خبرگزاری مهر - گروه حوزه و دانشگاه: علوم پایه شامل فیزیک، شیمی، ریاضی، علوم زیستی و زمین شناسی خاستگاه بسیاری از دانش‌های کاربردی و تکنولوژی‌ها هستند و در تمام کشورها ارتقا و اعتلای علوم پایه در درجه اول به عهده دولت‌ها است و از این رو نیاز به سرمایه گذاری مؤثر دارد.
سیاستگذاران علم و فناوری کشور و در رأس آنها رهبر معظم انقلاب در دو دهه گذشته اهمیت علوم پایه را مدنظر قرار داده و در استاد بالادستی و سیاست‌های کلان ابلاغی بر این مهم تاکید کرده اند.
مقام معظم رهبری در دیدار جمعی از اساتید دانشگاه‌ها در بیاناتی به اهمیت علوم پایه پرداخته اند و فرموده اند: «از جمله چیزهایی که بنده قبلاً هم به آن توجه کردم و امروز هم متخصصین همین را تأیید می‌کنند، اهمیت دادن به علوم پایه است. بنده یک وقتی اینجا تشبیه کردم در بین جمعی از دانشمندان و محققین، گفتم علوم پایه مثل آن ذخیره شما است در بانک که پشتوانه زندگی شما است؛ علوم کاربردی مثل آن پولی است که در جیبتان می‌گذارید خرج می‌کنید، لازم است؛ علوم کاربردی را نمی‌شود از قلم انداخت، باید به آن اهمیت داد.
لکن اساس کار، علوم پایه است. گفته شده است از قول دانشمندان متخصص و وارد -که ما هم از آنها باید یاد بگیریم، یعنی بنده از آنها باید یاد بگیرم- که اگر علوم پایه نباشد، علوم کاربردی هم به جایی نخواهد رسید.»
علوم پایه در برخی حوزه‌های علوم نوین مانند ژنتیک، علوم اعصاب، شیمی، کیهان شناسی، فیزیک نظری، اپتیک و لیزر تأثیرات مهمی گذاشته اند.
رفع موانعی از جمله رفع دغدغه اشتغال فارغ التحصیلان و فراهم شدن امکان پژوهش و تحصیل در رشته‌های بین رشته‌ای برای علوم پایه‌ای ها می‌تواند به اقبال عمومی به این رشته‌ها کمک کند و در این زمینه در سال ۱۴۰۱ از سوی نهادهایی همچون وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، بنیاد ملی نخبگان و شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری گام‌های اساسی در این حوزه برداشته شده است.
کار ویژه بنیاد ملی نخبگان و وزارت علوم برای تقویت علوم پایه
ناصر باقری مقدم، قائم مقام بنیاد ملی نخبگان درباره حمایت از برگزیدگان المپیادی و نفرات برتر کنکور در دستور کار بنیاد ملی نخبگان گفت: برگزیدگان المپیادهای علمی و نفرات برتر کنکور سراسری در قالب طرحی ویژه از تحصیل آنها تا مقطع دکتری در رشته‌های اولویت دار کشور، حمایت می‌شود و پس از آن، بحث اشتغال آنها به عنوان هیات‌علمی نیز مورد پشتیبانی قرار می‌گیرد.
وی در مورد میزان تأثیرگذاری این طرح‌ها بر حفظ نخبگان در کشور اظهار داشت: تمامی این فعالیت و طرح‌ها براساس مطالعات، اجرایی شده، در واقع از طریق مصاحبه‌هایی که با نخبگان داشتیم به این نیازها رسیدیم و با اولویت‌بندی موارد، تقسیم‌بندی‌ها شکل گرفت.
قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با تاکید بر اهمیت حوزه علوم پایه خاطرنشان کرد و گفت: بیشتر کشفیات و موارد بسیار مهمی که در دنیا شاهد هستیم ریشه در علوم پایه دارد؛ درمورد علوم انسانی نیز زمانی که می‌گوئیم علوم انسانی، منظور پرداختن به رشته‌هایی مانند جامعه شناسی و فلسفه است که نقش جریان سازی را ایفا می‌کند.
در همین راستا وزارت علوم نیز برنامه‌هایی را در دستور کار خود قرار داده است.
محمدعلی زلفی گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری درباره طرح ویژه حمایت از جذب رتبه‌های برتر در رشته‌های اولویت دار کنکور گفته است: دانش آموزانی که افتخار کسب کرده و مدال‌های طلا، نقره و برنز کسب می‌کردند اغلب در رشته‌های دیگر ادامه تحصیل می‌دادند، البته این امتیاز را داشتند که در دو رشته تحصیل کنند و این موضوع تا حدودی مشکل را برطرف می‌کرد اما برای اینکه به این مشکل توجه ویژه ای کرده باشیم با معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور وارد مذاکره شدیم که برای استعدادهای برتر کنکور، مدال آوران و المپیادی‌ها برنامه داشته باشیم.
وی ادامه داد: بر اساس این برنامه اگر این دانش آموزان و نفرات برتر در رشته‌هایی که مدال کسب می‌کنند ادامه تحصیل دهند، به دانشمندانی مؤثر برای جامعه بشری و کشورمان تبدیل می‌شوند بنابراین جلسه‌ای تشکیل شد و موافقت نامه‌ای توسط وزیر علوم و رئیس بنیاد ملی نخبگان تحت عنوان حمایت از جذب رتبه‌های برتر در رشته‌های اولویت دار کنکور به امضا رسید.
وزیر علوم ادامه داد: بر اساس این موافقت نامه چتر حمایتی از مدال آوران المپیادهای دانش آموزی و رتبه‌های برتر کنکور سراسری در رشته‌های علوم تجربی، علوم ریاضی و علوم انسانی گسترده شد. صد نفر اول برتر گروه‌های علوم تجربی، علوم ریاضی و علوم انسانی و ۵۰ نفر اول گروه هنر و زبان‌های خارجی بر اساس این موافقت نامه حمایت ویژه می‌شوند. اما شرط این است که این افراد طی مدت تحصیل پویایی و نخبگی خود را حفظ کنند که البته اکثریت این چنین هستند.
چتر حمایتی از مدال آوران المپیادهای دانش آموزی و رتبه‌های برتر کنکور سراسری در رشته‌های علوم تجربی، علوم ریاضی و علوم انسانی گسترده شد. صد نفر اول برتر گروه‌های علوم تجربی، علوم ریاضی و علوم انسانی و ۵۰ نفر اول گروه هنر و زبان‌های خارجی بر اساس این موافقت نامه حمایت ویژه می‌شوند
وی اضافه کرد: شاید یکی از دلایلی که این افراد در رشته‌های خود ادامه تحصیل نمی‌دهند به دلیل نگرانی‌های شغلی است که در آینده دارند بر همین اساس برای برطرف کردن این موضوع نیز در این طرح آورده ایم این افراد وقتی مدرک دکتری می‌گیرند در صورتی که بخواهند پسادکتری هم بگیرند حمایت ویژه خواهند شد.
زلفی گل ادامه داد: همچنین اگر این افراد بخواهند به عنوان عضو هیأت علمی استخدام شوند، هیأت اجرایی جذب وزارت علوم زمینه بورس و استخدام آنها را فراهم می‌کند. بنابراین استعدادهای برتر و مدال آوران ما نگران آینده شغلی خود نباشند.
وزیر علوم تصریح کرد: همچنین صد نفر اول کنکور و ۵۰ نفر گروه هنر و زبان‌های خارجی طی تحصیل خود از یک بورسیه استفاده می‌کنند که مبلغ آن به اندازه حداقل مبلغی است که اداره کار تعیین کرده است.
پیشنهاد تأسیس دوره‌های پیوسته کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های علوم پایه
وزیر علوم در گفتگو با خبرنگار مهر درباره سایر تمهیدات وزارت علوم برای رونق رشته‌های علوم پایه گفت: رشته‌های علوم پایه و رشته‌های علوم انسانی در طی سالیان گذشته مورد کم مهری قرار گرفته و تقویت رشته‌های علوم پایه و علوم انسانی یک ضرورت است، به این دلیل که ما توزیع متوازن استعدادها را بین رشته‌های مختلف نداریم و به جای هدایت تحصیلی تقریباً شرایط به شکل هدایت تحمیلی پیش رفته است.
وی افزود: افراد رشته‌ها را بر اساس بازار کار آینده تضمینی داشته باشد انتخاب می‌کنند نه بر اساس علاقه خودشان. برای اینکه رشته‌های علوم پایه و علوم انسانی تقویت شوند نیاز به یک عزم فرابخشی دارد. باید نهادهای مختلف کمک کنند که این اتفاق بیافتد، به عنوان مثال یک راهکارش این است که دانشگاه فرهنگیان از بین فارغ التحصیلان علوم پایه و علوم انسانی دانشگاه‌ها پذیرش کنند و آنها امید داشته باشند ادامه تحصیل دهند.
وزیر علوم یادآور شد: راه دیگر آن تأسیس دوره‌های پیوسته کارشناسی ارشد و دکتری در رشته‌های علوم پایه است. اما تقویت علوم پایه نیاز به یک عزم فرابخشی و یک تصمیم حاکمیتی دارد.
دکتر محمدعلی زلفی گل، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به تعدادی از سرآمدان علمی برای حمایت از رشته‌های علوم پایه گفت: در این راستا با دانشگاه فرهنگیان وارد مذاکره شده‌ایم تا دانشجویان علوم پایه ۲ سال از تحصیل را در دانشگاه‌های وزارت علوم و ۲ سال را در دانشگاه فرهنگیان تحصیل کنند و سپس به عنوان دبیر جذب آموزش و پرورش شوند.
ایجاد کارگروه علوم پایه در شورای برنامه‌ریزی و شورای گسترش آموزش عالی
در این راستا قاسم عمو عابدینی، معاون آموزشی وزارت علوم در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: علوم پایه تأکید و نظر مقام معظم رهبری بوده و اصولاً پیشرفت یک کشور، مرهون دو بخش اساسی است، یکی «علوم انسانی معرفت افزا» و یکی هم «علوم پایه» است، علوم پایه فلسفه، پایه فلسفه چیست، ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی، یک کشور تمدن‌ساز، چه بخشی از آن بولد می‌شود؟
وی افزود: اکنون در شورای برنامه‌ریزی و شورای گسترش آموزش عالی، کارگروه علوم پایه را ایجاد کرده‌ایم، چرا ما اعلام کرده‌ایم که المپیادی‌ها در علوم پایه تحصیل کنند و جای دیگر نروند؟ تا آنها را بورس کامل کنیم، زندگی آنها را تأمین کنیم و دانشمندان آینده شوند.
معاون آموزشی وزارت علوم ادامه داد: برای نفرات اول کنکور که در علوم پایه تحصیل کنند برنامه‌های ویژه داریم، این افراد می‌توانند در مقطع فوق‌لیسانس و دکتری در رشته علوم پایه بین رشته‌ای تحصیل کنند تا علوم پایه به فناوری تبدیل شود. این ایده‌هایی است که روی آن فکر می‌کنیم.
ایجاد علوم پایه حرفه‌ای برای جذب بدون کنکور دانشجویان
وی درباره علوم پایه بین رشته‌ای توضیح داد و افزود: اکنون اقتدار آینده، در حوزه فناوری، کوانتوم، هوش مصنوعی، نانوتکنولوژی، نانو بیوتکنولوژی، است که ما می‌گوئیم فناوری‌های آینده، ولی آنها می‌گویند، انقلاب صنعتی چهارم، حالا دنیا به این موضوع رسیده و در حال جذب دانشجویان ما در علوم پایه میان رشته‌ای است.
وی افزود: خارجی‌ها اسم علوم پایه را، رشته علوم پایه مهندسی گذاشته‌اند، ما نیز این رشته را ایجاد کرده‌ایم ولی هنوز اقبال روی آن نیست، چرا؟ چون دانشجو می‌گوید من باید مهندس مکانیک باشم، ما باید این را تغییر دهیم.
معاون آموزشی وزارت علوم ادامه داد: برای علوم پایه باید یک اتفاق دیگر نیز رخ دهد، باید «علوم پایه حرفه‌ای» ایجاد کنیم، باید ببینیم کدام صنعت علوم پایه می‌خواهد، سپس واحدهای خود را ارائه کند تا دانشجویان پس از طی دوره و واحدهای مذکور در آنجا استخدام شوند.
قاسم عموعابدینی معاون آموزشی وزارت علوم در گفتگو با مهر درباره با اشاره به برنامه وزارت علوم برای پذیرش و ورود دانش آموزان نخبه به دانشگاه‌ها گفت: دانش آموزانی که طلای المپیاد دارند اگر در رشته‌های مرتبطی که طلا کسب کرده‌اند، وارد دانشگاه شوند عضو هیئت علمی دانشگاه خواهند شد و تا مقطع لیسانس، یک کمک هزینه‌ای را بنیاد ملی نخبگان به آنها پرداخت خواهد کرد. این دانشجویان لیسانس نمی‌گیرند بلکه به دوره دکتری پیوسته راه می‌یابند. بعد از آن بورس هیأت علمی می‌شوند و اگر کیفیت آموزشی را حفظ کنند استاد دانشگاه می‌شوند. ما در حال برنامه ریزی فضاهای این چنینی هستیم.
اعطای مزیت تحصیل در دکتری پیوسته برای نخبگانی که در علوم پایه تحصیل می‌کنند
در همین حال پیمان صالحی، دبیر کل شورای عالی علوم تحقیقات نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به برنامه‌های در دستور کار برای به کارگیری ظرفیت نخبگان گفت: در حوزه علم، فناوری و نوآوری طی چهار دهه گذشته برنامه‌ها و سیاست‌های متعددی برای دستیابی به جایگاه‌های برتر منطقه‌ای و جهانی و همچنین بکارگیری نتایج و دستاوردهای علمی و تحقیقاتی طرح‌ریزی و اجرایی شده است.
وی افزود: ماحصل اجرای این برنامه و سیاست‌ها، شکل‌گیری ظرفیت‌های علمی و نخبگانی بسیار بالا از سرمایه‌های انسانی جوان، مؤمن و متعهد در کشور است.
دبیر کل شورای عالی عتف تاکید کرد: یکی از مباحث مهم سیاست گذاری، ایجاد هماهنگی و تعامل بین دستگاه‌های متولی برای فراهم‌سازی و تسهیل شرایط استفاده و بهره‌برداری اثربخش از ظرفیت علمی و فناورانه نخبگان در راستای حل مسائل و چالش‌های کشور است.
دبیر کل شورای عالی عتف تصریح کرد: به طور مثال با هماهنگی که صورت گرفته، رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰ (کشوری) گروه‌های ریاضی و فیزیک، علوم تجربی، علوم انسانی و رتبه‌های ۱ تا ۵۰ (کشوری) هنر و زبان‌های خارجی در کنکور سراسری سال ۱۴۰۱ و دارندگان نشان‌های طلا، نقره و برنز کشوری در المپیادهای ملی دانش آموزی (که توسط وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شوند با معرفی سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان شامل المپیادهای ادبیات، ریاضی، زیست، شیمی، فیزیک، کامپیوتر و نجوم) در صورت انتخاب و پذیرش در رشته‌های هدف اولویت دار که گروه علوم پایه هم جز آنها است از مزایای خاصی نظیر تحصیل در دکتری پیوسته برخوردار می‌شوند.
با تصویب هماهنگ وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰ گروه‌های ریاضی و فیزیک، علوم تجربی، علوم انسانی و رتبه‌های ۱ تا ۵۰ هنر و زبان‌های خارجی در کنکور سال ۱۴۰۱ و دارندگان نشان‌های طلا، نقره و برنز کشوری در المپیادهای ملی دانش آموزی در صورت انتخاب و پذیرش در رشته‌های هدف اولویت دار از جمله علوم پایه از مزایای ویژه برخوردار می‌شوند جزئیات جذب رتبه‌های برتر کنکور در رشته‌های علوم پایه؛ از دریافت تسهیلات ویژه نخبگان تا جذب هیأت علمی
طرح ویژه حمایت از جذب رتبه‌های برتر کنکور سراسری و برگزیدگان المپیاد دانش آموزی در رشته‌های هدف اولویت دار کشور (از دوره کارشناسی تا دکتری) در کنکور ۱۴۰۱ اجرایی شد.
رتبه‌های ۱ تا ۱۰۰ گروه‌های ریاضی و فیزیک، علوم تجربی، علوم انسانی و رتبه‌های ۱ تا ۵۰ هنر و زبان‌های خارجی در کنکور سال ۱۴۰۱ و دارندگان نشان‌های طلا، نقره و برنز کشوری در المپیادهای ملی دانش آموزی (که توسط وزارت آموزش و پرورش برگزار می‌شوند با معرفی سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان) در صورت انتخاب و پذیرش در رشته‌های هدف اولویت دار از مزایای طرح مذکور برخوردار می‌شوند:
رشته‌های هدف؛ رشته‌های گروه «علوم پایه»: آمار، آمار و سنجش آموزشی، دکتری پیوسته فیزیک، ریاضیات و کاربردها، زیست فناوری، زمین شناسی، زیست شناسی جانوری، زیست شناسی سلولی و مولکولی، زیست شناسی دریا، زیست شناسی گیاهی، شیمی کاربردی، شیمی محض، فیزیک
برگزیدگان طرح با حفظ شرایط پویایی از تسهیلات زیر در طول تحصیل بهره مند می‌شوند:
* پذیرش بدون آزمون به عنوان استعدادهای درخشان در دوره‌های تحصیلی بالاتر تا مقطع دکتری در رشته‌های هدف در دانشگاه‌های وابسته به وزارت علوم، تحقیقات و فناوری.
* دریافت حمایت مالی ماهیانه به میزان حداقل دستمزد تعیین شده توسط شورای عالی کار، در صورت انتخاب و پذیرش در رشته‌های هدف در طی دوره تحصیل در در داخل کشور در ازای انجام فعالیت‌های علمی و اجرایی.
* دریافت کمک هزینه برای اجرای برنامه توانمندسازی و پشتیبانی از فعالیت‌های آموزشی، پژوهشی، فناورانه، نوآورانه و فرهنگی به پیشنهاد برگزیده طرح و تأیید استاد راهبر.
* بهره مندی از تسهیلات طرح جایگزین خدمت بنیاد ملی نخبگان (طرح شهید صیاد شیرازی).
* اعطای تسهیلات دوره پسادکتری بنیاد ملی نخبگان (طرح شهید دکتر چمران) بعد از اتمام دوره دکتری تخصصی به مدت حداکثر ۳ سال.
* اعطای تسهیلات ویژه بنیاد ملی نخبگان برای جذب در دستگاه‌های اجرایی و مؤسسه‌های علمی کشور (طرح شهید شهریاری).
* اعطای تسهیلات استادیاران جوان بنیاد ملی نخبگان (طرح مرحوم کاظمی آشتیانی) و در صورت اشتغال به عنوان عضو هیئت علمی در داخل کشور.
* اعطای تسهیلات جذب در نهادهای فناورانه و شرکت‌های دانش بنیان بنیاد ملی نخبگان (طرح شهید تهرانی مقدم).
* اعطای بیمه تکمیلی درمان به برگزیدگان طرح و اعضای خانواده آنان شامل همسر و فرزندان، تا پایان تحصیل در داخل کشور.
* اعطای کمک هزینه اعزام به فرصت مطالعاتی داخل یا خارج از کشور به برگزیده طرح، در دوره دکتری تخصصی.
* اعطای تسهیلات راه اندازی و حمایت از کسب و کارهای دانش بنیان، مطابق با قوانین و مقررات مربوطه.
* اعطای پوشش صندوق حمایتی بیمه درآمد پس از دانش آموختگی برگزیده طرح از دوره دکتری تخصصی، در صورت ارائه درخواست و به شرط اقامت وی در داخل کشور، متناسب با سال‌هایی که در داخل کشور و در رشته‌های هدف تحصیل کرده است.
در همین زمینه سورنا ستاری معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری وقت نیز یادآور شده بود: طرح حمایت از جذب رتبه‌های برتر در رشته‌های اولویت دار کنکور یک پروژه ملی است و باید از آن حمایت شود.
ستاری خاطرنشان کرده بود: پیشنهاد این طرح توسط دکتر زلفی گل ارائه شد که به این شکل عمل کنیم و در راستای تقویت رشته‌های علوم پایه صورت گرفت و تشویقی است برای المپیادی‌ها و نفرات برتر کنکور در نظر گرفته شده است. ما در بنیاد ملی نخبگان و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در خدمت این افراد هستیم. اما این طرح جزو پروژه‌های بزرگ و ملی ماست که باید حمایت شود. با اجرای این طرح از جامعه هدف طرح حمایت معنوی می‌شود و این جزو اتفاقات فرهنگی است که فراتر از تفاهم نامه و موافقت نامه است.
به گزارش مهر، در سیاست‌های کلی علم و فناوری ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، به جهاد مستمر عملی با هدف کسب مرجعیت علمی و فناوری در جهان با تاکید بر توسعه علوم پایه و تحقیقاتی بنیادی و دستیابی به علوم و فناوری‌های پیشرفته با سیاستگذاری و برنامه ریزی ویژه اشاره شده است. توجه مقام معظم رهبری به «حرکت پیش‌دستانه در علوم پایه» اشاره به یکی از مهمترین اولویت‌های تحقیقات در علوم پایه دارد که همانا حرکت در مرزهای دانش است.
با توجه به اینکه حمایت از علوم پایه جز ماموریت‌های اصلی وزارت علوم محسوب می‌شود به نظر می‌رسد گام‌های اساسی در این حوزه در حال برداشتن است. البته این موضوع را نباید از نظر دور داشت که شروع تحصیل بر محور حمایت از علوم پایه از ۱۴۰۱ بار اصلی خود را در چند سال آینده به ثمر می‌رساند و با وجود تأکیدات بر اهمیت و جایگاه علوم پایه و نقش آن در پیشرفت علمی کشور هنوز تا رسیدن به قله‌های دانش و فناوری در شأن کشور مسیر طولانی در پیش است.
نظر شما