خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب_ فاطمه میرزاجعفری: تقریباً یک سال از سکانداری علی رمضانی به عنوان مدیرعامل خانه کتاب و ادبیات ایران گذشته است، دوره‌ای که با سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران تلاقی پیدا کرد. طبیعتاً در سال گذشته خانه و کتاب و ادبیات ایران با فراز و فرودهای بسیار زیادی همراه بوده است و حالا تقریباً در آستانه یک سالگی انتصاب رمضانی و با توجه به نزدیکی هفته کتاب گفتگویی را با او در خبرگزاری مهر انجام داده ایم که در آن علاوه بر اقدامات و تغییرات خانه کتاب و ادبیات ایران در یک سال گذشته، به برنامه‌های هفته کتاب، دلیل انصراف ایران از نمایشگاه بین المللی کتاب فرانکفورت، نمایشگاه‌های استانی کتاب، تغییرات صنعت نشر در شش ماهه نسخت سال جاری نسبت به سال گذشته، میزان فروش گروه‌های موضوعی در سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب و در پایان قیمت کاغذ و نحوه حمایت از ناشران پاسخ داده شد.
همچنین در دو گزارش به صورت مجزا با عناوین «هفته کتاب با شعار «ما همانیم که می‌خوانیم» آغاز می‌شود» و «چرا ایران از نمایشگاه فرانکفورت امسال انصراف داد؟» بخشی از این گفتگو را منتشر کردیم.
ادامه مشروح گفتگوی خبرگزاری مهر را با رمضانی در ادامه می‌خوانید:
* اگر موافق باشید در ابندا گزارشی از تغییرات مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران در یک سال گذشته داشته باشید.
سال گذشته بود که من به خانه کتاب و ادبیات ایران آمدم و به عنوان مدیرعامل منصوب شدم. در همان سال ۱۴۰۰ و در ابتدای کار باید نسبت به بعضی از رویکردهایی که داشتیم تغییر ایجاد می‌کردیم تا در عرصه کتاب و کتابخوانی فعال باشیم. از مجموعه ظرفیتی که در خانه و ادبیات دیدم متوجه شدم که اگر اتفاقی بخواهد اتفاقی در صنعت نشر و در حوزه کتاب و کتابخوانی رخ دهد خانه کتاب و ادبیات یک نقش مهم در آن دارد.
به نظر من صنعت نشر پنج حلقه دارد: این حلقه از نویسنده و محتوا شروع می‌شود و به ناشر، کتاب و گروه‌های ترویجی کتابفروش همچنین خواننده و میزان اثری پذیری ختم می‌شود؛ همه این حلقه‌ها با خانه کتاب و ادبیات سر و کار دارند. نویسنده و اهالی قلم در مجموعه نمایشگاه‌ها، سرای اهل قلم، آموزش، معاونت شعر و ادبیات داستانی، جشنواره‌ها و جوایز با این مؤسسه کار دارند؛ ناشران با شابک، بانک اطلاعات، نمایشگاه‌ها و طرح‌ها ارتباط دارند. دسته چهارم نیز که کتابفروشی ها هستند با مسائلی که روز به روز به وجود می آیند مانند تعرفه‌هایی که در دولت تصویب می‌شود با خانه کتاب و ادبیات در ارتباط هستند. همچنین مخاطب نهایی هم در گرفتن یارانه و ذائقه سازی با خانه کتاب کار دارد.
تصورم این بود که مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران نقطه مهمی در عرصه کتاب و کتابخوانی است و با استراتژی فعال کردن و نقش آفرینی جدی این مؤسسه وارد این فضا شدیم؛ مثلاً در رسیدگی به اهل قلم از سال گذشته تا کنون ۲۰ درصد به اهل قلم اضافه شده است و این محصول خدمات خوبی است که همکاران ما از رسیدگی به درخواست افراد، معرفی به بانک‌ها، صندوق هنر است، در حال حاضر به جمعیت شعرا و نویسندگان ۲۰ درصد اضافه شده است و قریب به ۴ هزار و ۶۰۰ نفر اهل قلم جدید در مجموعه ما احراز شده اند.
در خصوص ناشران نیز در مساله شابک و اعلام وصول آنها کارهای خوبی صورت گرفت و بانک اطلاعاتی ما به روز است. تلاش کردیم آمار را به صورت منظم منتشر کنیم و تحلیل داشته باشیم. برای مثال در سال ۱۴۰۰ که آئینه نشر منتشر شد یک شمارنده را در سایت خانه کتاب قرار دادیم که تعداد اعضای اهل قم، پست کتاب، ناشران عضو شابک از جمله خدماتی است که داده می‌شود، مثلاً یک میلیون و هفتصد هزارمین عنوان کتاب در کشور در بانک ما ثبت شد و الان اگر سایت کتاب را باز کنید روی یک میلیون و هفتصد و ده هزار عنوان قرار دارد و در این زمینه تلاش کردیم رویکرد مثبتی داشته باشیم.
خانه کتاب و ادبیات در سال جاری در جشنواره فیلم کوتاه تهران در بخش فیلم‌های اقتباسی و آثاری که در خصوص کتاب و کتابخوانی ساخته شود جوایزی را اختصاص داده است همچنین با جشنواره فیلم فجر و عمار نیز ارتباط داشتیم تا آثاری که در مورد کتاب، کتابخوانی، نویسنده و یا سایر ارکان این صنعت است را شناسایی کنیم. نکته مهمی که در خانه کتاب و ادبیات ایران تغییر پیدا کرده است و باید به آن اشاره کرد این است که تا پیش از این ما جستجوگر بودیم اما در حال حاضر بنا بر شاخص‌های مختلف انتخاب گر هستیم.
* شاخص‌هایی که از آنها یاد کردید که برای انتخاب گری خانه کتاب و ادبیات از آنها بهره‌مند هستید را توضیح دهید.
در سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران یکی از مشکلاتی که جریان داشت یارانه‌ای بود که پرداخت می‌کردیم و مطمئن نبودیم که صرف کتاب و کتابخوانی می‌شود در حالی که ما باید بتوانیم گزاره‌های پژوهشی داشته باشیم مثلاً اگر در کشور پنج هزار ناشر فعال داریم آیا مطلوب است یا نه؟ یا وقتی صد و یازده هزار عنوان کتاب داشتیم که حدود ۸۰ هزار مورد آن چاپ اول است مطلوب است یا نه و این مسئله حاصل چه سیاستی است؟ اینکه با وجود تمام مشکلات مجموع شمارگان در حال افزایش است نشان دهنده چیست؟ در شرایطی که عنوان و مجموع شمارگان و تعداد ناشران زمانی افزایش دارد که تعداد کتابفروشان هم در کشور رو به افزایش باشد.
در همین عرصه تلاش شد که مشکلات با جمع‌های تخصصی حوزه کتاب مطرح شود و بدانیم زمانی که اخبار حوزه کتاب که به جامعه منتقل می‌شود چه تصویری از این صنعت می‌سازد چراکه این صنعت پر افتخار ترین و بزرگترین صنعت فرهنگی کشور است و این ادعا را مستند به چهار شاخص حجم اقتصادی می‌کنم:
۱) پشت جلد این صنعت که در سال گذشته ۶ هزار و ۵۰۰ میلیارد و امسال به ۸ هزار میلیارد رسید
۲) حجم تولید است
۳) تعداد فعالان این صنعت
۴) شاخص حجم اثرگذاری
۵) مسئله نویسنده که باید ذائقه سازی و ترویج در آن باید تغییر پیدا می‌کرد و معطوف به مخاطب نهایی بود که برای آن در نمایشگاه فیزیکی کتاب یارانه مجازی در نظر گرفتیم ممکن است بسیاری نسبت به این مسئله انتقاد کنند اما در کشور کسی که در دورترین نقطه کشور بود حسرت این را نداشت که در نمایشگاه حضور ندارد و از یارانه‌ای که دولت در نظر گرفته است محروم است و همه اقشار جامعه بدون صرف هزینه از این یارانه استفاده کردند.
در سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران مجموع فروش مجازی به ۱۰۳ میلیارد تومان رسید و ۱۷۶ هزار نفر خریداران آن بودند و از سهم فروش کتاب‌ها ۵۸ درصد به کتاب‌های تألیف شده و ۴۰ درصد به کتاب‌های ترجمه شده اختصاص دارد
* در خصوص میزان فروش کتاب‌های تألیفی و ترجمه‌ای همچنین میزان فروش در گروه‌های موضوعی مختلف در سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب اگر آماری دارید بفرمائید؟
در سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران مجموع فروش مجازی به ۱۰۳ میلیارد تومان رسید و ۱۷۶ هزار نفر خریداران آن بودند و از سهم فروش کتاب‌ها ۵۸ درصد به کتاب‌های تألیف شده و ۴۰ درصد به کتاب‌های ترجمه شده اختصاص دارد.
میزان فروش در گروه‌های موضوعی است که به ترتیب نسخه فروخته شده شامل: کودک و نوجوان، ادبیات، علوم اجتماعی، دین، کمک درسی، آموزشی، روانشناسی، تاریخ و جغرافیا، علوم پزشکی، مهندسی، هنر، فلسفه و منطق، علوم، زبان، کتاب‌های لاتین و عرب، خانواده و زندگی خانوادگی، دانش عمومی و ورزش بوده است.
همچنین پنج نویسنده پرفروش سی و سومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در بخش مجازی مرحوم علی صفایی حائری، محسن عباسی ولدی، حسین فتاحی، محمد میرکیانی و مهدی آذر یزدی هستند.
* بحث پیوستن به قانون کپی رایت یکی از مشکلات ناشران است. متأسفانه ناشران در حال حاضر هر کتابی که در کشورهای دیگر پرفروش باشد بدون در نظر گرفتن محتوا آن را چاپ می‌کنند و پیوستن به کپی رایت خیلی از معضلات را حل می‌کند نظر شما در این باره چیست؟
پیوستن به کپی رایت مسئله ساده ای نیست چراکه بحث دقیقی است. نمی‌توان گفت صرفاً این راهکار است و مشکلات دیگری پیدا نکنیم اما در مجموع نیاز به تأمل و پژوهش دارد اما من به عنوان مسئول فکر نمی‌کنم بتوان به راحتی تجویز کرد که با پیوستن به کپی رایت مشکل نشر حل شود.
* یکی از ایده‌های خوب خانه کتاب و ادبیات ایران سامانه مجازی خرید از کتابفروشی بود؛ این سامانه از چه زمانی آغاز به کار می‌کند و ساز و کار آن به چه شکل است؟
یکی از مسائل مهمی که باید به آن توجه کرد این است که در این صنعت اگر بخشی رشد داشته باشد بخش دیگری افت نخواهد داشت و این مسئله را باید عمومی کرد در این صنعت اگر تبلیغات و فروش کتاب در کشور بالا برود می‌تواند در نمایشگاه‌ها و کتابفروشی ها نیز فروش بالایی داشته باشد.
طرح‌های مختلفی برای کشف اشکالات اجرا شد و تقریباً ۱۹ طرح در دوره‌های مختلف برگزار شد که این طرح‌ها با همه محسنات اشکالاتی را هم داشت مثلاً مبتنی بر سامانه نبود که مشخص شود چه کتابی فروخته شده است، لزوماً یارانه صرف کتاب نمی‌شد و موارد تخلفاتی هم وجود داشت از جمله اینکه یارانه به مصرف کننده نمی‌رسید و از همه مهمتر در بخش‌هایی که کتابفروشی وجود نداشت چه کاری باید انجام می‌شد.
برای مثال بیشترین تعداد کتابفروشی ها در این طرح ۱۵۰۰ تعداد بودند که عمدتاً در مراکز استان‌ها حضور داشتند و دسترسی مردم به کتاب را تأمین نمی‌کردند بنابراین سامانه خرید از کتابفروشی راه اندازی شد و یکی از برنامه‌های اصلی هفته کتاب راه اندازی دائمی این سامانه است. ما امکان اتصال بر خط کتابفروشی ها را برقرار کردیم و زمانی که شما وارد این سامانه می‌شوید نزدیکترین کتابفروشی را بنا به محل زندگی خودتان مشخص می‌کند و شما می‌توانید از کتابفروشی ها در هر شهری خرید کنید همچنین یارانه‌ای خواهد داشت که به بالای ۱۸ سال تعلق دارد که می‌توانند از آن استفاده کنند، هزینه پستی هم رایگان نیست و بخش عمده را خانه کتاب و بخش دیگر را خریدار پرداخت می‌کند اما با رقم پایین‌تر از تعرفه پست که در مجموع برای خریدار سود دارد.
در ایام هفته کتاب نسخه اولیه این سامانه رونمایی می‌شود و کتابفروشی ها به آن متصل می‌شوند و کتاب می‌فروشند. در دوره قبل حدود ۱۶۰ هزار عنوان با وجود محدودیت‌ها قابل دسترسی قرار گرفت و قفسه کتابفروشی ها تبدیل به ویترین شد بنابراین این کار هم اطلاعات دقیق‌تری داشت و هم دسترسی مردم را تضمین کرد و هم اطمینان حاصل شد که یارانه به دست مردم می‌رسد و اگر بتواند توفیق پیدا کند بعضی از اتفاقات فروش توسط اعضای این صنعت را می‌توان به اینجا سوق داد.
* در خصوص نمایشگاه‌های کتاب استانی بفرمائید که چرا مدتی است که این نمایشگاه‌ها برگزار نمی‌شوند و در حال حاضر متولی دارند یا خیر؟
مجموعه نمایشگاه‌های استانی در مؤسسه خانه کتاب و ادبیات ایران برنامه ریزی و بحث می‌شود. نمایشگاه های استانی از جمله رویدادهای بزرگ فرهنگی استان هستند که در استان‌ها اتفاق می‌افتند بنابراین به آنها از یک جهت نگاه کرد که وضعیت ناشران و کتابفروشان به چه صورت می‌شود. در حال حاضر طراحی این نمایشگاه‌ها شکل گرفته است و با کارشناسان استانی گفتگو شده و امیدواریم به طرح مؤثری برای برگزاری با کمک بقیه اجزا یعنی کتابفروشان و ناشران داشته باشیم، چراکه در سال‌های آخر قبل از کرونا نمایشگاه‌های استانی از طرف ناشران استقبال نداشت و نمایشگاه استانی برای زمانی طراحی شده بود که این شکل از دسترسی‌ها به کتاب وجود نداشت و الان باید نمایشگاه استانی را به شکلی طراحی کرد که با کمک اجزای دیگر باشد؛ مثلاً نقش ناشران و کتابفروشان مشخص باشد و نحوه دسترسی مردم به کتاب‌ها را بررسی کنند و یا اینکه چطور هزینه ناشران کاهش پیدا می‌کند. در حال حاضر نیز نمایشگاه ملی دفاع مقدس در استان قم در حال برگزاری است که فراخوان آن در مؤسسه خانه کتاب اعلام شد.
* همان‌طور که می‌دانید مواجهه مردم با کتاب و کتابخوانی کم شده است در هفته کتاب آیا برنامه‌هایی را برای مواجهه مستقیم مردم با کتاب و یا نویسندگان دارید؟
اگر مجموعه بسته برنامه ما را در هفته کتاب ببینید نشانه‌های اینکه تلاش می‌کنیم به سمت عمومی شدن و مشارکت گروه‌های مردمی برویم را می‌بینید از جمله اینکه تلاش کردیم در انتخاب شعار مردم را امر به چیزی نکنیم و در واقع بیانگر یک رویکرد عمومی باشیم و یا از طریق پویش‌های مختلف تلاش کردیم مردم را با کتاب مواجهه کنیم. مثلاً امسال در هفته کتاب پویشی تحت عنوان «کتاب دستت چیه؟» داریم و یا از طریق دستگاه‌هایی که با توده عمومی و جمع زیادی از مردم در ارتباط هستند حتی در نامگذاری هم همین را مشاهده می‌کنیم و می‌خواهیم اتصالی بین موج عمومی جامعه ایجاد کنیم و از این طریق ترویج کتاب و کتابخوانی خواهیم داشت؛ چراکه مهمترین مسئله ما ترویج کتاب است. در حال حاضر مردم نمی‌دانند از بین این عناوین چه بخوانند البته معارفه و تبلیغات و نحوه معرفی کتاب‌ها در مواجهه مردم با آن و فروش بیشتر آن کتاب تأثیر بسیار زیادی دارد.
در شش ماه سال جاری ۵۰ هزار و ۲۷۷ عنوان کتاب داشته ایم که در شش ماه نخست ۱۴۰۰ این عدد ۴۶ هزار و ۲۹۸ بود. همچنین شمارگان این آثار در سال جاری ۴۹ میلیون و ۵۲۱ هزار و ۴۰۵ نسخه است که در ۱۴۰۰ این عدد به ۴۷ میلیون و ۹۴۶ هزار و ۵۵۶ رسید
* آیا صنعت نشر در شش ماهه سال جاری تغییراتی نسبت به شش ماهه سال گذشته داشته است؟ اگر آماری دارید بفرمائید.
در شش ماه اول امسال ۵۰ هزار و ۲۷۷ عنوان کتاب داشته ایم که در شش ماه نخست سال ۱۴۰۰ این عدد ۴۶ هزار و ۲۹۸ بود. همچنین شمارگان این آثار در سال جاری ۴۹ میلیون و ۵۲۱ هزار و ۴۰۵ نسخه است که در ۱۴۰۰ این عدد به ۴۷ میلیون و ۹۴۶ هزار و ۵۵۶ رسید.
در این تعداد نسخه‌ها سه درصد در مجموع شمارگان رشد داشته‌ایم که به نظر من مهم است و باید به آن توجه کنیم. تعداد عناوین هم ۹ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است، همچنین ارزش ریالی کل کتاب‌های چاپ شده در شش ماهه نخست امسال سه هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان است که سال ۱۴۰۰ به دو هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان رسیده است یعنی پیش بینی می‌کنیم که در شش ماهه دوم افزایش تعداد عناوین و شمارگان را به دلیل راه افتادن دانشگاه‌ها و مدارس داشته باشیم و در شش ماهه دوم به ۸ هزار میلیارد تومان برسد.
در نهایت در شش ماهه نخست امسال نسبت به سال گذشته در مجموع ۴۶ درصد در ارزش کل کتاب‌ها رشد داشته ایم.
* در خصوص قیمت گذاری کاغذ بفرمائید که آیا ممکن است باز هم در این زمینه با افزایش قیمت روبه رو باشیم و همچنین نحوه حمایت از ناشران در زمینه کاغذ به چه شکل است و اساساً مسئول قیمت گذاری کاغذ کدام نهاد است؟
در مورد موضوع کاغذ تا امروز همه آنچه که بین ناشران تقسیم شده است محصول توقیف محموله‌هایی بوده که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد شده و تحویل وزارت ارشاد برای تقسیم بین ناشران نشده بود که مجموع بسیار کمی دارد یعنی در حد ۵ درصد نیاز نشر کشور است و براساس چند عامل تخصیص‌ها داده شد:
۱) قانون اهداف و وظایف وزارت ارشاد اسلامی که طبق ماده دو حمایت‌های وزارت ارشاد را مشخص کرده است و گفته باید از چه مواردی حمایت کند.
۲) حجم دریافتی که ناشران پیش از این داشته اند، میزان مصرف، دریافت و اینکه چند درصد از نیاز خود را از منابع کاغذ دولتی تأمین کرده است.
۳) حجم شمارش و نظارتی که داده بودند مثلاً صد بند کاغذ خارجی دریافت شده توسط ناشر حداقل باید ۸۰ بند و ۸۰ درصد نظارت شده داشته باشد که این کاغذ صرف چاپ کتاب شده است چون سامانه کاغذ در بخش نشر به این شکل است که ناشران درخواست خود را ثبت می‌کنند و پس از بررسی تخصیص داده می‌شود.
۴) حجم اعلام وصول چقدر است؛ مثلاً ناشر پیش از اینکه کتابش را توزیع کند باید یک نسخه به عنوان اعلام وصول به اراده فرهنگ و ارشاد اسلامی ببرد.
در پاسخ به این سوال که ما مسئول قیمت گذاری کاغذ هستیم؟ باید گفت خیر حتی وزارت ارشاد هم مسئول نیست بلکه وزارت صمت مسئول تأمین کاغذ در کشور است مانند اقلام دیگری که برای صنایع و مصرف عمومی تعریف می‌کنند اما وزارت ارشاد برای حمایت از صنعت نشر ورود کرده است.
در مورد موضوع کاغذ تا امروز همه آنچه که بین ناشران تقسیم شده است محصول توقیف محموله‌هایی بوده که با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد شده و تحویل وزارت ارشاد برای تقسیم بین ناشران نشده بود که مجموع بسیار کمی دارد یعنی در حد ۵ درصد نیاز نشر کشور است
* کاغذ ایرانی و خارجی چگونه تعیین قیمت می‌شود؟
اسنادی که تاجر به عنوان وارد کننده در اختیار دارد به سازمان حمایت از مصرف کنندگان ارائه می‌شود و آنها هزینه توزیع قیمت کاغذ را مشخص می‌کنند. برای تولید کاغذ ایرانی هم پس از پیگیری‌ها و وعده وزیر چند کارخانه در کشور وجود دارد که مسائل شأن در حال پیگیری است که کاغذ را تحویل دهند؛ کارخانه کاغذ مازندران اولین کارخانه‌ای بود که به میدان آمد و کاغذ را تولید کرد و تعهد داد که ۳۵ هزار تن به وزارت آموزش و پرورش تحویل دهد و ۷ هزار تن به وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، ما هم تفاهم نامه‌ای را براساس این گفتگو منعقد کردیم که از ابتدای شهریور ماه هر ماه هزار تن به ما تحویل می‌دهند و ما نیز در اختیار ناشران قرار می‌دهیم
قیمت گذاری هم از طرف کارخانه مازندران به دلیل اینکه هزینه‌های تولید کاغذ را محاسبه می‌کنند صورت می‌گیرد. ما هفت هزار تن با مازندران قرار گذاشتیم اما ناشران بیش از ۱۲ هزار تن پیش ثبت نام دارند که نشان دهنده استقبال خوب آن هاست البته نیاز به کیفیت بیشتر است اما در قیاس با نمونه‌های دیگر استقبال خوبی صورت گرفته است.
در حال حاضر ما از تقاضای ناشران عقب هستیم، به دلیل حجم تولیدی مازندران کارخانه‌های دیگری هم که هستند هر کدام بحثشان در دولت پیگیری شده است تا نیاز کشور به کاغذ را بتوانند تأمین کنند.
نظر شما