محمد علی حضرتی‌ها در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به آداب و رسوم استان قزوین در ایام محرم اظهار کرد: واقعه عاشورا بعد از وفات پیامبر (ص) یکی از بزرگترین رویدادهای اثرگذار در گستره جهان اسلام است و تا امروز اثر این رویداد ادامه دار است.
این پژوهشگر و محقق تاریخ بیان کرد: بدیهی است که این رویداد مهم پیام‌های فرهنگی و اجتماعی بسیاری را در برمی‌گیرد که عزاداری برای سیدالشهدا یکی از شکل‌های قوام یافته سنت‌های فرهنگی و تاریخی است و این مسئله تنها مختص به شیعیان نبوده و طبق گزارشات تاریخی موجود اهل سنت نیز در روز عاشورا مشابه با شیعیان عزاداری می‌کردند که این عزاداری‌ها شامل نوحه‌خوانی، پیراهن چاک کردن، برهنه کردن سر و خاک پاشیدن است که در شهرهای مختلف کشور انجام می‌شد.
وی افزود: منشأ بسیاری از سنت‌های عزاداری را می‌توان به فتح بغداد توسط شیعیان ال بویه در سال ۳۵۲ هجری نسبت داد که به دست معزالدوله وقایع عاشورا در بغداد بازخوانی شد و در استمرار آن ما شاهد شکل گرفتن رویدادهای متعددی هستیم که این سنت‌ها در دوره‌های مختلف مشمول تغییرات و دگرگونی بودند.
این کارشناس تصریح کرد: با تغییر جمعیت، تغییر بافت جمعیتی، قدرت پیدا کردن دستگاه‌های تبلیغاتی مانند رادیو، تلویزیون و بعدها شبکه‌های اجتماعی این سنت‌ها دائماً درحال جابجایی هستند و می‌توان گفت سنت پایداری که شکل خود را بعد از گذشت بیش از هزار سال حفظ کرده مقتل خوانی و گریستن برای سیدالشهدا بوده وسایر سنت‌ها دائماً درحال تغییر است.
وی ادامه داد: زمانی که از آداب و رسوم مردم استان قزوین صحبت می‌کنیم باید به این نکته توجه داشت که محدوده مورد نظر ما در طی هزاره گذشته دچار تغییرات بوده و ترکیب جمعیتی به دلایل مختلف تغییر کرده است و اهالی استان قزوین متأثر از حوزه‌های فرهنگی و رسانه‌ای دیگر برخی سنت‌های خود را کنار و برخی دیگر را انتخاب کرده‌اند که پالایش این سنت‌ها کار دشواری است.
حضرتی‌ها عنوان کرد: سنت تشت‌گذاری که برگرفته از فرهنگ آذری زبانان بوده و در مناطقی نظیر الوند اجرایی می‌شود این است که یک یا چند تشت بزرگی را در وسط حسینیه یا مسجد قرار می‌دهند و چند نفر کوزه‌های آب را روی دوش خود حمل کرد و در تجمعی سایر افراد به دنبال آنها حرکت می‌کنند سپس در کنار هم ابیاتی را زمزمه و واگویه می‌کنند و در نهایت آب کوزه‌ها را داخل تشت‌ها ریخته و مشغول نوحه‌خوانی و سینه‌زنی می‌شوند.
آغاز حرکت دسته‌های عزاداری از شب هفتم محرم
وی ادامه داد: یکی دیگر از آئین‌ها حرکت دسته‌های عزاداری از شب هفتم محرم است که تمام هیئت‌های مذهبی به سوی مقاصد خاصی حرکت می‌کنند.
این کارشناس تاریخی مطرح کرد: در شب هفتم محرم دسته‌های عزاداری با تشریفات عزاداری اعم از کتل و علم به سوی آستانه امام زاده علی (ع) حرکت می‌کنند و در بین راه مداحی و سینه‌زنی می‌کنند و سپس در حیاط امامزاده شور می‌گیرند.
وی گفت: یکی دیگر از سنت‌ها که پس از انقلاب رواج پیدا کرده این است که روز هفتم محرم در تاریخ روزی است که آب بر اصحاب امام حسین (ع) قطع می‌شود به همین جهت این روز را روز عطش نام‌گذاری کردند و برخی به حرمت این ایام تا روز عاشورا آب نمی‌نوشند.
حضرتی‌ها تشریح کرد: سنت شیرخوارگان حسینی نیز در گذشته بیشتر در روز هفتم برگذار می‌شد که معمولاً در این روز روضه عطش و حضرت علی اصغر (ع) می‌خواندند.
وی افزود: در روز هشتم محرم نیز مقصد دسته‌های عزاداری آستانه آمنه خاتون است که معمولاً اهالی این محله میزبانی از دسته‌های عزاداری را با برپایی تکیه و ایستگاه صلواتی انجام داده و سپس دسته‌ها همان سنت شب هفتم را انجام می‌دهند.
این کارشناس بیان کرد: در برخی هیئت‌ها مانند امام زاده اسماعیل (س) به یاد شهدای هیئت و یادآوری گل وجود حضرت علی‌اکبر (ع) گل پرپر می‌کنند و هر عزادار با خود گل آورده و با نوحه مختص این مراسم گل پرپر می‌کند.
وی ادامه داد: در شب تاسوعا تمام هیئت‌های مذهبی بر اساس سنتی کهن‌تر به طرف آستانه سلطان سید محمد (س) حرکت می‌کنند و هیئت‌ها بعد از سینه زنی و زنجیر زنی به نوحه خوانی پرداخته و زیرپای عزاداران گوسفندهایی قربانی می‌شود که از گوشت آنها برای طبخ غذای نذری در روز تاسوعا و عاشورا استفاده می‌کنند.
این کارشناس حوزه تاریخ و فرهنگ عنوان کرد: برخی هیئت‌های قدیمی مانند آمنه خاتون و راه کوشک در این شب به مسجد خواجه شهدا می‌روند و در آنجا عزاداری خاصی را برگزار می‌کنند.
وی گفت: در سال‌های اخیر به تبعیت از آنچه که در استان زنجان برگزار می‌شود روز تاسوعا هیئت‌ها در محوطه خیابان شهدا اجتماع کرده و برخی هیئت‌ها مانند هیئت امام زاده اسماعیل زیارت حضرت عباس (ع)، زیارت علقمه خوانده و برنامه ویژه‌ای اجرا می‌کنند.
حضرتی‌ها تصریح کرد: مقصد برخی هیئت‌های مذهبی در شب و روز عاشورا امام زاده حسین (ع) است و با توجه به اینکه اقوام مختلف در قزوین هیئت جداگانه دارند تمام هیئت‌ها مسیر خود را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که در این ایام در امامزاده سنت خاص خود را اجرا کنند.
وی مطرح کرد: نماز ظهر عاشورا نیز هنگام اذان ظهر از دهه شصت به بعد رواج پیدا کرد و هیئت‌های مذهبی در مسیر رسیدن به امام زاده حسین (ع) در هر نقطه‌ای که باشند به نماز می‌ایستند تا خاطره نماز ظهر عاشورای امام حسین (ع) را زنده کنند.
این کارشناس تصریح کرد: عصر عاشورا نیز زیارت ناحیه مقدسه خوانده می‌شود. در مراسم شام غریبان نیز شکوه و هیمنه هیئت‌ها دگرگون می‌شود و عزاداران و دسته‌ها به جای تشریفات تنها یک شمع به دست گرفته و با لحن سوگوارانه عزاداری کرده و از این فرصت برای دیدوبازدید هیئت‌ها استفاده می‌کنند.
وی افزود: در منطقه الموت و روستا زرآباد مردم بر این باورند که در شب یا روز عاشورا از درخت چنار کهن‌سال این امام زاده خون تراوش می‌شود که مراسم پرشوری در محوطه امام زاده و زیر درخت چنار از شب عاشورا برگزار می‌شود و هیئت‌ها از روستاهای متعدد برای شرکت در این مراسم حاضر می‌شوند که مردم این روستا این مراسم را شاه شهید می‌نامند.
حضرتی‌ها با بیان اینکه مراسم شاه شهیدان در فصل زمستان نیز پرشور برگزار می‌شود گفت: در مراسم شاه شهید عزاداران دست در کمر یکدیگر تا سحرگاه دور چنار می‌چرخند و در زمان سحر مدح مشهور "امشبی را شه دین در حرمش مهمان است" را تکرار می‌کنند و نوازندگان نی محلی نیز برنامه سوگ را اجرا می‌کنند و بعد از نماز صبح و خواندن زیارت عاشورا به جست‌وجوی محل تراوش خون از شاخه درخت چنار می‌پردازند و با دستمال مایه سرخ رنگ را برای تبرک برمی‌دارند.
وی افزود: اهالی روستای زرآباد با چای، ماست و غذا از زائران پذیرایی می‌کنند و از سوی دیگر هیئت‌های مذهبی سایر روستاها که برای این مراسم حاضر شده بودند در حین بازگشت به روستا مراسم خاص خود را اجرا می‌کنند برای مثال اهالی روستا گرمارود در محوطه امام زاده قاسم (س) روستای آئین در ظهر عاشورا علم‌های بسیار بلند هیئت را که از درختان تنومند با پارچه‌های رنگی ساخته شده و نماد امام و یاران است پایین آورده و برهنه می‌کنند و به عزاداری می‌پردازند.
تشییع شهدای کربلا توسط قوم بنی اسد
این کارشناس بیان کرد: در زیاران آئین ظهر عاشورا مافی نام گذاری شده و در این روز خیمه پیش ساخته‌ای را تا محل تعزیه و محلی به نام قتلگاه تعزیه با خود حمل می‌کنند و عزاداران پس از عزاداری و تعزیه توسط مردم روستا پذیرایی می‌شوند که این پذیرایی با طبخ غذای خاص همراه است، البته این مراسم در مناطق طارم، آوج و امام زاده قاسم (س) نیز برگزار می‌شود.
وی ادامه داد: برجسته‌ترین مراسم بعد از شام غریبان بعد از روز عاشورا مراسم سوم امام است که مراسم نمادین خاکسپاری شهدا کربلا توسط زنان قوم بنی اسد انجام می‌شود که این عزاداری غالباً زنانه بوده و ۷۲ تابوت به یاد شهدا کربلا به صورت نمادین خاکسپاری می‌شود و زنان با بیل و کلنگ در عزاداری حاضر می‌شوند.
وی چهارپایه خوانی را از دیگر آداب مردم قزوین دانست و گفت: رسوم دیگری مانند خواندن زیارت عاشورا در مناطق مختلف از جمله بازار قدمتی ۲۰۰ الی ۳۰۰ ساله دارد.
حضرتی‌ها در پایان ابراز کرد: آئین تعزیه خوانی توسط هیئت‌ها و در مناطقی نظیر حصارخروان، زیاران و منزل شهید بابایی نیز از قدمت بالایی برخوردار است.
نظر شما