از «روس اتم» بازوی هسته ای پوتین چه می دانیم؟

خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: دکتر عمرو صلاح، تحلیلگر مصری و مدرس مدرسه صلح و حل منازعات کارتر در دانشگاه جورج میسون در مقاله‌ای در وب سایت نشنال اینترست نوشت که سه ماه پس از آغاز حمله روسیه به اوکراین، ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه با الکسی لیخاچف، مدیر کل شرکت هسته‌ای دولتی «روس اتم» دیدار کرد. در آن جلسه پوتین که به درآمد خارجی شرکت علاقه مند بود از لیخاچف پرسید: آیا تعداد سفارش‌های خارجی برای انرژی هسته‌ای افزایش یافته است؟ و لیخاچف گفت: بله، میزان تقاضا هر ساله در حال افزایش است و به رشد خود ادامه می‌دهد. امسال سعی خواهیم کرد هر شش ماه یک و نیم تریلیون روبل درآمد ایجاد کنیم. اجازه دهید تاکید کنم که این بخشی از درآمد ماست، بنابراین کل درآمد بیشتر خواهد بود. در عین حال، سرمایه گذاری‌های ما با سرعت بیشتری در حال رشد است. امیدوارم تا پایان سال از ۴۰۰ میلیارد روبل عبور کنیم.

تحلیلگر مصری در ادامه نوشت: روس اتم منبع درآمد مهمی برای مسکو است. این شرکت یکی از تأمین کنندگان اصلی راکتورهای هسته‌ای در جهان است. علاوه بر این، مسئولیت صنعت انرژی هسته‌ای روسیه، واحد تسلیحات هسته‌ای و مؤسسات تحقیقاتی هسته‌ای را بر عهده دارد. مهمتر از آن، نشان دهنده توانایی پوتین برای ایجاد و حفظ قابلیت‌های هسته‌ای در بسیاری از کشورهای جهان است.

روس اتم بیش از ۳۰۰ شرکت و سازمان را اداره می‌کند که در تمام مراحل زنجیره تولید تسلیحات هسته‌ای دخیل هستند. طبق گزارش سالانه آن برای سال ۲۰۲۰، سبد خرید ۱۰ ساله این شرکت ۱۳۸.۳ میلیارد دلار بوده است که سهم ساخت نیروگاه اتمی در خارج از کشور ۸۹.۱ میلیارد دلار بوده است.

این شرکت کاملاً تحت کنترل رئیس جمهور روسیه است که اهداف استراتژیک آن را تعیین می‌کند، همچنین مدیر و اعضای هیئت نظارت آن را منصوب می‌کند. پوتین علاوه بر تأمین تسلیحات متعارف از شرکت روس اتم، فعالانه از این شرکت برای گسترش نفوذ روسیه در خاورمیانه استفاده می‌کند. این شرکت نقش کلیدی در نزدیک شدن به قدرت‌های منطقه‌ای ایفا می‌کند.

امروزه این شرکت یک دفتر مرکزی منطقه‌ای در دبی (امارات متحده عربی) دارد و قصد دارد شعبه‌ای در عربستان سعودی افتتاح کند. با وجود تحریم‌های غرب بر صادرات روسیه، روس اتم همچنان به دنبال افزایش تعداد مشتریان منطقه‌ای خود است. هنگامی که جو بایدن در مارس ۲۰۲۲ ممنوعیت واردات نفت، گاز و زغال سنگ روسیه را از سوی ایالات متحده اعلام کرد، هیچ اشاره‌ای به شرکت روس اتم نشد.

این معافیت را می‌توان به اتکای ایالات متحده و متحدان غربی آن به اورانیوم روسیه نسبت داد که ۱۴ درصد از خرید اورانیوم آمریکا در سال ۲۰۲۱ و ۲۰ درصد از واردات اورانیوم اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ را تشکیل می‌داد. بنابراین تحریم روس اتم می‌تواند بحران جهانی انرژی را تشدید کند.

خاورمیانه بازار امیدوار کننده برای انرژی هسته‌ای

پس از ایران، روی آوردن کشورهایی نظیر مصر، اردن، عربستان سعودی، ترکیه و امارات به انرژی هسته‌ای نشان می‌دهد که بلندپروازی‌ها برای رشد اقتصادی، تأمین نیازهای فزاینده به برق و آب شیرین‌سازی شده وجود دارد. این طرح‌ها همچنین با تمایل این کشورها به خودکفایی در انرژی، کاهش واردات، تنوع بخشیدن به منابع انرژی و افزایش صادرات مطابقت دارد.

صلاح خاطرنشان می‌کند که در سال ۲۰۱۵، روس اتم با بسیاری از کشورهای عربی قراردادهایی امضا کرد، از جمله قراردادی با عربستان سعودی در رابطه با راکتورهای کوچک و متوسط.

در پایان، تمرکز روس اتم بر کشورهایی که بخشی از مدار ایالات متحده بودند، منجر به صیدهای ارزشمندی در مصر و ترکیه شد. هر دو کشور بر اساس موقعیت استراتژیک، جمعیت شناسی و نفوذ فرهنگی خود، نقش تأثیرگذاری در سیاست منطقه‌ای ایفا می‌کنند. در سال ۲۰۱۵، روس اتم با اعطای وام ۲۵ میلیارد دلاری از روسیه به مصر، قراردادی با این کشور برای ساخت نیروگاه هسته‌ای در نزدیکی منطقه «الضبعه» در سواحل مدیترانه امضا کرد.

هزینه بالای توافق با مصر، که در حال حاضر با بدهی خارجی دست و پنجه نرم می‌کند، نیاز دولت مصر را برای تقویت جایگاه سیاسی خود در داخل و دور زدن واشنگتن، برجسته می‌سازد. پس از سفر بایدن به عربستان سعودی در ژوئیه ۲۰۲۲، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه به قاهره سفر کرد تا توجه مصر را به سوی کشورش جلب کند. چند روز بعد، مصر اعلام کرد که شرکت روس اتم ساخت اولین راکتور هسته‌ای مصر را برای استفاده صلح آمیز آغاز کرده است و آن را بزرگترین پروژه همکاری روسیه و مصر از دهه ۱۹۵۰ تاکنون توصیف کرد.

در ترکیه نیز روند ساخت پروژه‌ای که روس اتم آن را بزرگترین پروژه در تاریخ روابط روسیه و ترکیه توصیف کرده، ادامه دارد. قدمت این پروژه به سال ۲۰۱۰ بر می‌گردد، زمانی که ترکیه قراردادی ۲۰ میلیارد دلاری با این شرکت برای ساخت یک نیروگاه هسته‌ای منعقد کرد که شامل چهار واحد نیروگاهی بود. در دسامبر ۲۰۱۰، شرکت سهامی هسته‌ای «اکویو» در آنکارا برای اجرای این پروژه تأسیس شد. سهم روس اتم در پروژه هسته‌ای اکویو تقریباً ۷۵ درصد است.

چهار سال بعد، تحلیلگران در واشنگتن بحث کردند که آیا ترکیه به دنبال سلاح هسته‌ای است یا خیر؟ این سوال در بحبوحه مداخلات ترکیه در خارج از مرزهای این کشور (در سوریه، عراق و لیبی) و همچنین نزاع با دیگر قدرت‌های منطقه و شکاف با ایالات متحده بر سر مسائل متعدد از جمله کردهای سوریه و خرید سامانه دفاعی اس -۴۰۰ روسیه از سوی ترکیه مطرح شد.

صلاح خاطرنشان می‌کند که ترکیه اکنون با یک بحران اقتصادی مواجه است. از این رو، پیشرفت در برنامه هسته‌ای آن ممکن است به رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه کمک کند تا جایگاه سیاسی خود در داخل را تقویت کند و روابط کشورش را از روابط انحصاری با واشنگتن به سایر بازیگران جهانی مانند روسیه متنوع سازد. در این ماه، روس اتم قراردادی را با شرکت«TSM انرژی» برای انجام باقیمانده کار ساخت و ساز نیروگاه هسته‌ای ۲۰ میلیارد دلاری که در آکویو در جنوب ترکیه در حال ساخت است، امضا کرد.

در سال ۲۰۱۷، مغرب نیز تفاهمنامه ای با روس اتم امضا کرد که درها را به روی زمینه‌های متعدد همکاری دوجانبه، از جمله مشارکت این شرکت اتمی در توسعه زیرساخت‌های هسته‌ای، تعمیر و نگهداری و تأمین تجهیزات برای رفع نیازهای این کشور باز کرد. با این حال، مانند مورد اردن، همکاری بین رباط و روس اتم هنوز اجرایی نشده است. پیشرفت در امارات متحده عربی با وجود میزبانی از مقر منطقه‌ای روس اتم در دبی و امضای یادداشت تفاهم در سال ۲۰۱۹ نیز کُند بوده است.

با این حال، به گفته صلاح، روسیه متعهد به همکاری بیشتر با کشورهای عربی است. نیازهای توسعه‌ای از نقش آفرینی بیشتر روس اتم در پروژه‌های هسته‌ای آینده در خاورمیانه پشتیبانی خواهد کرد. برای کسانی که به دنبال تنظیم مجدد روابط خود با ایالات متحده هستند، بازوی هسته‌ای پوتین گزینه جذابی است.