکه در سال ۹۷ که چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب بود تصمیم بر این شد که بخش آخر موزه زیارت اول اجرا شود که موضوع انقلاب بود، اظهار داشت: لذا بخش هشتم طراحی و آماده و در دهه فجر بهره‌برداری شد.
تأکید حجت‌الاسلام مروی بر ادامه کار موزه زنده زیارت
حجت‌الاسلام گنابادی نژاد گفت: در ادامه موضوع آیت‌الله رئیسی منتقل شدند به قوه قضائیه و حجت‌الاسلام مروی تولیت آستان را عهده‌دار شدند، ایشان هم تشریف آوردند موزه را بازدید و تأکید کردند این کار باقوت ادامه یابد، از این به بعد بنده توفیق نداشتم در سازمان فرهنگی باشم و بیش از این اطلاعات مدیریتی ندارم.
وی در پاسخ به سوال خبرنگار مهر پیرامون تعطیلی موزه زنده زیارت با تأکید بر اینکه در فضای خبری و مجازی موضوع را شنیده است، گفت: دوستان آستان قدس در گفتگوهایی که داریم موضوع تعطیلی را تأیید نمی‌کنند، اما به‌هرحال اطلاعات رسمی را از مسئولین آستان قدس بگیرید تا مستند و معتبر باشد.
ظرفیت ۳۰ میلیون زائر و لزوم فعالیت‌های فرهنگی
رئیس اسبق سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی در رابطه با ضرورت فعالیت موزه زنده زیارت یادآور شد: مشهد حداقل سالی ۳۰ میلیون زائر دارد، حداقل ۳.۵ میلیون زائر خارجی دارد که از ۵۰ کشور دنیا می‌آیند، در هر شبانه‌روز حداقل ۶۰ تا ۷۰ هزار نفر زائر داریم که در ایام پیک به بیش از ۳ میلیون زائر می‌رسد.
حجت‌الاسلام گنابادی نژاد افزود: ضمن تقدیر و تشکر از خدمات گسترده آستان قدس بعد از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز چه در عرصه‌های سخت‌افزاری چه نرم‌افزاری، یک اولویت و ضرورت است که باید در بیرون حرم مطهر، هم در مشهد الرضا هم در مسیر و جاده‌های منتهی به مشهد بحث تأمین نیازهای فرهنگی زائران پیش‌بینی شود.
ظرفیت‌های فرهنگی برای ارائه خدمت به زائرین فعال شود
وی تصریح کرد: ۸۰ درصد زائرین هم از طریق جاده‌های زمینی به حرم مشرف می‌شوند و تنها ۲۰ درصد زائران از طریق قطار و هواپیما وارد مشهد می‌شوند، لذا تأمین نیازهای فرهنگی زائران در مسیرهای جاده‌ای اولویت و ضرورت است.
مشهد چندین مجموعه این‌چنینی در بیرون حرم مطهر لازم و نیاز دارد این ظرفیت‌ها برای ارائه خدمت به زائرین فعال شوند رئیس اسبق سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی خاطرنشان کرد: نه‌تنها موزه زیارت، بلکه برابر تدابیر و تصمیمات سازمانی مدیریتی، در خصوص تأمین نیازهای فرهنگی زائر باید تصمیم‌های مختلفی گرفته شود.
حجت‌الاسلام گنابادی نژاد اظهار داشت: به نظر من مشهد چندین مجموعه این‌چنینی در بیرون حرم مطهر لازم و نیاز دارد این ظرفیت‌ها برای ارائه خدمت به زائرین فعال شوند.
روایت رئیس سابق سازمان فرهنگی آستان قدس رضوی از تعطیلی موزه زنده زیارت
حجت‌الاسلام محمدحسن مهدوی مهر رئیس سابق سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی هم در گفتگو با خبرنگار مهر پیرامون موزه زنده زیارت در مشهد مقدس با اشاره به اینکه این موزه در دوره من تعطیل بود و بعد هم راه‌اندازی نشد، اظهار داشت: با توجه به اینکه شرایط شیوع کرونا بود، موزه راه‌اندازی نشد و پیرامون آن بحث‌های اداری هست و نیاز نیست در خبرگزاری مطرح شود.
وی با بیان اینکه این موزه یک موزه فرهنگی صرف نیست، بحث‌های مختلف در آن می‌تواند باشد، تصریح کرد: بحث‌های زیاد و جلسات فراوانی راجع به آن گذاشته شد و با دو کلمه نمی‌شود پیرامون این موزه اظهارنظر کرد.
حجت‌الاسلام مهدوی مهر رئیس سابق سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی: این مسئله موضوعی نیست که در خبرگزاری بخواهد دنبال شود! رئیس سابق سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی خاطرنشان کرد: بحث پیرامون موزه زنده زیارت یک کار کارشناسی می‌خواهد که بررسی شود از ابتدا تا انتها چه سیری را گذرانده است.
حجت‌الاسلام مهدوی مهر با بیان اینکه بحث راجع به این موزه نیازمند کارهای مفصلی است و در یک گفتگوی خبری تنها نمی‌توان پیرامون آن صحبت کرد، تصریح کرد: این مسئله موضوعی نیست که در خبرگزاری بخواهد دنبال شود.
وی ادامه داد: یک بحثی است که قبل از تشکیل سازمان علمی فرهنگی شروع‌شده بود و تعطیل‌شده بود، در دوره ما هم پیگیری‌هایی کردیم، بحث‌های کارشناسی و جلسات زیادی داشتیم اما در زمان ما فعال نشد و بعدش را هم خبر ندارم.
رئیس سابق سازمان علمی فرهنگی آستان قدس رضوی با تأکید بر اینکه در این رابطه صحبت با مدیران قبل و بعد از من کفایت می‌کند، افزود: در دوره من هیچ اتفاقی در رابطه با این موزه نیفتاده است، ما بازدید کردیم و جلسات گذاشتیم اما در دوره ما به نتیجه‌ای نرسید.
واکنش رئیس فعلی سازمان فرهنگی آستان قدس به درخواست مصاحبه مهر: با این روش مطبوعاتی مخالفم!
و اما سومین مسئولی که خبرگزاری مهر برای گفت‌وگو با وی پیرامون تعطیلی موزه زنده زیارت پیش‌قدم شد عبدالحمید طالبی رئیس فعلی سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی بود.
تلاش چندباره خبرنگار مهر برای مصاحبه تلفنی با این مسئول بی‌نتیجه ماند و ایشان بعد از قرارگیری در جریان موضوع گفتگو به‌صورت پیامکی اعلام کرد: با این روش مطبوعاتی مخالفم!
به‌هرحال به نظر می‌رسد در حال حاضر سر نخ اصلی ماجرای تعیین تکلیف موزه زنده زیارت به حوزه کاری عبدالحمید طالبی بازمی‌گردد و همچنان خبرگزاری مهر آمادگی دارد اظهارات و توضیحات رئیس سازمان علمی و فرهنگی آستان قدس رضوی را به‌صورت کامل و جامع منعکس کند.
این واکنش‌ها در حالی است که حجت‌الاسلام‌والمسلمین مروی تولیت آستان قدس رضوی مردادماه سال ۹۸ پس از بازدید دو ساعته‌ای که از موزه زنده «صحن نو» انجام داد، به اهمیت این پروژه در انتقال مفاهیم به نسل‌های جوان‌تر اشاره و اظهار کرده بود: ما به گونه‌های مختلف می‌توانیم تاریخ را ترسیم کنیم، یکی از آن‌ها نوشتن است، یکی فیلم، سینما، تئاتر و از این قبیل هنرها، یکی هم «موزه زنده» که مخاطب خودش را در فضای آن زمان و آن محیط می‌بیند، مثلاً می‌رود به زمان قبل از انقلاب.
تولیت آستان قدس رضوی ضمن تأکید بر تکمیل موزه زنده زیارت، گفت: کارهای خوب و فاخری شده، دوستان زحمات خوبی کشیده‌اند، باید روی اینجا کار بشود تا بتوانیم در ادامه به تاریخ امام رضا (ع) و زیارت بامعرفت که موردنظر دوستان هم هست، بپردازیم، اینکه سیره امام رضا در ایران و در گسترش شیعه نقش داشته‌اند.
موزه زنده زیارت مرکزی برای فرهنگ انقلاب اسلامی
بنابراین گزارش، «صحن نو» یا موزه زنده زیارت در فاز نخست اجرایی خود نسل جدید، جوانان، نوجوانان و کسانی که دوران شکوهمند پیروزی انقلاب اسلامی را ندیده و درک نکرده بودند را به حال و هوای آن روزها می‌برد و تصویر زیبایی از قیام شکوهمند ملت بزرگ ایران به نمایش می‌گذاشت.
سازندگان موزه‌های زنده به دنبال نمایش عینی وقایع، برهه‌های تاریخی یا رویدادهای اثرگذار فرهنگی و اجتماعی هستند که غالباً امکان نمایش و بیان جزئیات آن در موزه‌های سنتی و ایستا وجود ندارد، از طرف دیگر، باورپذیری و واقع‌انگاری آن سبب اثرگذاری بیشتر بر مخاطب می‌شود.
در کشور ما که دارای پیشینه تاریخی کهن و همچنین ریشه‌های عمیق دینی است، فقدان چنین بسترهای مؤثر فرهنگی و تاریخی احساس می‌شد به همین منظور و برای جبران این نقص، «آستان قدس رضوی» با همکاری «دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی» اقدام به طراحی و ایجاد بزرگ‌ترین موزه زنده ایران کردند.
وحید جلیلی مدیر دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی در خردادماه ۱۳۹۸ در شب‌شعر «امام آرمان‌ها» که به مناسبت سی‌امین سالگرد رحلت بنیان‌گذار کبیر انقلاب اسلامی در این موزه زنده برگزار شد، در رابطه با برپایی این موزه گفت: «موزه زنده زیارت قرار است مرکزی برای فرهنگ انقلاب اسلامی با عمق تاریخی و ژرفای عمیق دینی‌اش باشد».
وی افزود: در حال حاضر بخش انقلاب اسلامی این موزه افتتاح‌شده است و در ماه آینده فازهای بعدی این موزه که شامل «زندگی امام موسی بن جعفر (ع) و جو سیاسی بغداد در آن دوران»، «سفر امام رضا (ع) از مدینه تا مرو» و «دوره هزار ۲۰۰ سال بعد از امام رضا (ع) تا دوره معاصر» بازگو شود.
مدیر دفتر مطالعات جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی گفت: در فاز بغداد قدیم، بیت الحکمه، دارالعلم، هجوم جریانات تئوریک یونانی و سرکوب شدن اندیشه ناب اسلامی را می‌بینید، در فاز بعدی مسیر حرکت امام رضا (ع) یعنی مسیر سفر از مدینه، شلمچه، اهواز، استخر، ابرکوه تا برسند، رباط پشت بادام، طبس، نیشابور و مرو نمایش داده می‌شود و دوره هزار و ۲۰۰ سال بعد از امام رضا (ع) که تا دوره معاصر را نشان می‌دهد، فاز بعدی این پروژه است.
وی ابراز امیدواری کرد که این موزه، مرکزی باشد که هر زائری که وارد مشهد می‌شود و به زیارت امام رضا (ع) می‌رود، مشتاق باشد در این موزه حضور پیدا کند و این مکان را به‌مثابه یک زمینه برای ارتقای معنویت، معرفت و تکمیل زیارتش ببیند.
مدیر سابق موزه زنده زیارت: برخلاف دستور تولیت آستان قدس عمل کردند
بازدید شخصیت‌های، دینی، فرهنگی و تاریخدانان مختلف از این موزه و بازخورد آن نشان می‌داد اقدامی فرهنگی و مؤثر در جوار مضجع شریف علی بن موسی‌الرضا (ع) صورت گرفته که علاوه بر بالا بردن انتظارات از آن، آینده‌ای روشن از ایجاد موزه‌های زنده در ایران را نوید می‌داد، اما این موزه به‌رغم تأثیرگذاری تعطیل شد.
بنابر اظهارات مهدی ابوالقاسمی، مدیر سابق موزه زنده زیارت مشهد مقدس «دلیلی برای تعطیلی موزه زنده زیارت از سوی متولیان اعلام‌نشده و برخلاف دستور صریح تولیت آستان قدس عمل شده است.»
وی با بیان اینکه من الآن که سابقه کار را نگاه می‌کنم، شاید کمتر پروژه‌ای را بشود پیدا کرد که بالاترین مقام سازمان راجع به آن چهار تا پنج بار دستور صریح داده باشد، تصریح کرد: راجع به این موزه این اتفاق افتاده و شخص آقای مروی حداقل سه تا چهار بار را خاطرم هست که دستور صریح دادند کار باید انجام شود و حتی عین عبارت این است که «پروژه تحت هیچ شرایطی نباید متوقف و تعطیل شود».
وی گفت: مرداد ۹۸ آقای مروی از پروژه و موزه بازدید کردند، هم فاز افتتاح‌شده و هم فازهایی که عملیات‌های مختصری شده بود را دیدند و طرح کلان پروژه را شنیدند، ایشان بعد از بازدید مصاحبه کردند و به‌صراحت گفتند «همه‌جوره در خدمت هستند که پروژه تکمیل شود» و دستورهای بعدی ایشان برای آغاز پروژه صادر شد.
وی در خصوص اعتبار موردنیاز برای تکمیل این موزه افزود: با توجه به تغییر و تحول‌های اقتصادی هر رقمی اعلام شود نیاز به بازنگری دارد، پروژه‌ای که سال ۹۸ با رقم کمتری قابل انجام بود اکنون با ۱۰ برابر آن رقم باید اجرا شود و اگر دوستان پا به کار پروژه بودند و پشتیبانی لازم را انجام می‌دادند حتی ازنظر اقتصادی آستان جلو بود.
ابوالقاسمی در خصوص زمان‌بندی اجرای پروژه نیز گفت: برنامه اجرایی ما برای این پروژه یک‌ساله بود و قرارداد ما هم تا آخر سال ۹۸ بوده است که حداقل دو فاز دیگر را تحویل می‌دهیم اما کار تعطیل شد و بعد هم نتوانست روی پای خود بایستد و کار ناتمام ماند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: مشهد به خاطر ویژگی‌ها و حجم زائری که رفت‌وآمد دارد هر سرمایه‌گذاری را جذب می‌کند، شما با شهری مواجه هستید که می‌توان مدل‌های مختلفی از کارهای اقتصادی را در آن تعریف کرد.
مدیر سابق موزه زنده زیارت مشهد مقدس با بیان اینکه پروژه زیارت حرکتی در این مسیر بود تا بتوانیم یک فضای معرفتی ایجاد کنیم که عوائد آن نصیب خود زائر می‌شود، تصریح کرد: در این پروژه فضای فرهنگی برگرفته از معارف رضوی و سنت زیارت است، درعین‌حال بعد اقتصادی هم داشت که به‌صورت خودگردان اداره شود.
روایت «تأسیس تا تعطیلی» موزه زنده زیارت به‌رغم همه واکنش‌ها و بازخوانی‌ها همچنان دارای حلقه‌های مفقوده‌ای است که انتظار می‌رود متولیان برای شفاف‌سازی چگونگی تعطیلی از یک‌سو و برنامه‌های احتمالی برای آینده فعالیت «صحن نو» اقدام کنند، خبرگزاری مهر همچنان پیگیر وضعیت این پروژه مهم فرهنگی در مشهدالرضا خواهد بود.
۱۸:۱۷ - ۱۴۰۱/۰۴/۲۹
نظر شما