خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ و ادب: شصت و هفت سال پیش در روز ۱۶ آذر ۱۳۳۴ یکی از تاثیرگذارترین هنرمندان هنرهای تجسمی معاصر ایران از دنیا رفت. حاج محمدمهدی امامی مشهور به حاج میرزا آقا امامی یکی از مهم‌ترین هنرمندان هنرهای سنتی ایران (نگارگری و سوخت) در ۱۰۰ سال گذشته است. او به احیای سنت نگارگری ایران پرداخت و در این راه شاگردان بسیاری را تربیت کرد که یکی از آنها استاد برجسته نگارگری محمود فرشچیان است.
حاج میرزا آقا که به سال ۱۲۶۰ پا به عرصه گیتی گذاشت، در شاخه‌های مختلف نگارگری و نیز ساخت جلد و تابلو سوخت فعالیت داشت. او احیاگر هنر سوخت معرق دوره صفوی بوده و در حوزه نگارگری نیز چهره‌ای درخشان، با آثاری ماندگار شناخته می‌شود. متأسفانه نسل جدید ایرانیان با این هنرمند برجسته و اثرگذار آشنایی چندانی ندارد و این دلیلی ندارد جز بی‌توجهی پژوهشگران و مورخان هنر به این شخصیت ارزشمند و اثرگذار که روزگاری آثارش از آفریقا تا اروپا خریداران بسیار داشت.
از معدود پژوهش‌ها درباره میرزا آقا امامی کتاب «زندگی و آثار هنری حاج میرزا آقا امامی» نوشته مهدی وفامهر است که به سال ۱۳۹۰ در ۳۰۴ صفحه از سوی انتشارات حوزه هنری استان اصفهان منتشر شد و در بیستمین جایزه کتاب فصل عنوان اثر برگزیده را به خود اختصاص داد.
کتاب چند مقدمه دارد که یکی از آنها به قلم محمود فرشچیان است که همانطور که اشاره شد چند صباحی را به شاگردی نزد این استاد برجسته نگارگری و هنر سوخت گذرانده بود. یکی دیگر از مقدمه‌های کتاب را محمدعلی کریم‌زاده تبریزی به رشته تحریر درآورده است. در این مقدمه حاج میرزا آقا به طور مختصر معرفی شده و شیوه تحقیق و پژوهش مهدی وفامهر مورد بررسی قرار گرفته است.
در بخش ضمائم کتاب نویسنده با تنی چند از بزرگان هنر معاصر چون استاد فرشچیان، مرحوم ادیب برومند، مهدی ابراهیمیان و دختر حاج میرزا آقا یعنی زینت السادات امامی، که ایشان نیز هنرمند برجسته‌ای است، درباره حاج میرزا گفت‌وگوهای انجام داده که مکمل جالب و مناسبی برای محتوای کتاب است. این مصاحبه‌ها توانسته است زوایای جدیدی از زندگی حاج میرزا آقا باز کند.
اما فصل نخست کتاب به زندگینامه حاج میرزا آقا امامی اختصاص دارد. نویسنده ابتدا به معرفی خاندان امامی پرداخته و در ادامه سرگذشت والدین حاج میرزا آقا امامی را ذکر می‌کند. چگونگی آموختن هنر و طریق شاگردی حاج میرزا آقا، شیوه‌های کارش، شاگردانش، تحولات اجتماعی – سیاسی و بازار هنر در عصر زندگی حاج میرزا آقا، کارگاه حاج میرزا در اصفهان و… از دیگر مباحث فصل نخست کتاب است.
فصل دوم کتاب که به معرفی آثار هنرمند اختصاص دارد، بی‌شک در بین کتاب‌های زندگینامه‌ای یک فصل درخشان به حساب می‌آید. این فصل البته محدود به معرفی آثار نمی‌شود و وفامهر در هر جایی که صلاح دیده به بیان مباحث تاریخی و تکنیکی برخی از شیوه‌های هنری مورد استفاده حاج میرزا آقا پرداخته است. به عنوان مثال در صفحه ۸۱ کتاب در ذیل مبحث تعریف هنر سوخت، به انواع روش‌های این هنر در طول تاریخ پرداخته و همچنین در صفحه ۸۳ سیر تاریخی صحافی و جلد چرمی پرداخته است، چرا که یکی از محل‌های بروز این هنر سوخت در مقوله جلدسازی بوده است.
کتاب از طرفی دیگر یک کتاب آموزشی هم محسوب می‌شود، چرا که نویسنده به عنوان مثال در صفحه ۹۱ کتاب یک توضیح کامل در روش ساخت تابلوی سوخت را آموزش داده است. با این توضیح می‌توان گفت که نویسنده تلاش کرده تا نقشی در ثبت و ضبط این شیوه هنری داشته باشد و می‌دانیم که تاکنون درباره هنر سوخت هیچ منبع آموزشی در بازار هنر ایران وجود ندارد.
نویسنده در فصل سوم به تحلیل آثار حاج میرزا آقا امامی پرداخته است. این بخش برای علاقه‌مندان فلسفه هنر اسلامی، به ویژه کسانی که به حکمت هنر معاصر و تحلیلِ شناختی نگاره‌ها علاقه دارند، فصل جذابی خواهد بود. او در این بخش به نقل روایت نگاره‌های حاج میرزا آقا پرداخته و در مواردی هم به تحلیل روایت‌شناختی آثار می‌پردازد. نقل روایت نگاره‌ها در کتاب‌های دیگر مشابه هم آمده است، اما نکته مهم این است که نویسنده در این کتاب برای نقل روایت‌ها به انواع سلاح‌ها و علوم روز چون نشانه‌شناسی، روایت‌شناسی و… مسلح است.
نویسنده در بخش ضمائم کتاب انواع امضاهایی را که حاج میرزا آقا امامی در دوره‌های مختلف هنری‌اش پای آثار خود می‌گذاشت آورده و تحلیل کرده است. لازم به ذکر است که در زمان حیات این هنرمند برخی از شاگردان و حتی فرزند خود او امضای استاد را جعل و پای برخی از آثار بی‌ارزش می‌گذاشتند و این مساله جنجال فراوانی را در بین هنردوستان و مشتریان آثار این هنرمند در اروپا و برخی از کشورهای عربی چون مصر، موجب شد. وفامهر با آوردن این امضاهای اصیل یک روش شناخت آثار اصلی این هنرمند را به مخاطبان نشان می‌دهد.
در این کتاب تصویر بیشتر آثار حاج میرزا آقا وجود دارد و به مخاطب ارائه شده است و این مساله با وجود پراکندگی آثار این هنرمند برجسته در ایران و جای جای جهان سختی کار محقق را هرچه بیشتر نمایان می‌کند. بنابراین کتاب برای آشنایی مخاطبان به ویژه دانشجویان رشته‌هایی چون هنرهای تجسمی و پژوهش هنر با این هنرمند برجسته کشورمان، که متأسفانه در خارج از کشور نسبت به داخل بسیار شناخته شده‌تر است، کتابی کامل و کافی است و مخاطب برای شناخت کامل حاج میرزا آقا امامی کافی است کتاب را یک بار از ابتدا تا انتها مطالعه کند.
همچنین دقت و سختگیری نویسنده در مراحل انتشار کتاب، قابل حدس است، چرا که کتاب از یک چاپ مناسب و طراحی جلد درخوری برخوردار است و مخاطب به هیچ عنوان در حین روند مطالعه خود، حتی با یک اشتباه ویراستاری و یا غلط تایپی هم روبه‌رو نخواهد شد.
نویسنده برای نگارش این کتاب جز جست‌وجوی فراوان برای دیدن کل آثار هنرمند و آوردن تصاویر آثار در این کتاب، بیش از ۱۰۰ منبع فارسی و لاتین را دیده است و این مساله مستند بودن کتاب را دوچندان ساخته و مخاطب می‌تواند مطالب کتاب را با اعتماد کامل مطالعه کند. اهمیت حاج میرزا آقا امامی در هنر معاصر ایران بسیار زیاد است و به همین دلیل ضرورت دارد که پژوهشگران و مورخان هنر بیشتر به زندگی و آثار او توجه کنند و نباید صرفاً به همین یک کتاب و یک پژوهش بسنده کرد.
نظر شما